Ўроз ҲАЙДАР

КИТОБЛАР ЎЛМОҚДА...

Букчайган ишкопда, сокин маконда
Китоблар ўлмоқда манов жавонда.

Улардан ёмонлик кўрдими биров,
Шунчаки одамлар унутдилар-ов...

Ўқилмай токчага терилиб кетди,
Кўплар интернетга берилиб кетди.

Тилсиз саҳифалар сарғайди қанча
Асрлар ҳикматин маҳкам қучганча.

Шафқатга зор етим каби ҳоли танг
Тахламлар ҳасрати – қават-қават чанг.

Қанчалар бағрикенг, қанчалар содда,
Ташландиқ эканин билмаслар ҳатто.

Интизор, интизор, илҳақдир бари,
Қўлларга бегона, назардан нари...

Тушида кўзларми, ўнгдан изларми-
Мутолаага муштоқ иссиқ юзларни.

Варақда сачраган қатра нур чоғи
Ва бир томчи олма шарбатин доғи,

Саҳифалар нени фош этар буткул:
Бир пайт азиз бўлган, қовжираган гул,

Хатчўпга айланган театр чиптаси,
Тотли қанд юқилик бармоқлар изи...

Остига чизилган мисралар ёки
Белгилар, сўроқлар – тафаккур чоки.

“Қандайин ажойиб дамлар эди, оҳ”, -
Хўрсинар китоблар, излашар паноҳ.

Дераза ортида – ҳув ана, расво,
Балчиқда ётади ул авом дунё,

Жин урсин - виртуал ахмоқлик  бўйлаб
Китобга йўл бўлсин, биродар, ўйланг...

Букчайган ишкопда, сокин маконда
Китоблар ўлмоқда тобут - жавонда...

©️ Лариса СПЕРАНСКАЯ,
беларусь шоираси.

©️ Нуриддин Эгамов таржимаси.

СОНЕТ
"Сен келасан қувноқ ва маъсум,
Кечки таом ейилмай қолар."
(Елена Пагиева шеъри. Назар ШУКУР таржимаси.)
Мен кутаман, дилда ҳаяжон,
Очлигим ҳам бўлади унут.
Хотирамда сен жонланган он,
Юрагимда гуруллайди ўт.
Деразадан термулар маҳзун,
Қароғимда ёниб икки шам.
Айрилиқнинг азоби фузун,
Кукунларин пуркар кўзга ғам.
Чароғ этар кечани ойдин,
Чўкиб кетдинг қалбим кўлига,
Нилуфардек яшайсан абад.
Таралар ишқ оҳанги сойдан,
Сочилади дурлар йўлига,
Айлар севгинг кўнглимни обод.
Зоҳида Маликова
17.1.2025.

***
Одамнинг яхши тарбия кўргани дастурхонга шарбатни тўкиб юбормаслигида эмас, балки мабодо бошқа биров шундай қилиб қўйса, уни пайқамаганга олишидадир.
***
Ҳазил-мутойиба ҳисси юқори инсоннинг жиддийлиги жиддий одамнинг жиддийлигидан кўра юз баробар зиёдроқдир.
***
Ақлли инсон ўқишни ёқтиради, аҳмоқ эса ўргатишни.
***
Узундан узоқ воқеалар ҳақида мухтасар гапиришни билиш керак.
***
Ижод завқини туйган одам учун бошқа ҳеч қандай завқу шавқнинг қизиғи йўқ.
***
Олийжаноб одам ҳатто итдан ҳам уялади.
***
Ўзингиздан “мен фойдали иш билан шуғулланаяпманми ёки бўлар-бўлмас юмушлар биланми”, деб сўрашга ҳеч қачон ҳали эрта деб ўйламанг.
***
Агар некбин бўлишни ва ҳаётнинг моҳиятини тушунишни истасангиз, ҳар қандай гаплар ва ёзувларга ишонишни тўхтатинг ва ҳамма нарсани ўзингиз кузатиб, хулоса қилишга одатланинг.
***
Оддий одамлар роҳатни ёки азобни ташқи шароитдан, масалан, от аравадан, лавозим ва кабинетдан, фикрловчи киши эса ўзидан кутади.
***
Шундай одамлар бўладики, доим маъноли ва яхши сўзларни гапирсаям бефаҳмлигини яққол сезиб турасан.
***
Ҳали ёшсиз, кучингиз бор, дадилсиз, тинмай яхшилик қилинг! Бахт деган нарсанинг ўзи йўқ ва унинг бўлиши ҳам керак эмас, агар турмушда маъно ва мақсад бўлса, у бизнинг бахтимизда эмас, балки бошқа маъқулроқ ва буюкроқ ишларда бўлади. Яхшилик қилинг!
***
Инсоннинг қалбини тушуниш қийин, аммо ўз қалбингни тушуниш ундан-да қийин!
***
Инсонда ҳамма нарса гўзал бўлиши керак: ташқи қиёфа, кийим-кеча, қалб ва ўй-фикрлар ҳам.
***
Афтидан, бахтсизлар оғирликни жимгина кўтариб келгани учун бахтлилар фароғатда яшайди, бундай жимлик бўлмаганда бахт ҳам бўлиши мумкин эмас эди.
***
Инсоннинг тақдири азали шундай: агар у асосий масалаларда адашмаса, майда-чуйдаларда адашади. Чунки мутлақ ҳақиқатни ҳеч ким билмайди.
***
Инсон ҳаётида ойлар ва йилларга алишса арзигулик дақиқалар бўлади.
***
Аёллар эркакларнинг даврасида гулдек очилади, аёлларнинг қуршовисиз қолган эркаклар эса тубанлашади.
***
Умр инсонга бир марта берилади. Шундай экан, уни тетиклик, зийраклик ва олийжаноблик билан яшаш керак.
Рус тилидан Алишер Шойимов таржимаси

