Перезагрузка

"Ajdar sayyorasi" - Alisher Fayzullayev.

O'zbek nasrchiligiga mejik-realizm janrini olib kelgan nosir. Hikoyalarining tuzulish uslubi - xohlasam ham, xohlamasam ham Murakami va Kamyuning uslubini eslatdi, aslida bu tabiiy. Hikoylar nimasi bilan muhim?
Syutjetda isyon passiv-agressiya bilan keladi va holat metafizik tushuntiriladi. Deylik, "meni hayot qiynadi, o'lgim kelyapti" emas, "Nina tikuv jarayonida sindi, endi u yaroqsiz" qabilida(shaxsiy misol). Murakami deganim ham shu, "Wild sheep chase"ni eslab ko'ring, u yerda baxt(yoki "nimadir") - qo'y obrazida kelgandi. Pasolinining "Teorema"sini olaylik, yoki. Qisqasi, bu o'zbek adabiyotida juda kamyob hodisa.
Ekzistensial yemrilish XX-XXI asrning mavzusi sifatida jahon adabiyotida siyqa bo'lib ulgurgan esada, milliy "mavjudlik krizisi" qanday bo'lishi mumkinligi haqida prozamisda diyarli umuman namuna yo'q edi. Kitob haqidagi bir nechta taqrizlarni o'qidim, ular syutjetning bayonini shaxsiy prespektiva orqali taqdim qilishgan, yomon emas, asosiysi bu janrdagi kitoblarni tushunishga harakat bor.
Kitobda "Tong'ich botir qurbonligi" atamasi mavjud va bu menga Nitshening "To'ng'ich bo'lish qiyin, lekin siz qurbonlikka tayyormisiz?" mazmunidagi fikrini eslatdi va yoki bu baayni shu konseptsiyaga ilovadir.
Hikoyalar - xurofiy an'analar ustidan ironik shaklda mulohaza yuritadi, inson e'timodini shubhaga oladi, inson va tabiat, inson va Ilohiyot aloqalariga boshqacha nigoh tashlashni tafsiya qiladi va eng muhimi bularning barisi xalqona tilga o'ralgan, ulkan falsafiy messejlardir.
Yer qa'ridan chiqishga harakat qilayotgan bir obraz, oy deb o'ylab, g'or tirqishiga nechadir yil termulib turadi - sen oy deb o'ylayotganing rostan o'zi mohmi?
"Azizlar haqidagi jumboq" esa - haqiqiy o'zbek oilasi va ularning konservativ hayot tarzi haqida dohiyona hikoya.
Menga eng yoqqan hikoya - "Yanchib tashlangan odam" bo'ldi. Minimalizm bilan Inson va Xudo o'rtasidagi masala shu qadar nozik tarzda ostin-ustun qilib tashlangan-ki, men kitobga "fuckin' genius" deb qayd qilib qo'ydim, quyida undan bir-ikki iqtibos:

"U o'z kayfiyati va holatidan kelib chiqib meni har xil ko'yga soladigan, hislarim bilan o'ynashadigan va chetda turib karaxt holda o'z cheklanganligim atrofida aylanishimni tomosha qilib kayf qiladigan bo'ldi".

"...erkin bo'lish uchun bitta ulkan isyonning o'zi kifoya edi. Qattiq darg'azab bo'lasan va sen doim ichingda saqlagan nafrat yorilib chiqadi va o'z yo'lida uchragan har qanday narsani kunpayakun qiladi."

Yana, "Vosita"(men buni falsafiy ilmiy-fantastika derdim), "Baxt"(modern-falsafa) va yana boshqa bir talay o'zbekcha "mavjudlik yemirilishi" muammosiga ko'zgu tutib, uni qayta akslantirgan hikoyalar joy olgan to'plamdan.

Ja "ilohiy"lashtirib yuborgan bo'lishim ham mumkin, obyektiv xulosaga o'zingiz kelishingizni tilab qolguvchi,
@daptarcha

Aytishlaricha, aslida odam ham sayyorani nimadandir tozalashi zarur bo'lgan jonivor,deylik parazit,ammo u allaqachon izdan chiqib bo'lgan. Bu ketishda odamzod Xudoning o'zini yamlamay yutishdan ham toymaydi.

