Ўроз ҲАЙДАР

Да здравствует Хайдар!
Азам Абидов 26.09.202426.09.2024 Книги | Книги , Литературные новости , Ресурсы для авторов , Проекты , Международные связи
Антология узбекской поэзии, изданная в Ассаме, Индия, в 2008 году. Поэт Праяг Сайкиа обратился на ассамский язык. Этот буклет основан на антологии поэзии на английском языке, которую я опубликовал в Ташкенте в 2004 году. Когда я впервые поехал в Индию в 2005 году, ассамский переводчик Кришна Дулал Баруа также участвовал во встрече, и я подарил ему английскую антологию. Вернувшись в штат Ассам на севере Индии, Кришна рассказывает своему другу-поэту Праягу Сайкиа, что встретил там узбекских поэтов и что его стихи пользовались большой популярностью. Затем они перевели антологию на ассамский язык и опубликовали ее. На тот момент я купил 50 экземпляров книги, и Праяг доставил их в Ташкент почтой. В Кашкадарье был поэт по имени Ороз Хайдар, я его никогда не видел после того, как он стал председателем областного союза писателей. В изданной в Ассаме антологии Ороз Ака тоже есть стихи. Он будет единственным поэтом, который купил экземпляр книги, которую я привез за свой счет, в знак признательности за мое скромное служение. Он был гораздо свободнее до того, как стал председателем. Удачи!

Og‘amiz, singilmiz – birdir qonimiz,
Kengliklar havosin simirgan jonmiz.
Mangulik qo‘shig‘in kuylashga qodir,
Dunyoda ot surgan yovqur Turonmiz…

Niqob bazmi

Hamma niqob kiygan – niqoblar sayli,
Hali choshgoh bo‘lmay qizg‘in pallada.
Zebra yo‘rtib borar, lapanglar ayiq,
Sichqon kalamushga o‘qir ballada.

Shoqol tortib olib qunduzning xumin,
Chiptasiga yutuq chiqqanday shodmon.
Tulki yulib qochar shaytonning dumin,
Ko‘r sherni masxara qiladi quyon.

Bir chetda bo‘riga: – Sensan muttaham, –
Deya shoxin niqtab qo‘chqor urar do‘q.
Tomosha ko‘rsatur tomoshabin ham,
Ular orasida faqat odam yo‘q.

Javob

Bobo va nabira qurardi suhbat,
Ovchilik bobida boboga gap yo‘q.
Bu hol nabirada uyg‘otar rag‘bat,
Ko‘kdagi burgutga tekkizganday o‘q.

– Bilaman, bo‘rining jag‘in uzgansiz,
O‘ldirmay shilgansiz tulki terisin.
Sherning uyqusini tunda buzgansiz,
Olishuvda yengib o‘ygansiz ko‘zin.

Siz ham qo‘rqqanmisiz biror jondordan?
– Odamdan qo‘rqaman, odamdan, bolam.
Avval choy tutadi, so‘ng uzatar qand,
Ovlamasdan turib o‘ldiradi ham…

Eski sevgi

Mudroq tuyg‘ularga tutgali otash,
O, yana qoshimda paydo bo‘lding sen.
Olis yillarimga xayoliy dardkash,
Judolik damlarda berguvchi taskin.

Zulfing oqarmishdir, ko‘zlar kirtaygan,
Hatto husningga ham tushibdi ajin.
Tishsiz og‘zim ochib kuldim jo‘rttaga,
– Bizni qay o‘rada chalib ketgan jin.

Jonga mil tortguvchi kiprik to‘kilgan,
Xo‘rsiniqdan labing titradi nogoh.
Borlig‘ing chulg‘adi qo‘rg‘oshin tuman,
Ko‘zlaringdan uchdi izhorsiz bir oh.

Nega eslamadik sen qo‘lro‘molu
Men gul tutgan zavqli damlarni, esiz.
Farzandlarim tinchi – baxtim, deyolding,
Men ham shundan ortiq topolmadim so‘z.

Xotiralar lavhin yuva olmagay
Ko‘zdan oqqan qaynoq jolalarimiz.
Sevgimiz yurakda mangu topishgan,
Afsus, begonadir bolalarimiz…

Qutlov

Onasi o‘pmagan qizdayin hursiz,
Yel o‘pich olmagan dudog‘ingizdan.
Atir bo‘yin tuygum dimog‘ingizdan,
Parilar qavmidan farishta – nursiz.