Кунларнинг бирида у кечки маҳал Люксембург боғи оралаб ўта туриб бир гулни кўриб қолди.
– Доира қилиб экилган гуллар четроғида қандайдир сариқ гул ўсганди. Мен тамаки чекиш учун тўхтадим; нимагадир чалғиб, гулга боқдим: шунда гул ҳам менга боққан каби ҳисни туюдим. Баъзан шундай ҳислар... Биласизми, ҳар кимсаки буни ҳис этмоғи мумки: буни гўзаллик дейишади. Худди шундай, ўша гул чиройли эди, бу жуда нафис гул эди. Мен эса – маҳкумман, бир кун келиб қазо топаман ва абадий. Гул бағоят нафис эди; келажак одамлар учун ҳар доим гуллар бўлади. Бирдан мен ўзимни фанода кўрдим: мен буни осудалик, халқаларнинг охиргиси деган бўлардим. Мен қазо топаман, Люк эса аллақачон марҳум, энди биз кабиларга гуллар насиб бўлмайди, ҳеч вақо бўлмайди, бутунлай ҳеч вақо, фано айнан гуллардан абадий мосуво макони. Ёққан гугуртим қўлларимни куйдирди. Майдондан қайгадир йўналиш олган аллақайси автобусга ирғиб чиқдим ва кўчадаги, автобусдаги бор нарсаларга бетартиб кўз тикиб, аланглай кетдим. Сўнги бекатга етганимизда тушиб, бошқа шаҳар четига йўналган автобусга чиқдим. Бутун кеч, тун киргунга қадар автобусларни алмаштиравердим, менинг фикри-ўйим гул ва Люкда эди: йўловчилар орасидан Люкка ўхшаган, ўзимга ўхшаган, менинг бошқа ўзимга ўхшаган кимнидир қидирар, унга ўзим эканимни билиб, нигоҳ солишни истар, сўнг бир сўз демасдан, ўзининг бемаъни ҳаёти билан яшаши, ахмақона тарзда ўнгидан келмаган, бошқа бир ахмоқона ўнгидан келмаган ҳаётдан бошланган умрини давом этказа олиши учун деярли ҳимоя этардим...
Мен ҳаққини тўладим.
ЎКТАМ ОДИЛОВ таржимаси