"Ajdar sayyorasi" Alisher Fayzullayev

P/s: Qiziq-qiziq hikoylar bor ekan ushbu kitobda,ba'zilari fantastik hikoyalar...

Тилланисонинг "Шакл" китобини ўқиб чиқдим. Тўғрисини айтаман, "Акс" туркумида чиққан 6 та китобдан фақат Тилланикини кутдим ва у энг охирида сотувга чиқди. Биринчи сотиб олган ҳам ман бўламан. Буни нега айтябман, чунки унинг насри манга ёқади. Тўғри, унгача Алишер Файзуллаевнинг "Аждар сайёраси" ни ҳам ўқидим. Лекин унинг ёзганлари сунъийлиги билан бирга 2 карра 2 тўрт бўлади, деган афсонани 2 карра 2 тўрт бўларкан деб ёзиб қўйгандай кўринди. Хўп, кенжаботир экан қахрамон, нима бўпти? Хўп, мастон кампир, илон аждарга айланди, нима? Яъни балки муаллиф хаёлида бу билан нимагадир ишора қилябман, очиб берябман деб ўйлагандир, лекин чиқаролмаган. Масалан "Уроборос" ҳикояси Кафканинг "Кавак" ҳикоясининг ўзи. Ёки "Азизлар" ҳикояси ҳам бир япон ёзувчисининг ҳикоясини эслатди... "Капалаклар қандай яшайди" ҳикояси ҳам умуман воқеалар бир-бирига боғланмай, охирига келиб яна муҳтарам Кафканинг "Эврилиши" каби якун топади... Ваҳоказо. Алишер Файзуллаев насри босма ҳарфларга ўхшайди. Одам эмас, техника ёзаётгандай. Балки замонавий одам шудир? Ман эса эскириб кетгандирман? Қачонлардир қайта ўқий олсам, бошқача фикр келар. Ҳозирча шу.

"Шакл" га қайтсак, уни роман деб эмас, битта яхши эссе сифатида тақдим этса бўларкан деб ўйладим. Тилла табиий ёзади. Айтмоқчиман, ўзидан ўтганларни. Бу асарда ҳам ўзини қолдирса, ихчамлашади. "Шакл" номли эссе. Ичидан тўқималар (Темур, Афина)ни олиб ташлайди, тамом. Фақат ўзини қолдиради. Аслидаям қахрамонларида алохида ҳарактер йўқ. Ҳаммасида ўзи юрибди. Қийналиб ўқидим (асар зўраки ёзилган, сунъий, ўзи ҳис қилмаган матнлар жамланмаси бўлса қийналаман одатда). Китобга тартиб бергунча ҳам қийналишгани аниқ. Улаш қийин кечган воқеаларни, чунки муаллиф бу асарни ҳар ерда, ҳар вақтда узқ-юлуқ ёзгану кейин бирлаштиргандай.

Автобиографик эссе бўларди. Ўзи айтмоқчи 20-25 ёшлардаги қиз ё йигитнинг дин, ота-она, жамият, идиаллар, севги, ҳукумдор кучлар ҳақидаги эски ва янги қарашлари. Бошдан охиргача шу айланиб юради. Идиал, айниқса эркакни ўлдириш, ҳам ирархия ҳам патриархияга қаршилик. Тушундим. Лекин ишонарсиз. Асар муаллиф айтмоқчи бўлганга тескари айтадики: сан эркаксиз ҳечкимсан. Манимча ҳали пишмаган фикрлар.

Ва бу ёзмалар кундалик тутадиган ҳар фикрли одамда бор деб ўйладим. Ҳа, кундалик бу! Кундалик эса узоооқ йиллардан кейин топиб олинса қадрлироқ бўлади...

Юқорида айтганимдек энг кўп "Шакл"ни кутдим. Энди ўйлашимча, кутишдаги иштиёқ билан узоқроқ юришим керак эди. Иштиёқ сўнгач, кутган катта нарсаларим тингач ўқисам яхши эди.