Hali qo‘l tegmagan marvarid, dursiz,
Kibr to‘kiladir qobog‘ingizdan.
Bir umr suvlansam bulog‘ingizdan,
Yonmas toshim shamday yoqquvchi qo‘rsiz.

O‘ldirmay o‘ldirar bu jodu nigoh,
Ishq oyati porlar ko‘zingizdan boz.
Falak ham qaldirab chuqur tortgay oh,

Ummon-ku gunglanar aytolmayin roz.
Tangrining mahridir – ilohiy kalom,
Men sizni qutlayman, Hayot! Assalom.

So‘rov

Nabirang ko‘zingga boqib turgan dam
Yashaging keladi uzundan uzoq.
Inja diydor o‘ti tutganda malham,
O‘zingga ham boqmay qo‘ygung tuzukroq.

Ko‘nglingda bir hadik uchsa to‘lg‘onib,
Bir ilinj ortidan umring porlarmi?
Biz-ku ular uchun yashadik yonib,
Ular bizlar uchun yashay olarmi?

Chol tavallosi

Tishing to‘kilarkan keksayganing chog‘,
Soching oqarishi bu ham turgan gap.
Tog‘lar-ku ko‘rinmas, quyosh mitti dog‘,
Ko‘zing xira tortsa kun sayin, yo Rab!

Kechgan daryolaring shovqini tinar,
Farqlolmassan qushu xo‘roz ovozin.
Tandan mador qochib cho‘g‘ing ham so‘nar,
Har ne ko‘rgilikka bo‘lgungdir rozi.

Eskiday tuyular har yangi narsa,
Faqat bir tuyg‘udan yashnagung shaksiz.
Muhabbatdan qayta tug‘ilgan damda,
Kampiring ko‘zingga ko‘rinarkan qiz…

Quyosh

Chodir tiksa oltin yog‘dudan,
Yer entikkay o‘spirin misol.
Uyg‘onadi olam uyqudan,
Qoshi bo‘lib zarlanar hilol.

Taxmoniga o‘rin yig‘ar Ko‘k,
Cho‘ng qoyalar ko‘zin yoshlaydi.
Hushi uchib qoshida mangu
Sayyoralar soya tashlaydi.

Farishtalar nur arqog‘idan
Qanot bog‘lab bichadi ko‘ylak.
Ochqich tutmay, peshvoz chiqib – sha’n,
Darvozasin ochadi Falak.

Manba: “Yoshlik” jurnali veb-sahifasi




011

(Tashriflar: umumiy 2 812, bugungi 1)
TEG(LAR) Nazar EshonqulO'roz Haydar

79.jpgO‘roz Haydar — savqi tabiiy shoir. Uning she’rlarida ko‘ngilning isyoni, silsila-yu g‘alayonining shovur va saslari, evrilish va inkorlari o‘ziga xos ohang, obraz qiyofasida yaxlitlashadi. Shoirning shunday quyma tashbehlari borki, bular bugungi she’riyatimizning o‘ziga xos yutug‘i sanaladi. «Kutish masofasi» dostoni shoirning nazmdagi birinchi yirik asari. Bu doston birdaniga bir necha odamning tazarrusi, e’tirofi, nolasi bo‘lib jaranglaydi. Daf’atan qaysi ovoz kimniki ekanini bilmaysiz. Lekin doston manzaralarini ko‘z oldingizga keltirsangiz, biyday sukunat va zulmat cho‘kkan, murdalar bilan to‘lgan kenglikda sizga kechagi tariximizni, qatliomning dahshatli manzaralarini ana shu murdalar gapirib berayotganday, bizni ogohlikka chaqirayotganday tuyuladi. Aslida shoir, bu doston sarlavhasini «Murdalar gurungi» deb qo‘ysa bo‘larmikin degan xayol ham o‘tdi mendan. Men zamonaviy o‘zbek dostonlari ichida qatag‘onni ayni shu dostonchalik bor manzarasi, fojiasi bilan tasvirlagan boshqa bir asarni o‘qiganim yo‘q. Asar yaqin o‘tmishimizdagi qatag‘on fojeasini ko‘rsatar ekan, bu bilan inson va millat erkini ulug‘laydi. Satrlarda ham tarang bir ohang seziladi. Bu ohang nafrat ohangidir. Shoir «bitchalik» qadri yo‘q, ko‘chalari murdaga to‘la, odamlarning ko‘zida ko‘rquv qotib qolgan, gezargan yuzlarda umid va insoniy nur so‘ngan manzarani chizib berar ekan va bu manzaralarga o‘zining nafratini ifoda etar ekan, ana shu nafrat bizning ko‘nglimizda insonga mehr-muhabbat urug‘larini ekishini istaydi. Nimadan nafratlanishni bilish — bu nimaga muhabbat qo‘yishni bilish degani. Faqat muhabbatgina mana shu do‘zaxiy manzaraga tiriklik bag‘ishlay oladi. Chunki, qatag‘on davridagi insonga muhabbat — bu mavjud tartibga isyondir, bu erk orzusidir. Dostondan chiqadigan umumiy hulosa, va doston yutug‘i ham, menimcha, shu.