Ҳолбуки мен миқ этмасдан жим қоларканман, суҳбатдошимнинг бор ўй-фикрлари нуқул Люк ва унинг тақдири атрофида айланган суҳбатни давом қилди. Она орзу этганидек келгуси камсуқум ҳаётида ўз йўлини топмоғи учун ўғлини санъат ва ҳунармандлик мактабига ҳозирлайди, бироқ у, аллақачон бу йўл топталиб бўлгани, Люкдан бир умрга айрилиб қолиш ва эсини еганликда донг чиқаришдан хавфсираб миқ этиб оғиз очмаган айни у, она ҳамда тоғага бариси беҳудалигини: нима қилишмасин, охир оқибати – хўрланиш, ночор қашшоқлик, бенишон йиллар, куя кийимни қиймалаганидек кўнгилни зил кеткизгувчи омадсизлик, мавзедаги газакхонанинг бирини бошпана этган кимсасиз ёлғизлик аро рангсиз бўлишини айтиши лозим эди. Энг ёмони люкнинг қисматида эмас, балки Люк вақти соати етгач қазо ҳам топар, аммо аммо бошқа бир кимса унинг ҳаёт йўлини ўзини каби охиригича ўтаб, ўз ўрнида ўша чиғириқда айланганча такрорлаши эди. У деярли Люкнинг ташвишини чекмай қўйганди. Унинг ўй-хаёллари бедор кечаларда аллақачон бўлак Люк сари, ўз озодлиги ва истак иродаси ҳурлигига ишончи комилликда, ҳатто ўзлари билмай ўз ҳаёт йўлини такрорлагувчи бошқа балки, улар номи Роберт, ёки Клод, ёки Мишел бўлар, ночор омадсизларга ўз назариясини сингдирган тасвирни янада йириклаштириб йироқларга парвоз этарди.
Суҳбатдошим стакони тубига ғам чўккан ва унга кўмак беришнинг имкони йўқ эди.
– Люкнинг бир неча ой ўтгач ўлганини уларга айтсам мени калака қилишади. Уларнинг ҳаммаси – жинни, фаҳм-фаросатлари ноқис... Айни шундай, менга кўзингизни лўқ қилманг. У бир неча ой ўтиб қазо топди: бари нафас йўлларини яллиғланишига ўхшаган алламбалодан бошланди, бу ёшда менинг ҳам жигаримда шамоллаганди. Мени дарров касалхонага ётқизишганди, Люкнинг онаси бўлса, уй шароитида даволашга оёқ тираб туриб олди, мен деярли ҳар куни борар, гоҳда Люк бирга ўйнаши учун жиянимни ҳам етаклаб олардим. Бу хонадонда тасаввурга сиғмас қашшоқлик ҳукм сурар, нимаики: селд балиғими, ё олча пироги кўтариб борсамда, ташрифим юпанчдек эди. Дорихоналаринг бирида менга алоҳида арзонлаштирилган нархда дори-дармон чиқаришларини айтганимда, дорилар харидини зиммамга олганимга ҳам кўникишди. Оқибатда боланинг қошида қарвочи бўлишимга ижозат этишди, шу кўйи эҳтимол, шифокорларда бу каби хонадонларга бош суқишга иштиёқ ҳам бўлмаслиги, касаллик аломатлари дастлабки ташхис билан мос келиш-келмаслигини хаёлларига ҳам келтирмасликларини сиз ҳам англагандирсиз... Нега ҳайрон бўласиз? Бирор беъмани гап айтдимми?
Асло, башарти, симирган виноси миқдори алоҳида эътиборга олинса, бари росмана эди. Аксинча, агар мудҳиш моҳияти бир четга суриб қаралса, Люкнинг қазоси, илинган одам тасаввур дунёсидан келиб чиқиб, тўқиш-чатишларини тўқсон бешинчи автобусда бошлаб, жимгина ўлим тўшагида ётган болакай билан хотималаши табиийлигини даллолати эди. Уни юпатиш наздида барини юзига айтдим. Бир мунча пайт маънисиз нигоҳини тикиб тургач, у яна гап бошлади.
– Майли, фикрингизда қолаверинг. Аммо идаллосини айтганда дафн маросимидан сўнги ҳафталар давомида илк бор бахтиёрликка ўхшаш ниманидир ҳис этдим. Мен имкон туғилган заҳот бирор халтачада қотирлган кулча нон кўтариб Люкнинг онаси олдига ташриф буюрар, бироқ энди на аёл, на хонадон ихтиёримни олмасди, мени, айнан мен илк қазо топган одамман деган қатъий ишонч чулғаб олган ва умрим кунба-кун, қадаҳба-қадаҳ поёнига етиб, охир оқибат қачонлардир, аллақайда қумрон қопган номаълум, қайсидир бир бегона киши қисматини ҳар қатини охиригача такрорлаб, қай бир бурчакда, қай бир соатда якун топишини ҳис этардим, аммо мен, бу чархи-дунда афтидан беъмани ҳаётни, телва-тескари такрорлаш учун аллақайси Люкнинг аралашувисиз чинаккам қазо топаман. Қария, бор теранликни фаҳмлашга интилинг ва у ҳануз давом қиларкан мендек иқбол кишисига ҳавасингиз келсин.
Афтидан давом этмади чоғи. Газакхона ва арзонгаров вино – танаданмас, талвасада йилтиллаган кўзлардан пуркалган ҳарорат бунинг айни исботи эди. Шундай бўлсада, у бир неча ойдирки, қазоси муқаррарлигига қатъий ишончда, эллик ёшдаги ўз ҳалокати, оиласи парокандалиги, ўртамиёна ҳар кунини сипқориб яшамоқда.

