Аллаяр Дарменов

Жас жазыўшыға мәсләҳәт

Қәўипли
Даралар менен дана болмақ,
Даналар менен дараласыў да,
Болмайды гөне тарийхты геўлеўге,
ҳәм сиясатқа араласыўға.

Қәўипли
Көп оқыўға батысты,
Гёте, Пушкин, Шекспирден аўлақ тут жолыңды,
Шығысып кетесең шығыстан
айрыласаң өзлигиңнен,
Миллийлигиңди минлет ете бер!

Қәўипке қойма
Қара басыңды
Айдосты ақ де, қара де,
Қунын сорап Бегис пенен Мыржықтың,
билгениңше роман жаза бер.
Дәлиллеме тек.

Алға кетпе,
Көз тийеди,
көз тиймесе сөз тийеди,
Изде де қалма,
ортада жүр де басыңды буқ,
Буқ,
Буқ,
Әдебият буққышларды сүйеди!

Қәлемиңниң мың жазғанын,
Миллион рет өширесең,
әртис атақ алса,
вайнерге медаль берсе,
масқарапазлар үлги тутылса елде,
Кишипейиллик керек бизге деп,
Бәрин кеширесең.

Журт оқымаса сени,
Қабақ үйиўге болмайды,
Өзиңди терге,
сотла ҳүжданды,
Тас атпа оқырман елге.
Және
сүйсең де адамды,
Туўған Ўатанды,
Қатты сүйиўге болмайды.

Ақылды ал, алма, өзиң бил.

04.07.2023.

@Allayar_Darmenov

ҚАРАБАЙЛЫ

(Қарабайлының шежирегөй ғаррысы, бүгинлиги марҳум Қутыбай ағаның айтып берген аңызы бойынша жазылған жыр)

Бир елат бар Шоманайға кирерде,
(Қонақ болып көп түнедим ол жерде).
Ҳасыл аты көп болмаған бул елдиң,
Оған Қарабайлы деп ат берерде.

Бурын аўыр қазыў болған деседи,
Журт дәскесин алып жолға түседи,
Сонда атланады бир жас жигит те,
Өзи үйленгени тап кеше еди.

Хош айтысып кеше қосылғанына,
Түседи суўсыз жаптың ултанына,
Атқанда ҳәр топырақ төбеге қарай,
Бир текше жақынлатқандай жанына.

Күнлер аяз еди бәҳәрге салым,
Жигит еңбек етти аямай жанын,
Өзи де билмей қалды сөйтип жүрип,
Қазыў пайты ол жаны қыйылғанын.

Жигитти жерледи халық жәмлесип,
Үйилди далада қумнан төбешик,
Зар еңиреп сонда жас келиншеги,
Сырыққа байлапты шаршысын шешип.

Қәбир басындағы сырық таяққа,
Журтлар тоқтап өткен барса қаяққа,
«Қара шаршы байлаўлы», «қара байлаўлы»-
Деп айланыпты бул бир ҳикаятқа…

Адамлары ақ көкирек бул жердиң,
Ҳә дегеннен баўыр басып үлгердим,
Қара, еле, Қарабайлы, күн келип,
Айланасаң дәстанына тиллердиң.

Бараман саған еле көп айланып,
Болдың ақыр жүрегимнен жай алып,
Айтып әрманлы ашықлар қыссасын,
Турғандай төбеде қара байланып…

А. Дарменов,
26-декабрь, 2019-жыл.

Канал: @Allayar_Darmenov

ЖЫР ДӘРЬЯ

Жыр булақ, жыр булақжан-аў, жыр булақ,
Мениң жыршыл жүрегиме түр қулақ,
Асығаман суўсыныңа қаныўға,
Сарқырамадай шыңдағы қулдырап.

Жыр көли, айланаман о жыр көлин,
Айдынында сезим жатыр, жүр көриң,
Мен балықшы, салдым илҳам қармағын,
Бос қайтыўы балықшыға – бул өлим!