* O‘roz Haydar Saylanmasi — “Kechikkan fasl”ga yozilgan so‘zboshi (Toshkent,“Sharq”, 2010)

O‘roz HAYDAR
MЕN SIZNI QUTLAYMAN, HAYOT!
09
O‘roz Haydar 1957 yilning aprelida Qashqadaryo viloyatida tug‘ilgan. Toshkent davlat universiteti(hozirgi O‘zMU)ning geografiya fakultetini tamomlagan. “Quyosh o‘tovi”, “Kuylovchi toshlar”, “Oq soya”, “Vaqt iztirobi”, “Ruhafzo”, “Kechikkan fasl”, “101 sonet”, “Falak favvorasi” kabi kitoblari chop etilgan.

09

Oqsaroy qoshida

Oqsaroy qoshiga borganim chog‘i
Gunohkor bandaday titrayman nechun?
Naqshlarda porlar asrlar dog‘i,
Ranglardan sachraydi turfa tus uchqun.

Hashamdor dunyoga bo‘ylayman go‘yo,
Har bir g‘isht qatidan to‘kiladi roz.
Shovqinu suronlar to‘lqini aro
Temur na’rasini eshitaman boz.

Zamin qalqib tushar, titraydi Osmon,
Kengliklar shovuri quyilar nurday.
Qaddini qaytadan rostlaydi Turon,
Ko‘ksimda entikish chaqnaydi qo‘rday.

Hisor qal’asidan soqchilar emas,
Qo‘lini duoga ochadi pirlar.
Borlig‘im chulg‘aydi iliq bir nafas,
Onamday silaydi yelkamni nurlar.

Gunohing to‘kilar – Oqsaroyga boq,
Hayot chertkisidan yorilmay qoshing.
Kaftingga olasan ilk bora shu choq
Ming bir tig‘dan omon qolgan bu boshing…

Navoiy

Xudoning yerdagi ulug‘ tilmochi
Ulkan xonaqohda o‘ltirar yolg‘iz.
Dunyo ham ko‘rmagan hali yuz ochib,
Bunday yolg‘izlikning sultonin hargiz.

So‘zin shiviridan qoraygan gavhar
Uvalanib ketar hurligidan boz.
Hayot – ishqdir, deb u qo‘ygach sarlavha,
Tog‘lar qanot bog‘lab qiladi parvoz.

Ozodlikka chiqqan mahbusday, yo Rab,
Quyosh to‘yib hidlar osmon ko‘ksini.
Boladek jilmayar va unga qarab
Kechirdi o‘zining yolg‘izligini…

Iftixor
Qozoq shoirasi Suluvxon Mingboyevaga

Biz bitta elatmiz, biz bitta jonmiz,
Abut-Turkdan qolgan tug‘li bir shonmiz.
Beshigimiz bitta, qo‘shig‘imiz bir,
Mamlakatlar ichra mulki Turonmiz.

Bobolar chalolgan Ishqning nayini,
Shundan ko‘tarolgan Sharq tanglayini.
Hatto yerimizga har tong quvonib,
Dastavval urgaydir Kun manglayini.

Beruniy, Forobiy yoqqan mash’ala
Sayyoralar aro taratgay shu’la.
Dunyo ham ilk harfni bizda topolgan,
Mixxat yozuvlari – tilsimli qal’a.