– Тушунарли, фикрингизга қўшиламан, аммо сизга ташқи мосликлар тўғрисидагина гаирдим холос. Чунончи, Люкнинг қуйиб қўйгандек менга ўхшашлиги моҳият касб этмайдиган таассурот уйғотади, акси бўлса – у автобусда кўз очиб кўрилмаган янгилик учун муҳим. Аммо чинаккамига муҳими даврий изчиллик ва буни изоҳлаш мушкул, илло у болаликда кечган ғодисалар ҳам хира-шира хотиралар хусусиятига дахлдор. Ўша вақтлари, яъни Люкнинг ёшида бўлган кезлари роса қайғули даврни бошдан ўтказгандим: ҳаммаси кети узилмаган хасталиклардан бошланганиб, кейинроқ бутунлай соғайиб кетгач, ўртоқларим билан футбол ўйнагани чиққанда қўлимни синдириб олдим, бундан ҳам базўр қутилганимда, синифдошим синглисини ҳушим учар ҳолда севиб қолган ва қайғуга ботган, устингдан масхаралаган қизалоқ кўзларидан нигоҳини олиб қочган болакайдек ишқ кўйида куярдим. Люк ҳам хасталанганди; соғайгани ҳамоно циркка бориб, амфитеатр зиналаридан тушаётганда тойиб кетиб, тўпиғи чиқиб кетганди. Сал кейинроқ бир кун кечда онаси уни дераза қошида туриб, бегона ҳаворанг дасрўмолчани ғижимлаганча, кўзларида ёш халқаланиб тургани устидан чиққанди.
Бу оламда мухолиф тарафдорлигини зиммасига юклаган шахс сифатида бу лат ейишлар ва ён бағри зирқирашлари болалик хушторлигига иложсиз қўшимча эканини таъкидладим. Бироқ самолётга таллуқли ҳодиса тамомила бошқа масала эканлигини тан олдим. Бу суҳбатдошим боланинг туғилган кунида совға қилган пропеллери пружинага ўрнатилган самолёт эди.
– Мен уни қўлига тутқазарканман, онамнинг ўн тўрт ёшга тўлганимда совға қилган турли қурилмали ўйинчоқ ва уни кўйида не аҳволга тушганимни яна бир бор ёдга олдим. Воқеа шундай бўлганди: мен боғда эдим, гарчи ёзги жалалар бошланишига яқин қолган бўлсада, аллақачон момоқалдироқ гумбурлашлари эшитилиб турарди; мен кўчага чиқиш дарчаси ёнида жойлашган шийпон тагидаги стол устида кўтарма кранни йиғишга тутингандим. Кимдир уйдан мени чақириб қолгач, шийпончани бир сонияга тарк этишга мажбур бўлдим. Қайтиб келганимда эса йиғма ўйичоқлар қутиси билан жойида йўқ, кўчага чиқиш дарчаси ланг очиқ эди. Мен чорасизликдан бақириб юбориб, кимсасиз кўчага отилганим заҳоти қаршимиздаги уйга чақмоқ урди. Люкка самолётни ҳадя этганимда лаҳзада юз берган шу ҳодиса хотиримда жонланди, у эса ўз даврида турли қурилмалар ўйинчоғига нечоғлик ҳайратла тикилган бўлсам, самолётга шу каби бахтиёр нигоҳини қадаганди. Онаси ҳозиргина менга бир финжон қаҳва келтирган ва биз одатий жумлалар билан гап ташлашганимиз маҳали бирдан дод-войини эшитдик: Люк гўё ўзини ташламоқчидай деразага отиларди. Унинг юзлари бўздай оқарган, кўзлари ёшга тўлиб, самолёт ташқарига парвоз қилиб, учишдан оғиб қия очиқ деразадан кирганини зўрғатдан ғудранди. “У ҳеч қаерда йўқ, у ҳеч қаерда йўқ”, – такрорларди у хўрсинган кўйи. Пастдан бақир-чақир овоз эштилди: тоға югуриб чиқиб, қаршидаги уйда ёнғин бўлганини айтди. Энди англадингизми?
Ўзингиз ҳавола, яхшиси, келинг яна бир қадаҳдан оламиз.