Oʻzbekistonda 2025-yilda nashri kutilayotgan eng mashhur kitoblar

Yangi yilning birinchi oyi ham ortda qoldi. Ammo bu yil qaysi kitoblar chop etilishini bilamizmi? 🤔

O‘zbekistondagi mashhur kitob blogerlari va kitobxonlar orasida doimiy kuzatib boriladigan ayrim ijodkorlardan 2025-yilda kutayotgan top 3 asarlari haqida so‘radik. Quyida ularning ro‘yxatini qiziqroq formatda taqdim etamiz:

🪄 Fantastika va ilmiy-fantastika

🔹 Dyuna – Frenk Gerbert (@stoik_kundaligi, @timur_books, @usmonosphere, @dildora_bookaholic, @marufjonblogi, @kitobhouse)
🔹 Uch jism masalasi – Lyu Sitsin (@qora_yigit, @kitob_ombori, @bookerberg)
🔹 Qirollar toʻqnashuvi – Jorj R. R. Martin (@stoik_kundaligi, @usmonosphere, @dildora_bookaholic)
🔹 Narniya solnomasi – K. S. Lyuis (@kitobhouse)

📖 Klassika

🔹 Ochlik – Knut Hamsun (@qora_yigit, @dildora_bookaholic)
🔹 Momakaldirоqli dovon – Emili Bronte (@mittihaqiqatlar)
🔹 Mening otim qirmizi – Oʻrxon Pamuk (@RaxshonaAhmedova)
🔹 Kulayotgan odam – Viktor Gyugo (@RaxshonaAhmedova)
🔹 Tutunamayanlar – Oʻgʻuz Atay (@RaxshonaAhmedova)
🔹 Zafar darvozasi – Erix Mariya Remark (@timur_books)
🔹 Orol – Oldos Haksli (@mittihaqiqatlar, @bookerberg)
🔹 Noodatiy sarguzashtlar – Jyul Vern (@marufjonblogi)
🔹 Koʻrlik – Juze Saramago (@mittihaqiqatlar, @bookerberg)
🔹 Jadid adabiyoti namoyandalari – turli mualliflar (@kitobhouse)

💡 Falsafa va ilmiy-ommabop

🔹 Stoik kundaligi – Rayan Xoliday (@perezagruzka_2021)
🔹 Sofiyaning dunyosi – Yosteyn Gorder (@salimov_blogi)
🔹 Geografiya mahkumlari – Tim Marshall (@bookerberg)
🔹 Tor koridor – Daron Ajemoʻgʻli, Jeyms Robinson (@bookerberg)
🔹 Atlant yelkasini uchiradi – Ayn Rend (@perezagruzka_2021, @kitob_ombori)

🔥 Zamonaviy bestsellerlar

🔹 Jang klubi – Chak Palanik (@stoik_kundaligi @timur_books, @kitob_ombori, @usmonosphere, @marufjonblogi, @kitobhouse)
🔹 Shantaram – Gregori Devid Roberts (@salimov_blogi, @kitobhouse)
🔹 Ilon Mask – Uolter Ayzekson (@salimov_blogi)
🔹 Qirmizi daryolar – Jan-Kristof Granje (@qora_yigit)
🔹 Norveg oʻrmoni – Xaruki Murakami (@perezagruzka_2021)

🤔 Siz qaysi kitobni kutyapsiz 2025-yilda? Fikrlaringizni izohlarda qoldiring!

🚀 Keyingi postda esa eng ko‘p kutilayotgan 3 kitob va ular nega shu qadar diqqatga sazovor ekanini tahlil qilamiz.

👉 @fargona_kitobxonlar_klubi

Bu avvalroq, bo‘shroq yozilgan matn.