Navoiy, Abayni bilmagan har kas,
U qozoq emasdir, u o‘zbek emas.
Ularni anglolgan tanir Turonni,
Ota-onasini, yo‘qsa, tanimas.

Уммон-ку гунгланар айтолмайин роз.
Тангрининг маҳридир – илоҳий калом,
Мен сизни қутлайман, Ҳаёт! Ассалом.

Сўров

Набиранг кўзингга боқиб турган дам
Яшагинг келади узундан узоқ.
Инжа дийдор ўти тутганда малҳам,
Ўзингга ҳам боқмай қўйгунг тузукроқ.

Кўнглингда бир ҳадик учса тўлғониб,
Бир илинж ортидан умринг порларми?
Биз-ку улар учун яшадик ёниб,
Улар бизлар учун яшай оларми?

Чол таваллоси

Тишинг тўкиларкан кексайганинг чоғ,
Сочинг оқариши бу ҳам турган гап.
Тоғлар-ку кўринмас, қуёш митти доғ,
Кўзинг хира тортса кун сайин, ё Раб!

Кечган дарёларинг шовқини тинар,
Фарқлолмассан қушу хўроз овозин.
Тандан мадор қочиб чўғинг ҳам сўнар,
Ҳар не кўргиликка бўлгунгдир рози.

Эскидай туюлар ҳар янги нарса,
Фақат бир туйғудан яшнагунг шаксиз.
Муҳаббатдан қайта туғилган дамда,
Кампиринг кўзингга кўринаркан қиз…

Қуёш

Чодир тикса олтин ёғдудан,
Ер энтиккай ўспирин мисол.
Уйғонади олам уйқудан,
Қоши бўлиб зарланар ҳилол.

Тахмонига ўрин йиғар Кўк,
Чўнг қоялар кўзин ёшлайди.
Ҳуши учиб қошида мангу
Сайёралар соя ташлайди.

Фаришталар нур арқоғидан
Қанот боғлаб бичади кўйлак.
Очқич тутмай, пешвоз чиқиб – шаън,
Дарвозасин очади Фалак.

Манба: «Ёшлик» журнали веб-саҳифаси

O‘roz Haydar — savqi tabiiy shoir. Uning she’rlarida ko‘ngilning isyoni, silsila-yu g‘alayonining shovur va saslari, evrilish va inkorlari o‘ziga xos ohang, obraz qiyofasida yaxlitlashadi. Shoirning shunday quyma tashbehlari borki, bular bugungi she’riyatimizning o‘ziga xos yutug‘i sanaladi.

Nazar Eshonqul
SHE’R — KO‘NGIL ISYONI*
09
She’r nima? Ohangmi? Hissiyotmi? Dardmi? Hikmatmi? Tashbehmi?

Menimcha, yaxshi she’r — ana shularning hammasi. U ko‘ngilga ohang olib kiradi, hissiyotlaringizni qitiqlaydi, dard qo‘zg‘atadi, oniy lahzalarni tashbehlaydi, ana shu tashbehning o‘zi bizga hikmat bo‘ladi.

Sarg‘aygan bog‘larda kezinib uzoq
Kasalmand chol kabi harsillaydi Kuz.

Ana shu satrlarda biz aytgan tashbeh ham, hikmat ham bor. Bog‘larda harsillab yurgan kuzak dunyoning o‘tkinchiligidan hikoya qilayotgan chol kabi ko‘nglimizda hikmat qoldiradi. Ayni paytda go‘zal manzara ham. Xazonga to‘lgan bog‘ harsillagan cholga o‘xshab ko‘z oldingizda namoyon bo‘ladi.

Hademay oy kunduz ostonasiga
Yechib holdiradi tonggi kovushin.

Tong payti tip-tiniq osmonda yarim oyni ko‘rasiz. Uning ostonaga yechib ketilgan kovushga o‘xshashi — bu shoirning go‘zal tashbehi.

Uzoq yotgan bemor yuziday
Zahil tortgan kuzak osmoni.
Javdiraydi bola ko‘ziday
Quyosh kiyib bulut — choponin.

Bu manzaralarga gap bilan munosabat bildirib, baholab bo‘lmaydi. Faqat ko‘zingiz so‘zlar orqali chizib berilgan manzarani ko‘radi. Shoirning mahorati ana shu manzarani ko‘z oldingizda yaqqol yaratib bera olganida. Ana shuning o‘zi shoirlikdir.