– Отагинам, ҳаммамиз боқиймиз. Эътибор беринг: кимса буни далиллай олмаган ва тўқсон бешинчи йўналишдаги автобусда бу менинг чекимга тушмоқда. Ҳодислар юз бериши ва давомийлигидаги арзимас хатоми, замон қатларидаги изчиллик ўрнига – бир пайтдагисими. Люк мен қазо топгач дунёга келиш керак эди, бунинг ўрнига... Бордию, автобусда юзма-юз келишидек ақл бовар қилмас тасодифни ҳисобга олмаганда, албатта. Афтидан, сизга буни айтгандим: бу қандайдир бир тамомила аминликдаги ички ҳис билна сезиш эди. Шубҳа-гумонга ўрин йўқ, вассалом. Аммо шубҳа-гумонлар кейинроқ юз очди, сабаби бундай кезлари ё телбалигингга тан берасан, ё ҳушингдан айирадиган дориларга муккангдан кетган бўласан. Иккиланишлар ортидан бу шубҳаларни бирин-кетин чипакка чиқаришга қодир, хато қилмалаётганингга ишорат этувчи ҳамда шубҳа учун сабаб йўқлигини кўрсатувчи далиллар очилади. Гоҳида шулар тўғрисида сўйлаш фикримга келиб қолса, манави савдойиларни нима кўпроқ кулгусини қўзғатади, биласизми? Люкнинг нафақат иккинчи бор мен бўлиб дунё юзини кўриши, балки сизга дардини дастурхон қилаётган мендек шўрпешона бўлиши. Унинг ўйинга овворалиги, доим ноқулай ағнаб тушиши, оёқ ё ўмров суягини қайириб олганда майда-чуйда ҳисларигача юзида акс топиши ёки унга савол назарила мурожаат қилганда шолғомдек қизариб кетишига нигоҳ ташлашнинг ўзи кифоя эди. Онасини айтмайсизми... у ҳангоматалаб, зеро болакай номусдан ерга киргудек бўлшига қарамай исталган мавзуда – кўз кўриб қулоқ эшитмаган ҳирсий кечинмалар, қуюшқондан нари воқейликлар, саккиз яшар болакай чизган расмлар, касалликлар ҳақида ғийбатлашиш жон-дили... Одамшавандагина хоним, табиийки, ҳеч вақодан шубҳага қилмагани кундай равшан, боланинг тоғаси эса мен билан шахмат сурарди, мени ўзлариники ҳисоблашар, ҳатто шуннақаси ҳам бўлгандики, ой охиригача амал-тақал қилишлари учун қарз ҳам бергандим. Люкнинг ўтмишини билиш менга зарра мушкуллик туғдирмади: суҳбат, кексалар қитиқ-патини ўлдирадиган – тоғанинг бод касали, эшикбоннинг кирдикорлари, сиёсат мавзусида кетган маҳалда гап орасида савол тўғри қўйилса бас. Шу тариқа, мен шахмат қиролига кишт бериш ва гўшт нархи билан боғлиқ мулоҳазалар орасида Люкнинг болалигидан бохабар бўлар, ҳамда далиллар тахминларимни рад этиб бўлмас исботга айлантирарди. Илло мени тушунишга уриниб кўрингда, тағин бир қадаҳдан буюрсак-а: Люк бу – мен, болалигимдаги мен, аммо шунчаки нусхаси деган хаёлга борманг. Аниқроғи – монанд андазаси, англадингиза, яъни етти ёшимда менинг билагим чиққан бўлса, Люкнинг эса ўмрови, тўққиз ёшда бўлса мутаносиб тарзда қизамиқ ва қизилча хасталигига чалинганмиз, рости, отагинам, шу ўринда давр андак адашгандек: мен ўн беш кун қизамиқдан хасталанган бўлсам, Люк тўрт кунда даво топган – соғлиқни сақлаш соҳасида юксалиш ва шу кабиларда энди. Бариси – бир хил, шу боис ҳам тасодиф тасдиғи сифатида бир мисол айтай: муюлишдаги нон сотувчи нонвой руҳида Наполон яшаётгани эҳтимолдан холи эмас, унинг эса асло хабари йўқ, аслида тартиб ўзгармай қолди, сабаби у умри бино бўлиб автобусда ҳақиқат билан юзма-юз келмади; аммо у қай бир ҳолда ўша ҳақиқатга рўбарў келса агар, Наполеонни такрорлагани ёки такрорлаётганини англайди – малайликдан Монпарнасдаги нонвойхона эгасига айланиш моҳиятан Корсикадан қочиб, Франция тахтини босиб олишдек гап, умрининг ўтмиш қатларини астойдил титкиласа Миср, консуллик даври ва Аустерлицадаги ҳарбий юришларга лойиқ ҳаётий кутилмаган ҳодисаларни топган ҳам бўларди, ҳатто бир неча йилдан кейин нонвойхонаси путурдан кетиб, еттинчи қаватдаги каталекдек хонаси авлиё Елена оролига монанд бўлиб қолганида, у ҳам ўшаниси каби мағлубликда теварак-атрофини сув қоплаган танҳоликдаги умри давоми ўз нонвойхонасига эгалик тимсолида юксакларни заб этган бургут мисол фахрланишига фаҳми етган бўларди. Сиз фикримни англадингизми?
Мен англардим, шундада, болалигимизда ҳамммиз ҳам вақт-соати билан бир турдаги хасталикка чалинганимиз ва копток қувалаб албатта бирор жойимизни синдириб олганмиз деган тўхтамга келгандим.