Жыр дәрья, туўлаған толқын жыр дәрья,
Жағыслары әрман толы нур дәрья,
Түсип кеттим ийримине музаның,
Жәрдемге шығарып алар ким бар я.

Даўыл тербеп шайпатылар жыр теңиз,
Теңиз бенен некелестик бирге биз.
Асаў толқын ақ бесикти шайқайды,
Пал уйқыда жатыр Лира бөпемиз.

Жыр океан, туңғыйық жыр океан,
Тереңиңе шуңғыйық, жүр, океан,
Акулалар ирикпең мени, өтиниш,
Йош маржанға толып шықсын тақыям.

Қосығым қәдирлим, сулыўым өзиң,
Жазда сая, кыста жылыўым өзиң,
Әсирлерден соң да даўам етерсең,
Жүрегимниң соғып турыўын өзиң.

Аллаяр Дарменов,
Наманган — Нөкис – Халқабад,
ноябрь, декабрь, 2024.

@Allayar_Darmenov

АНА ТИЛИ ТОЛҒАНЫСЛАРЫ
(дүрким)
1
ҚАРАҚАЛПАҚША

Жақында сырт елде болған бир конференцияда «қарақалпақ тили жоғалып баратырған тиллерден» деген мәселе қозғалыпты. Буған шыдамай миллетимиздиң қайсыдур бир мәрт перзенти сөзге шығып, сол пикирлерди анық дәлиллер менен бийкарлапты. Әттең, сол азамат инсанның кимлигин сирә биле алмадым.

Иңгәлап жыладым бесикте жатып,
Анам ҳәййиў айтты сонда жубатып,
Сөйлемейди анам тилин шубартып,
Тыңлатқан ҳәййиўи – қарақалпақша.

«Түлкишек»тен тилим шықты былдырлап,
Қашарман ойнадық, шаўып патырлап,
Қолға түскен ўақта биз қаўынлар урлап,
«Қайталанбас, енди…» дедик – қарақалпақша.

Алыслассақ усы тилде шарлаймыз,
Қарғасақ та усы тилде қарғаймыз,
Дүнья билиң, биз бармыз – жоғалмаймыз,
Жоқлаймыз сизлерди – қарақалпақша.

Бул тилдиң сөйлейтуғын өз халқы бар,
Түркитекли – тас басарлық даңқы бар,
«Тилиң өли» деўге кимниң ҳақы бар,
Журтқа сәл өкпем бар – қарақалпақша.

Турмаса да журттан зыят жарқырап,
«Жоқ болажақ» дегени емес – бул бирақ,
Күн келгенде үстиме таслап топырақ,
Халқым жылар, жоқлап –қарақалпақша...

2
ТИЛ КАРДИОГРАММАСЫ

2018-жыл Қазан университетинде болып өткен халықаралық семинарға пединституттан үш қыз қатнасты. Олардың қарақалпақ екенин естикен бир украин қызы ҳайран болып оларға былай деген екен: «Бизлер қарақалпақ тилин сабақлықларда өли тил деп өтип жүрмиз ғо...»

Миллет руўхы қанымызға тарап тур,
«Тилди жойтпа!», бабам көкте қарап тур,
Соғып тур ма? Жүрегиңе қулақ түр,
Тил де солай өмир сүриўи керек.

Усы тил көз ашып көргениң сениң,
Жылап-сықлап, ойнап-күлгениң сениң,
Тилиң өли десе – өлгениң сениң,
Буны жети әўладың билиўи керек.

Тиришилик – ийретилген сызықлар,
Инфаркт етер тилди тили бузықлар,
Айланып табар деп күтер қазықлар,
Бассыз кеткен атлар келиўи керек.

Жүрек гүрс-гүрс, шүйкилдейди аппарат,
Тири болсаң тири тилде даңқ тарат,
Импульс бар ма – жатпа бийкар жалт қарап,
Тилиң дүньялық тилге кириўи керек.