Qashqadaryolik shoir O‘roz Haydarning ushbu to‘plamida bu kabi she’rlar ko‘plab topiladi. Bu to‘plamni o‘qib, viloyatda yashab ijod qilayotgan, ijod qilayotganda ham markazda yashab turib, «adabiy muhit ichida» ijod qilayotganlardan hech bir qolishmaydigan katta shoir bilan tanishasiz.

Ўроз ҲАЙДАР
МЕН СИЗНИ ҚУТЛАЙМАН, ҲАЁТ!
09
Ўроз Ҳайдар 1957 йилнинг апрелида Қашқадарё вилоятида туғилган. Тошкент давлат университети(ҳозирги ЎзМУ)нинг география факультетини тамомлаган. “Қуёш ўтови”, “Куйловчи тошлар”, “Оқ соя”, “Вақт изтироби”, “Руҳафзо”, “Кечиккан фасл”, “101 сонет”, “Фалак фаввораси” каби китоблари чоп этилган.

09

Оқсарой қошида

Оқсарой қошига борганим чоғи
Гуноҳкор бандадай титрайман нечун?
Нақшларда порлар асрлар доғи,
Ранглардан сачрайди турфа тус учқун.

Ҳашамдор дунёга бўйлайман гўё,
Ҳар бир ғишт қатидан тўкилади роз.
Шовқину суронлар тўлқини аро
Темур наърасини эшитаман боз.

Замин қалқиб тушар, титрайди Осмон,
Кенгликлар шовури қуйилар нурдай.
Қаддини қайтадан ростлайди Турон,
Кўксимда энтикиш чақнайди қўрдай.

Ҳисор қалъасидан соқчилар эмас,
Қўлини дуога очади пирлар.
Борлиғим чулғайди илиқ бир нафас,
Онамдай силайди елкамни нурлар.

Гуноҳинг тўкилар – Оқсаройга боқ,
Ҳаёт черткисидан ёрилмай қошинг.
Кафтингга оласан илк бора шу чоқ
Минг бир тиғдан омон қолган бу бошинг…

Навоий

Худонинг ердаги улуғ тилмочи
Улкан хонақоҳда ўлтирар ёлғиз.
Дунё ҳам кўрмаган ҳали юз очиб,
Бундай ёлғизликнинг султонин ҳаргиз.

Сўзин шивиридан қорайган гавҳар
Уваланиб кетар ҳурлигидан боз.
Ҳаёт – ишқдир, деб у қўйгач сарлавҳа,
Тоғлар қанот боғлаб қилади парвоз.

Озодликка чиққан маҳбусдай, ё Раб,
Қуёш тўйиб ҳидлар осмон кўксини.
Боладек жилмаяр ва унга қараб
Кечирди ўзининг ёлғизлигини…

Ифтихор
Қозоқ шоираси Сулувхон Мингбоевага

Биз битта элатмиз, биз битта жонмиз,
Абут-Туркдан қолган туғли бир шонмиз.
Бешигимиз битта, қўшиғимиз бир,
Мамлакатлар ичра мулки Туронмиз.

Боболар чалолган Ишқнинг найини,
Шундан кўтаролган Шарқ танглайини.
Ҳатто еримизга ҳар тонг қувониб,
Даставвал ургайдир Кун манглайини.

Беруний, Форобий ёққан машъала
Сайёралар аро таратгай шуъла.
Дунё ҳам илк ҳарфни бизда тополган,
Миххат ёзувлари – тилсимли қалъа.

Навоий, Абайни билмаган ҳар кас,
У қозоқ эмасдир, у ўзбек эмас.
Уларни англолган танир Туронни,
Ота-онасини, йўқса, танимас.

Оғамиз, сингилмиз – бирдир қонимиз,
Кенгликлар ҳавосин симирган жонмиз.
Мангулик қўшиғин куйлашга қодир,
Дунёда от сурган ёвқур Туронмиз…

Ниқоб базми

Ҳамма ниқоб кийган – ниқоблар сайли,
Ҳали чошгоҳ бўлмай қизғин паллада.
Зебра йўртиб борар, лапанглар айиқ,
Сичқон каламушга ўқир баллада.

Шоқол тортиб олиб қундузнинг хумин,
Чиптасига ютуқ чиққандай шодмон.
Тулки юлиб қочар шайтоннинг думин,
Кўр шерни масхара қилади қуён.