Хулио Кортасар
(Аргентина)
САРИҚ ГУЛ
Балки бу ҳазилга ўхшар, аммо биз – боқиймиз. Мен, аслига қайтиш, янаки, хом сут эмган бир бандасини таниганим боис шу тўхтамга келдим. Ўша кимса Камбронн кўчасидаги газакхонада дардини дастурхон қилиш сариқ чақалик қиммат касб этмайдиган мастликда кўнглини тўкиб солганди, зотан газакхона хўжаси, пештахта кунда-шунда мижозлари унинг ҳикоясига қулоқ осганда кулавериб ичаклари узилган бўларди. У менга зулукдек ёпишиб олди, афтидан истарам иссиқ туюлган бўлса керак, ҳатто биз бамайлихотир отамлашиш ва дилдан гурунглашишга имкон яратадиган бурчакдаги алоҳида столдан жой олишдек дабдабани ўзимизга раво кўрдик. Унинг айтишича, ўзи – маҳаллий идорадан нафақага чиққан, хотини эса бир муддатга ота-онаси уйига кетган: ҳар ҳолда шу тариқа хотини ташлаб кетганини тасдиқлаганди. Бу кимсанинг юзлари сўлғин ва сил касалидан кўзлари ичига ботсада, унчайин қари кўринмасди; оми бир кимсадек таассурот ҳам уйғотмасди. У мусалласнинг бешинчи қадаҳини сипқоргачгина ғамбодаликдан ичишини эътироф қилди. Парижнинг ўзига хос бўйлари ҳамсуҳбатдошимга таъсир ўтказмаганди, балки бу бўйлар биргина биз – ажнабийлар учунгина мавжуддир. Унинг сочларини қазғоқ босмаган, тирноқлари парваришланган эди.
Бир куни, ҳикоясини бошлаб қолди нафақахўр, тўқсон бешинчи йўналишдаги автобусда у ўн уч яшарлар болани учратиб қолади. Ора-сира болага кўз қирини ташлаб, дабдурустдан худди ўзига ўхшашини пайқаб қолганмиш: хотираларида, шу ёшдаги афт-ангори қуйиб қўйгандек ўхшаркан. У икковларини бор бўйича: афт-ангори, қўллари, пешонасига тушган кокиллари, чақчайган кўзлари, боз устига – тортинчоқлиги, атрофдагиларга орқа ўгириб ёки яширинча суратли ҳажвий журнални ўқиши тарзи, сочларини ортга сермаши, эпақага келмас бесўнақайлиги икки томчи сувдек ўзига ўхшашини аста-секин тан олишига тўғри келади. Ўспирин шу қадар унга ўхшардики, ҳатто унинг ичи қизий бошлади-ки, ўспирин Рэнн кўчасида бекатда тушганида суҳбатдошим ҳам тушади – шу тариқа Монпарнас кўчасида уни кутаётган дўстларидан бирига панд беради. У суҳбатга баҳона истаб ўспириндан шу номдаги кўча қайда эканини сўрайди ва болаликдаги ўзиники каби овозини эшитиш ҳайратини оширмаганди. Ўспирин ҳам айни ўша кўчага бораётган экан ва улар оғзиларига талқон ташлаб бир неча тураржой мавзесини бирга ўтишади.
Айнан ўша маҳали кўнглини ёзишга ўхшаш нимадир уни қамраб олди: ҳаммаси ғайритабиий бўлсада, мавжуд эди, далил-исботга зарурат сезмас, худди шу тобдаги каби беҳуда уринишлар ичра мужмал ва беўхшов вазият юзага келганди.
Ўспирин хонадонида ўзлариники бўлиб қолиш пировардида унга ўз-ўзидан насиб этди ва у скаутлар собиқ устози маҳоратини ишга солиб, француз уйи – қалъаларнинг мустаҳкам қалъаси деворларини забт этиб, бу хонадонга йўл топишни уддасидан чиқди. У бунда муқум ўрнашган қашшоқлик, мункиллаган она, нафақа ёшидаги тоға ва иккита мушукларга рўбарў келди. Шундан сўнг укаларидан бирининг ўн тўрт ёшли ўғлини Люкникига боришга кўндириш суҳбатдошимга кўпам мушкулот туғдирмади: болалар опоқ-чапоқ бўлиб кетишди. У ҳар ҳафта Люкнинг хонадонига ташриф қиладиган бўлди; онаси маромида қайнатилмаган кофе билан сийлар, уруш, босқин, яна Люк тўғрисида гурнг қилишарди. Қандайдир кутилмаган янгилик каби ибтидо топган ишончли ҳодиса одамлар “қисмат” деган сўз билан пардалашни ёқтирадиган қаътий ҳандасавий тузилиш ҳосил этаётганди.
Бу ҳолни ҳатто одатий сўзлар билан ифодалаш имкони пайдо бўлганди: Люк яна бир бор қайта туғилган унинг ўзи эди, ўлим мавжду эмас, биз ҳаммамиз – боқиймиз.

