Ҳолбуки мен миқ этмасдан жим қоларканман, суҳбатдошимнинг бор ўй-фикрлари нуқул Люк ва унинг тақдири атрофида айланган суҳбатни давом қилди. Она орзу этганидек келгуси камсуқум ҳаётида ўз йўлини топмоғи учун ўғлини санъат ва ҳунармандлик мактабига ҳозирлайди, бироқ у, аллақачон бу йўл топталиб бўлгани, Люкдан бир умрга айрилиб қолиш ва эсини еганликда донг чиқаришдан хавфсираб миқ этиб оғиз очмаган айни у, она ҳамда тоғага бариси беҳудалигини: нима қилишмасин, охир оқибати – хўрланиш, ночор қашшоқлик, бенишон йиллар, куя кийимни қиймалаганидек кўнгилни зил кеткизгувчи омадсизлик, мавзедаги газакхонанинг бирини бошпана этган кимсасиз ёлғизлик аро рангсиз бўлишини айтиши лозим эди. Энг ёмони люкнинг қисматида эмас, балки Люк вақти соати етгач қазо ҳам топар, аммо аммо бошқа бир кимса унинг ҳаёт йўлини ўзини каби охиригича ўтаб, ўз ўрнида ўша чиғириқда айланганча такрорлаши эди. У деярли Люкнинг ташвишини чекмай қўйганди. Унинг ўй-хаёллари бедор кечаларда аллақачон бўлак Люк сари, ўз озодлиги ва истак иродаси ҳурлигига ишончи комилликда, ҳатто ўзлари билмай ўз ҳаёт йўлини такрорлагувчи бошқа балки, улар номи Роберт, ёки Клод, ёки Мишел бўлар, ночор омадсизларга ўз назариясини сингдирган тасвирни янада йириклаштириб йироқларга парвоз этарди.
Суҳбатдошим стакони тубига ғам чўккан ва унга кўмак беришнинг имкони йўқ эди.
– Люкнинг бир неча ой ўтгач ўлганини уларга айтсам мени калака қилишади. Уларнинг ҳаммаси – жинни, фаҳм-фаросатлари ноқис... Айни шундай, менга кўзингизни лўқ қилманг. У бир неча ой ўтиб қазо топди: бари нафас йўлларини яллиғланишига ўхшаган алламбалодан бошланди, бу ёшда менинг ҳам жигаримда шамоллаганди. Мени дарров касалхонага ётқизишганди, Люкнинг онаси бўлса, уй шароитида даволашга оёқ тираб туриб олди, мен деярли ҳар куни борар, гоҳда Люк бирга ўйнаши учун жиянимни ҳам етаклаб олардим. Бу хонадонда тасаввурга сиғмас қашшоқлик ҳукм сурар, нимаики: селд балиғими, ё олча пироги кўтариб борсамда, ташрифим юпанчдек эди. Дорихоналаринг бирида менга алоҳида арзонлаштирилган нархда дори-дармон чиқаришларини айтганимда, дорилар харидини зиммамга олганимга ҳам кўникишди. Оқибатда боланинг қошида қарвочи бўлишимга ижозат этишди, шу кўйи эҳтимол, шифокорларда бу каби хонадонларга бош суқишга иштиёқ ҳам бўлмаслиги, касаллик аломатлари дастлабки ташхис билан мос келиш-келмаслигини хаёлларига ҳам келтирмасликларини сиз ҳам англагандирсиз... Нега ҳайрон бўласиз? Бирор беъмани гап айтдимми?
Асло, башарти, симирган виноси миқдори алоҳида эътиборга олинса, бари росмана эди. Аксинча, агар мудҳиш моҳияти бир четга суриб қаралса, Люкнинг қазоси, илинган одам тасаввур дунёсидан келиб чиқиб, тўқиш-чатишларини тўқсон бешинчи автобусда бошлаб, жимгина ўлим тўшагида ётган болакай билан хотималаши табиийлигини даллолати эди. Уни юпатиш наздида барини юзига айтдим. Бир мунча пайт маънисиз нигоҳини тикиб тургач, у яна гап бошлади.
– Майли, фикрингизда қолаверинг. Аммо идаллосини айтганда дафн маросимидан сўнги ҳафталар давомида илк бор бахтиёрликка ўхшаш ниманидир ҳис этдим. Мен имкон туғилган заҳот бирор халтачада қотирлган кулча нон кўтариб Люкнинг онаси олдига ташриф буюрар, бироқ энди на аёл, на хонадон ихтиёримни олмасди, мени, айнан мен илк қазо топган одамман деган қатъий ишонч чулғаб олган ва умрим кунба-кун, қадаҳба-қадаҳ поёнига етиб, охир оқибат қачонлардир, аллақайда қумрон қопган номаълум, қайсидир бир бегона киши қисматини ҳар қатини охиригача такрорлаб, қай бир бурчакда, қай бир соатда якун топишини ҳис этардим, аммо мен, бу чархи-дунда афтидан беъмани ҳаётни, телва-тескари такрорлаш учун аллақайси Люкнинг аралашувисиз чинаккам қазо топаман. Қария, бор теранликни фаҳмлашга интилинг ва у ҳануз давом қиларкан мендек иқбол кишисига ҳавасингиз келсин.
Афтидан давом этмади чоғи. Газакхона ва арзонгаров вино – танаданмас, талвасада йилтиллаган кўзлардан пуркалган ҳарорат бунинг айни исботи эди. Шундай бўлсада, у бир неча ойдирки, қазоси муқаррарлигига қатъий ишончда, эллик ёшдаги ўз ҳалокати, оиласи парокандалиги, ўртамиёна ҳар кунини сипқориб яшамоқда.