Бир четда бўрига: – Сенсан муттаҳам, –
Дея шохин ниқтаб қўчқор урар дўқ.
Томоша кўрсатур томошабин ҳам,
Улар орасида фақат одам йўқ.

Жавоб

Бобо ва набира қурарди суҳбат,
Овчилик бобида бобога гап йўқ.
Бу ҳол набирада уйғотар рағбат,
Кўкдаги бургутга теккизгандай ўқ.

– Биламан, бўрининг жағин узгансиз,
Ўлдирмай шилгансиз тулки терисин.
Шернинг уйқусини тунда бузгансиз,
Олишувда енгиб ўйгансиз кўзин.

Сиз ҳам қўрққанмисиз бирор жондордан?
– Одамдан қўрқаман, одамдан, болам.
Аввал чой тутади, сўнг узатар қанд,
Овламасдан туриб ўлдиради ҳам…

Эски севги

Мудроқ туйғуларга тутгали оташ,
О, яна қошимда пайдо бўлдинг сен.
Олис йилларимга хаёлий дардкаш,
Жудолик дамларда бергувчи таскин.

Зулфинг оқармишдир, кўзлар киртайган,
Ҳатто ҳуснингга ҳам тушибди ажин.
Тишсиз оғзим очиб кулдим жўрттага,
– Бизни қай ўрада чалиб кетган жин.

Жонга мил тортгувчи киприк тўкилган,
Хўрсиниқдан лабинг титради ногоҳ.
Борлиғинг чулғади қўрғошин туман,
Кўзларингдан учди изҳорсиз бир оҳ.

Нега эсламадик сен қўлрўмолу
Мен гул тутган завқли дамларни, эсиз.
Фарзандларим тинчи – бахтим, деёлдинг,
Мен ҳам шундан ортиқ тополмадим сўз.

Хотиралар лавҳин юва олмагай
Кўздан оққан қайноқ жолаларимиз.
Севгимиз юракда мангу топишган,
Афсус, бегонадир болаларимиз…

Қутлов

Онаси ўпмаган қиздайин ҳурсиз,
Ел ўпич олмаган дудоғингиздан.
Атир бўйин туйгум димоғингиздан,
Парилар қавмидан фаришта – нурсиз.

Ҳали қўл тегмаган марварид, дурсиз,
Кибр тўкиладир қобоғингиздан.
Бир умр сувлансам булоғингиздан,
Ёнмас тошим шамдай ёққувчи қўрсиз.

Ўлдирмай ўлдирар бу жоду нигоҳ,
Ишқ ояти порлар кўзингиздан боз.
Фалак ҳам қалдираб чуқур тортгай оҳ,

Xurshid Davron kutubxonasi
Adib asarlari, tarjimalari, hamda o'zbek va jahon adabiyotidan namunalar

O‘roz Haydar. Men sizni qutlayman, Hayot! & Nazar Eshonqul. She’r — ko’ngil isyoni & O‘roz Haydar. Ikki kitob
Muallif Adib: O'zbek tarixi, adabiyoti va madaniyati
08.04.2024 izoh yo'q
Ashampoo_Snap_2017.07.03_16h35m54s_003_b.png БУГУН ЎЗБЕКНИНГ ЗАБАРДАСТ ИЖОДКОРЛАРИДАН БИРИ, УКАЖЎРАМ ЎРОЗ ҲАЙДАРНИНГ ТУҒИЛГАН КУНИ. ҚУТЛАЙМИЗ!
Ўроз Ҳайдар — савқи табиий шоир. Унинг шеърларида кўнгилнинг исёни, силсила-ю ғалаёнининг шовур ва саслари, эврилиш ва инкорлари ўзига хос оҳанг, образ қиёфасида яхлитлашади. Шоирнинг шундай қуйма ташбеҳлари борки, булар бугунги шеъриятимизнинг ўзига хос ютуғи саналади.

Назар Эшонқул
ШЕЪР — КЎНГИЛ ИСЁНИ*
09
Шеър нима? Оҳангми? Ҳиссиётми? Дардми? Ҳикматми? Ташбеҳми?

Менимча, яхши шеър — ана шуларнинг ҳаммаси. У кўнгилга оҳанг олиб киради, ҳиссиётларингизни қитиқлайди, дард қўзғатади, оний лаҳзаларни ташбеҳлайди, ана шу ташбеҳнинг ўзи бизга ҳикмат бўлади.