Унинг синглиси эса ўша тўйидан кейин бир неча кун ўтиб эси оғиб қолган Начито Риверога турмушга чиққанди. Наталия қорин ғамида аосий қатнов йўлидаги ёқилғи шахобчасини биласанку, ўша ерда мевали ароқ савдосига киришганди. Начито бўлса дона Рефухио сартарошхонасидагилар берган мандолина ни тинғиллатиб – оҳанги меъдангни айнитгадиган ашула куйини чалганча кўчама-кўча дайдирди. Урбано дам аро бизни бир стокандан томоқ ҳўллашга синглсини қошига чорлаб турарди. Биз чўнтакларимиз ҳувиллаб ётгани боис унинг ҳисобидан узилмайдиган қарз эвазига ичардик. Унинг учун ҳаммаси дўст-қадрдонсиз қолиши билан интиҳо топганди: кўчада йироқдан унинг қораси кўринганда хаёлига қарз ундириш келишидан хафсираб жуфтакни ростлаб қолардик.
Балки у шунга серзарда бўлиб қолгандир, балки – йўргагида теккандир, билмадим.
Тўртинчи синфдан кейин уни мактабдан ҳайдашганди: ўша холаваччаси Қайирма этак билан хожатхонадан нари бўш цистерна ичида келин-куёв ўйнашга шайланганларида ушлаб олишганди. Бутун мактаб йиғилганди: болалар ҳам, қизлар ҳам. Тўда бўлиб турибмиз, қаҳ-қаҳа, таҳқирлашлар. Уни юзини ерга қаратиш учун эски эшик орқали янги чиқиш эшиги томон қулоғидан чўзиб боришганди. У эса ўта туриб бош кўтариб шошмай турларинг танобларингни тортиб қўяман дегандек мушт ўқталади.
Кейин қизни етаклаб келишди. Кўриб турибмиз, хўрсинганча ҳиққиллайди, нигоҳи гўё оёқ остидаги плиталарни санаётган каби ер чизади, эшик олдига келганда эса бардоши етмади – дувва кўзёшларга ғарқ бўлиб, шунақанги чийиллаб бердики, қулоқларимиз батанга келганди-я. Кун бўйи, худди тун аро чиябўри увлаган каби чийиллаб ўтирди.
Эсим қурсин, сени хотиранг ҳавас қилгулик эмаса, қайданам эслай олардинг.
Айтишгандики, унинг амакиси – шакар заводи эгаси биласанку – Фиденсио уни шунақанги додини берганмишки, ўрнидан туролмайдиган нотовонга айланишига бир баҳя қолган экан. Шунда у ачиғи келиб, шаҳарни тарк этганди.
Ерга кирдими, кўкка учдими зим-зиё бўлиб кетган одам кунларнинг бирида не кўз билан кўрайлик: қайтган. Миршабликка ўтиб олган. Бу ерда худди уни кимса танимагандай. Эрталабдан, то кечгача майдондаги бўлинма олдидаги скамейкада ўтириб карабинни тиззалари устига қўйиб оладида, кўз ости билан одамларни кузатади. Нигоҳи тўла нафрат. Кимса билан бир оғиз гаплашмайди, саломлашмайди ҳам. Мободо кимдир назар ташлаб қолса ўзини танимаганга, умри бино бўлиб учратмаганга олади.
Ўша вақтлар у анави мандолина тинғиллатган куёвини асфаласофинга жўнатганов. Шўринг қурғур Начитонинг қайнига сренада куйлаш бирдан миясига келиб қолгандирда. Бу кечга яқин, тун кираганда, соат тўққизларда, айни кечги қўнғироқлар занг урган пайти бўлганди. Бирдан кўчада ғала-ғовур қулоққа чалиниб қолди. Черковда одам борки ўзини эшикка урди; майдонга отилиб чиқиб, қарасак: Начито ерда чалқанча ётганча оёғи ва мандолина билан ўзини ҳимоя қилаяпти, Урбано эса унинг устида туриб, кучи борича карабин қўндоғи билан кетма-кет зарба туширмоқда; одамлар уни тўхтатишга уриниб, нималардир дея ҳай-ҳайлашди; у бўлса кимга айтаяпсан демай қутурган итдек ваҳшийлашади. Шу вақт қандайдир бир йигит – ҳатто бу ерлик эмасди чоғи – тўда ўртасидан отилиб чиққанча унга ташланадида, карабинни тортиб олиб елкасига шунақанги туширдики, у учиб бориб боғдаги ўтирғичга қорни юилан ёнламасига йиқилиб, ҳушидан кетганча ўша жойда осилиб қолади.
Унинг ёнига ҳеч ким қадам ҳам босмади. Бутун тун давоми ўша ўтирғичда ўзига келолмай ётиб, эрта тонг ҳали қуёш чиқмай – ғойиб бўлганди. Айтишларича, у черковга, гуноҳларини ювиш учун руҳоний қошига кирганмиш, аммо руҳоний унамапти.
Уни йўлда кетаётганда қамоққа олишди. Бир оёғи оқсоқланиб қолган, зўрға кўтариб босаркан, дам олгани ўтирган – шунда уни қўлга олишипти. У қаршилик қилмаган. Кейин айтишларича ўз қўли билан бўйнига сиртмоқ ҳам солганмиш. Ўзига осишлари учун кўнглига мос дарахт ҳам танлаганмиш.
Қанақасига сен уни эслай олмайсан? Сен уни мендан кўра яхши билардинг, биз мактабда ўртоқ эдику, ахир.
Ўктам Одилов таржимаси