Alisher Fayzullayevning "Vosita" nomli hikoyasida bir rassomning uyning egasi kelgunigacha kvartirani tozalash uchun qilgan harakatlariga guvoh boʻlish mumkin, shu paytgacha faqatgina bitta ishni yakunlagan, 12ta chala ishi bor rassomning. Choʻntagida hemiri yoʻq. Koʻchada uch kuncha uyga kelmay pulini ishlatib qoʻygan. Deyarli ovqatlanmayapti va endi anchadan beri koʻchaga chiqqani ham yoʻq. U muhlat yaqinlashayotganini sezarkan, uyni tozalash uchun nimadir olgani choʻntagida bir tiyini yoʻq holda bir doʻkonga kiradi. Va bari shundan boshlanib ketadi. Hikoya zoʻr yozilgan. Bunda siz "Suvarak"da, robot chumolilarda odamlarni koʻrgandek boʻlasiz. Ular kir yeyishadi, olimning umidlarini puchga chiqarishgan. Kvartira – zamin. Rassom – iloh. Soʻngida bu neohasharotlar hatto rassomni yeyishlariga bir bahya qoladi. Rassom 12 ta chala ishini saqlab qololadi. Chala. 12. Nima keldi xayolga? Mening xayolimga 12 oy keldi. Rassomning bit tushi haqida gapirsam u tushida bir choʻntagi yoʻq kastyumda qayoqqadir yoʻl oladi, ammo birorta avtobusga sigʻmaydi, bazo’r chiqib olganida, eshik yopilmay qoladi. Konduktor uni avtobusdan tushirmoqchi boʻladi. U esa: “Yoʻq, tushmayman, kech qolmasligim kerak, uyni tozalash darkor”, - deya ichkariroqqa kirmoqchi boʻladi. Yoʻlovchilar esa bezrayib turaveradi. Qiziq joyi, uyning egasi oʻsha kulayotgan konduktor boʻlib chiqadi. Va protagonist shu joyida uygʻonib ketadi. Yana koʻp narsa haqida yozish mumkin, ammo hikoyaning oʻzini oʻqigan ma’qul. Ha, aytgacha, uy - botin, suvarak - shubha ham boʻlishi mumkin. Endi, hikoyani turfa talqin qilsa boʻladi, asar, shunisi bilan asar.

Bu yozuvchining yana bir hikoyasida, "Koʻkda sor aylanar"da qahramonning tushidami, oʻngidami kimdir oʻladi va kimligini tushidami oʻngidami eslolmay yuradi, hikoya davomida eslashga urinadi, bolaligini eslaydi, ayniqsa bobosini, sor esa koʻkda aylanaveradi. Bir jumla yaxshigina ta’sir qildi: "Bobomning oʻzi mazoratning kiraverishidagi qabrdan qoʻnim topgan. Oʻtgan-ketgan u yotgan tuproqni tepkilab oʻtadi..." Qahramonimiz hikoyaning soʻngida telefon qoʻngʻirogʻi tufayli uygʻonib ketadi. Telefon qilgan - onasi. Momosining ahvoli yomonlashganini aytadi… Bu yozuvchining realizmda yozilgan hikoyalaridan.

"Kechirasiz, mumkinmi" nomli qisqa hikoyasida bir ayol oʻzini bahshida qilish uchun biror erkakni topolmaydi va hikoya shu tarzda, ayolning bir erkakning suhbatidan boshqasining suhbatiga oʻtishi bilan cheksiz davom etaveradi.

Alisher Fayzullayevning hikoyalarida intelektual odam bor. Birgina shuning oʻzi uchun yozganlari oʻqilishga arziydi aslida, axir oʻzbek adabiyotida bu kamyob hodisa. Menga uning yozganarida fantastika elementlarining mavjudligi yoqadi. Dunyoni qanday boʻlsa shunday koʻrish, kimga qiziq, unga boshqacha nigoh bilan qarash kerak. Biroz vahimaga tushmoqchi boʻlsangiz, "Azizlar haqida jumboq”ni oʻqing. Shu hikoyani oʻqiganimda, yozuvchining ismini Aziz bilan adashtirib yurganman. Derazadan uchib ketgan"Baxt"ni oʻqing. "Ajdar Sayyorasi" ham bor (shunisini qayta oʻqib qoʻyishim kerak). Menga Alisher Fayzullayevning ayniqsa "Yanchib tashlangan odam" hikoyasi yoqadi. Oʻzni soʻyib muzlatgichga joylash, va undan taom tayyorab yeyish… Albatta hikoyadagi bu oʻzlik uchinchi shaxsda yozilgan (adashmasam, shunaqa edi, bir yilcha oldin oʻqigandim).

Hozir yozuvchilar yo’q, deyavermay, bir qiziqib koʻringlar, ular yetarlicha. Ulardan biri - Alisher Fayzullayev yoxud Alfayz.

03.09.2024