Сарғайган боғларда кезиниб узоқ
Касалманд чол каби ҳарсиллайди Куз.

Ана шу сатрларда биз айтган ташбеҳ ҳам, ҳикмат ҳам бор. Боғларда ҳарсиллаб юрган кузак дунёнинг ўткинчилигидан ҳикоя қилаётган чол каби кўнглимизда ҳикмат қолдиради. Айни пайтда гўзал манзара ҳам. Хазонга тўлган боғ ҳарсиллаган чолга ўхшаб кўз олдингизда намоён бўлади.

Ҳадемай ой кундуз остонасига
Ечиб ҳолдиради тонгги ковушин.

Тонг пайти тип-тиниқ осмонда ярим ойни кўрасиз. Унинг остонага ечиб кетилган ковушга ўхшаши — бу шоирнинг гўзал ташбеҳи.

Узоқ ётган бемор юзидай
Заҳил тортган кузак осмони.
Жавдирайди бола кўзидай
Қуёш кийиб булут — чопонин.

Бу манзараларга гап билан муносабат билдириб, баҳолаб бўлмайди. Фақат кўзингиз сўзлар орқали чизиб берилган манзарани кўради. Шоирнинг маҳорати ана шу манзарани кўз олдингизда яққол яратиб бера олганида. Ана шунинг ўзи шоирликдир.

27.jpgҚашқадарёлик шоир Ўроз Ҳайдарнинг ушбу тўпламида бу каби шеърлар кўплаб топилади. Бу тўпламни ўқиб, вилоятда яшаб ижод қилаётган, ижод қилаётганда ҳам марказда яшаб туриб, «адабий муҳит ичида» ижод қилаётганлардан ҳеч бир қолишмайдиган катта шоир билан танишасиз.

Ўроз Ҳайдар — савқи табиий шоир. Унинг шеърларида кўнгилнинг исёни, силсила-ю ғалаёнининг шовур ва саслари, эврилиш ва инкорлари ўзига хос оҳанг, образ қиёфасида яхлитлашади. Шоирнинг шундай қуйма ташбеҳлари борки, булар бугунги шеъриятимизнинг ўзига хос ютуғи саналади. «Кутиш масофаси» достони шоирнинг назмдаги биринчи йирик асари. Бу достон бирданига бир неча одамнинг тазарруси, эътирофи, ноласи бўлиб жаранглайди. Дафъатан қайси овоз кимники эканини билмайсиз. Лекин достон манзараларини кўз олдингизга келтирсангиз, бийдай сукунат ва зулмат чўккан, мурдалар билан тўлган кенгликда сизга кечаги тарихимизни, қатлиомнинг даҳшатли манзараларини ана шу мурдалар гапириб бераётгандай, бизни огоҳликка чақираётгандай туюлади. Аслида шоир, бу достон сарлавҳасини «Мурдалар гурунги» деб қўйса бўлармикин деган хаёл ҳам ўтди мендан. Мен замонавий ўзбек достонлари ичида қатағонни айни шу достончалик бор манзараси, фожиаси билан тасвирлаган бошқа бир асарни ўқиганим йўқ. Асар яқин ўтмишимиздаги қатағон фожеасини кўрсатар экан, бу билан инсон ва миллат эркини улуғлайди. Сатрларда ҳам таранг бир оҳанг сезилади. Бу оҳанг нафрат оҳангидир. Шоир «битчалик» қадри йўқ, кўчалари мурдага тўла, одамларнинг кўзида кўрқув қотиб қолган, гезарган юзларда умид ва инсоний нур сўнган манзарани чизиб берар экан ва бу манзараларга ўзининг нафратини ифода этар экан, ана шу нафрат бизнинг кўнглимизда инсонга меҳр-муҳаббат уруғларини экишини истайди. Нимадан нафратланишни билиш — бу нимага муҳаббат қўйишни билиш дегани. Фақат муҳаббатгина мана шу дўзахий манзарага тириклик бағишлай олади. Чунки, қатағон давридаги инсонга муҳаббат — бу мавжуд тартибга исёндир, бу эрк орзусидир. Достондан чиқадиган умумий ҳулоса, ва достон ютуғи ҳам, менимча, шу.