Ўазыйпа тур мәңгиликке еңсеңде,
Таза сөйле үйде, дүзде, кеңсеңде,
Қулпытасыңда күн келип өлсең де,
Қарақалпақша сөз турыўы керек!

2019-2020-жыллар

3
МЕНИҢ ҚАРАҚАЛПАҚ ТИЛИМ

(Бақша жасындағылар ҳәм баслаўыш класс оқыўшылары ушын)

Түркий бабам тилисең,
Батырлардың пирисең,
Өлмейсең, мәңги тирисең,
Мениң Қарақалпақ тилим.

Шежиресисең Бердақтың,
Сүйенишисең урпақтың,
Тәғдирисең Қарақалпақтың,
Мениң Қарақалпақ тилим.

Кенимехте, Тамдыда,
Зибанласлар қалды да,
Кирмейсең сен аз санлыға,
Мениң Қарақалпақ тилим.

Туўысқан қазақ, ноғайым,
Бар қыпшақ қалың ағайин,
Дүньяға дабыл кағайын,
«Мениң Қарақалпақ тилим!».

Сен Дәшти Қыпшақ даламсаң,
Соппаслы Сыпыра бабамсаң,
Авесто, Орхон, Қурансаң,
Мениң Қарақалпақ тилим.

Сен барсаң, бардур миллетим,
Сени асыраў миннетим,
Қалма латындай жур жетим,
Мениң Қарақалпақ тилим.

Тентеклер бермейди төрин,
Сонда да төр беттен көрин,
Ийеле дүнья минберин,
Мениң Қарақалпақ тилим.

Сен – ақ бесик таянған Анам,
Кешип кетсе өзиңнен балаң,
Тыңлаған бар ҳәййиўим ҳарам!
Мениң Қарақалпақ тилим.

01.11.2020

4
«ПОЗДРАВЛЯЮ»

Сыйлықлаўы басланды сыйлылардың,
– Орын алғанлар, кел берман, жақынла.
Келиўден расход усы декабрь дым,
Төлеў керек подарканың пулын да.

Әўеле белсене қатнасқанлар кел,
– Төреева Айгүл, молодцы, қызым.
Фотоға ал, сен грамотасын бер,
Давай, тезлетейик, оқы тез изин.

– Биринши декабрь тил байрамында
Үшинши орынды алғаны ушын
Айтбаев Ықлас… – Молодец, кел бунда,
Будущий поэт, зор, сөнбесин йошың.

Дипломы берилди ҳәрбир баланың,
Сүйиўден күйиўлер, күйиўден сүйиў.
Тил байрамы өтти, дослар, куўаның,
– Орын алған балалар, поздравляю.

Аллаяр Дарменов,
Ноябрь, 2024.


канал: @Allayar_Darmenov

            «ПОЗДРАВЛЯЮ»
«Ана тили толғаныслары»
дүркиминен
4

Сыйлықлаўы басланды сыйлылардың,
– Орын алғанлар, кел берман, жақынла.
Келиўден расход усы декабрь дым,
Төлеў керек подарканың ҳақын да.

Әўеле белсене қатнасқанлар кел,
– Төреева Айгүл, молодцы, қызым.
Фотоға ал, сен грамотасын бер,
Давай, тезлетейик, оқы тез изин.

– Биринши декабрь тил байрамында
Үшинши орынды алғаны ушын
Айтбаев Ықлас… – Молодец, кел бунда,
Будущий поэт, зор, сөнбесин йошың.

Дипломы берилди ҳәрбир баланың,
Сүйиўден күйиўлер, күйиўден сүйиў.
Тил байрамы өтти, дослар, куўаның,
– Орын алған балалар, поздравляю...

А. Дарменов,
Ноябрь, 2024.


канал: @Allayar_Darmenov

Қара үйде бизиң қара сумка қалып қойған,
(Инсап бар, еле де қараўыллар алып қойған),
Еки жүзге шыққан Әжинияздың тойында,
Әбдирәшид қара уўайымға салып қойған.