* Ўроз Ҳайдар Сайланмаси — «Кечиккан фасл»га ёзилган сўзбоши (Тошкент,»Sharq», 2010)

КИТОБИНГИЗНИ ЎҚИДИМ...
На Мағриб, на Машриқ - манзил ноаён...
Ў.Ҳайдар
Улуғбек Ҳамдамнинг янги “Тўрткўча” романини ўқиб чиқдим. Оғриқлар романи дегим келди... Роман сизу биз бошдан кечирган кунлар ҳақида. Бир вақтлар ёзувчининг “Мувозанат” романи катта шов-шувларга сабаб бўлган эди. Озод Шарафиддиновдек талабчан адабиётшуноснинг эътиборига тушган, Матёқуб Қўшжоновдек закий мунаққид томонидан “шиддат билан ёзилган роман” дея эътироф этилган ушбу романда мустақиллик мафкураси, ўтиш даври кишилари руҳияти, жамият холати Юсуф ва бошқа қаҳрамонлар тақдири мисолида таҳлил этилган эди.
“Мувозанат” билан бир даврда яратилган Шукур Холмирзаевнинг “Динозавр” романи қаҳрамони Маҳкам ҳам Юсуф бошдан кечирган қийинчиликлар билан юзма-юз келади. Бозор даври қийинчиликлари унгаям зарбалар беради. Фақат Маҳкам Юсуфдан фарқли ўлароқ ўз бугуни ва эртаси ҳақидаги концептни тополмайди. Юсуф эса ана шу бўлинишлару тўзонлар ичра олдинда юришга йўл топа олади. Бу ёзувчининг шу давр кишиси экани билан, ўз таъбирича айтганда “жамиятнинг томирига ташхис бармоғини қўя олгани” билан боғлиқ.
“Мувозанат”даги шиддат “Тўрткўча”да ҳам давом этади. Аллома ёзувчимиз Асқад Муҳтор “Чинакам бадиий асар ҳамма вақт жавобсиз саволдир. Гамлет, Фарҳод, Дон Кихот, Обломов сингари образлар инсон хотирасига абадий савол сифатида михланиб қолган” дейди. “Тўрткўча” қаҳрамони Ўлмас ҳам дунёга, ўзи яшаётган кунларга савол назари билан боқадиган, ечим излайдиган фикр одами. Романни ўқиган китобхон ҳам қаҳрамоннинг саволларига эш бўлиб ечим излашга тушади. Чунки бунда кечган воқеликлар сизу бизга асло бегона эмас.
Француз ёзувчиси Оноре де Бальзак романларини бугун ўқиган китобхон XIX аср француз жамиятининг асл қиёфасини аниқ-тиниқ тасаввур этади. Вақт кутиб турмайди. Йиллар ўтади. Авлодлар алмашади ва аминманки, эрта бир кун келажак китобхонлари “Тўрткўча”ни ўқиганларида бугунги кунимизнинг ҳалол ва теран таҳлилига қайта-қайта дуч келадилар.
Дилдора БАҲРИДДИНОВА, филология фанлари бўйича фалсафа доктори

Любовь — это сон наяву,
Когда ты рядом, я забываю,
Что в мире есть холод и боль,
Что время уходит, как снег весной.
Твоя улыбка — мой спаситель,
Твои глаза — моя судьба.
В тебе — все мое вдохновение,
Ты — моя жизнь, моя звезда.
(Александр Блок, 1908)

Ўроз Ҳайдар

ДЕКАБРЬ
Ҳали қор ёғмади, боғлар яланғоч,
Ҳали ўрламади мўридан тутун.
Чарчаган оқсочдай ухлар ҳар оғоч,
Ўтган дамларини унутиб бутун.
Елларнинг тилидан учмади бир оҳ,
Ариқлар лабига қўнмади қиров.
Офтоб уфқ узра қадаб-да нигоҳ,
Зарғалдоқ кўйлагин киймади бирров.
Ва лекин олисдан тоғлар карвонин
Кумуш қўнғироғин жаранги учар.
Кенгликларнинг хира киймасига жим
Оққув булутларнинг титроғи кўчар.
Ёғилмаган қорлар алангасидан
Оқариб кўринар йўллар адоғи.
Боғлар декабрга ўқир қасида,
Ҳали ерга тегмай қишнинг оёғи.