Сумка пирли, илажы болар китап-дәптердиң,
Тәўир атқосшыға жарымайды мәртлер дым.
Күйди аўзым, исенбеймен кисиге затымды
–Деп анаў Садраддиндей «жүрегиме ант бердим».

Аллаяр Дарменов,
15.11.2024.

ТАСБАҚАНЫҢ ТУЎЫЛҒАН КҮНИ
(тымсал)

Бүгин тасбақаның туўылған күни. Усы себеп пенен отырыспаға түрли ҳайўанлар, жәнликлер жыйналған. Отырыспаны гүбелек басқарып атыр. Дәслеп қутлықлаў ушын сөз қурбақаға берилди.
– Ўарқ-ўарқ, тасбақа достым, туўылған күниң қутлы болсын, ўарқ-ўарқ, бала-шағаңның алдында аман жүргейсең, ўарқ-ўарқ, суўда жүрсең сымбатлы, ўарқ-ўарқ, қырда жүрсең қымбатлы болып жүре бергейсең, ўарқ-ўарқ… Қурбақа усылайынша бираз ўарқылдады. Кейинги сөз ҳәрреге берилди.
– Ыззззз, достым, ызззз, туўылған күниң, ыззззз, менен қутлықлайман, ызззз. Узақ өмир, ыззз, беккем, ызззз, денсаўлық тилеймен, ыззззз. Ҳәрре де көп ўақыт ызылдап қутлықлады. Изинен сөзге шыққан шекшек те туўылған күн ийесин қутлықлаў ушын берилип шырылдады. Гүбелектиң шыр-пыры шықты. «Регламентти сақлайық, дослар, тасбақа шаршап тур, тоқсанға шығыў да аңсат емес, ақыры. Ендиги сөйлейтуғынларға еки минуттан ўақыт беремиз». Ийт ҳәз етип үрип атыр еди, гүбелек «ийт үрер, кәрўан көшер» деген, қысқартайық, тасбақа талығып қалды» деп сөзин кесип таслады. Ешки де еки минутлық регламенттен өтип баратыр еди, гүбелек «сақалым бар деп сөйлей бересең бе?» деп тағы тасбақаны аяп атырғанын көрсеткиси келди. Ҳәммени асықтырды. Ақырында сөзге шыққанлар бир минут, ярым минуттан-ақ сөйлеген шығар. Қутлықлаўлар таўсылыўдан, гүбелек асығып, апыр-тапыр өзи сөйлей кетти. «Рахмет ҳәммеге, тасбақа бүгинги туўылған күниң менен тағы бир мәрте қутлықлайман». Гүбелек усыны айтты да, отырған орнында жан берди. Ол бағанадан берли негизинде 200-300 жыл өмир сүретуғын тасбақаның талығып қалыўынан гөре, өзиниң бары-жоғы бир күнлик өмириниң таўсылып қалыўынан қорқып отыр екен, бийшара.

Аллаяр Дарменов,
20.10.2024.

@Allayar_Darmenov

#Өмирбек_жолына

Бу Дүньядан о Дүньяға

Нөкисте дүнья көп екен ғо. Нөкистиң адамлары дүньяқоңыздай неге дүнья жыйнай береди десем, кафе, ресторан ашыў ушын екен ғо. Кешегиде 26 – киши райондағы «Дүнья» тойханаға бараман деп Орақбалғадағы «Дүнья» ресторанға барыппан. Қайдан билейин, тазадан ашылған кафе деп еди, екеўи де жақында ашылған екен. Аўылда болып, Нөкиске бир-еки ай бармай қалсаң, адасып, аўмаң шығып қалатуғындай ғо. Сөйтип, бу Дүньядан о Дүньяға барыў ушын еки машынға миндим. Әй, усы кафе қурғыш қолы гүл, уста қарақалпағымның еки дүньясы да абат болғай.

А. Дарменов,
07.10.2024.

@Allayar_Darmenov