Хуан Рулфо
Ёдингдами?
Гомес Урбано ёдингдами? Дон Урбанонинг ўғличи? Анави, ўзимизда байрамларда қўғирчоқ томошаси кўрсатган Димаснинг неварасичи? У ҳатто жон таслим қила туриб ҳам: “Иблис, баттоликда жонинг узилсин”, дея ифода этган, эсладингми? Юқимли тумов тарқалган вақтларчи? Ўшандан бери не-не сувлар оқмади, ўн беш йиллар бўлдиёв, ундан каммас. Ҳа сен уни эслайсан ҳойнаҳой. Биз уни “бобо” ҳам дердик, чунки унинг иккинчи ўғли Фиденсио Гомеснинг икки қизи бўларди – ў-ҳў қанақанги таннозлар: бириси паст бўйли, қорачагина, унга ярамас лақаб илашганди: Қайирма этак; униси эса – дароз, оёқлари узун, мовий кўз, ҳатто унинг отаси бошқа деган миш-миш тарқалганди. Касалманд эди, тутқаноқмикан. Эслайсанми, черковда ибодат маҳали меърож вақти келган пайт “тап” этиб ташлаб қолар, бутун ибодат оёғи осмондан келиб, унинг на йиғлаётганини, на хандон отаётганини билиб бўлмасди; ташқарига олиб чиқиб, ширин сув бергунча ўзини босолмаган вақтлари ҳам бўлганди. У кейинчалик мескал агава экинзорлари эгаси Лусио Чикога турмушга чиққанди, эслайсанми, дарё юқорисида Тедолусонинг зиғирёғ чиқарадиган мойжувози жойлашган тарафдаги, бу экинзорларни сен биласан, аввалари Либрадога қарашли эди.
Бизда унинг онасини Юзини Тескари қилсин дейишар, қачон қарам бир можорага аралашган: гоҳ буниси, гоҳ унисига илакишган. Илакишдими вассалом – шубҳасиз баҳра топарди: Яратган ё ўғил, ё қиз ато этарди. Унинг пулларини ҳисобсиз дейишарди, бироқ борини дафн маросимларига сарфлаган экан: болалари турмасди, кўзи ёриди – қабрга қўярди. Ҳар бирини мусиқа садолари билан дафн қилар, қўшимчасига роҳибларни чорлар, улар йўл бўйи “Шукурким”, “Ибодат саноси” ва яна анави биласами: “Парвардигор, гўдак қалбин фариштадек эт қабул” кбаби ибодат қўшиқларини куйлаб боришарди. Ўшандан буён у касодга учраганди – маросимлар роса қимматга тушарди: йўқловга қўйилган ичимликлар харажати ўзи осмон қадар. Унинг иккита боласигина тирик қолганди: Урбано ва Наталия. Аёл камбағаллашиб қолганда дунёга келганидан, уларни униб ўстириш насиб қилмаганди ва сўнги кўз ёриш пайти қазо қилганди, ўшанда деярли элликлар атрофидаги кампир эдиёв.
Сен уни танимаслигинг мумкинмас, жанжалкаш, мижғов аёл эди; бозорга борса албатта савдогарлар билан жиққа-мушт бўларди: помидорларнинг нархи осмон деб қий-чув кўтаради: “Терини шилаяпсизлар”, – тинчитиб бўлмайди, туғилганингга пушаймонсан. Мол-давлатидан айрилгач эса, ахлатхоналар, ювинди ўралари аро тимирскиниб қўлига тушгани: қайда пиёз қатлами, қайда қайнатилган ловия тизимчаси, қайда шакарқамиш бўлакчасини териб: “Ҳеч қурса болаларим ширинлик таъмини билсин” дея санғирди. Айтганимдай улардан иккитасигина ҳаёт эди. Сўнгра тез орада ўзи ҳам бандаликни бажо қилди.
Урбано Гомес эса биз қатори, бўлса олти ойлик катта эди. У чиллакни қойиллатарди, шумликда ҳеч ким олдига тушолмасди: доғда қолдириш, олиб қочишда учига чиққанди. Унинг бизга чиннигулларни сотгани эсингдами, биз каллаварамлар ҳам сотиб олганмиз, нега дейдиган одам йўқ, ўзимиз ўрмонга чопқиллаб қучоғимиз тўлгунча тераверсак бўларди. Мактаб ҳовлисида манго дарахти ўсарди, шу десанг, у пишиб етилмаган манголарни узиб бизга пулларди. Ёким мактаб қоровули ёймасидан силлиқ қалампирлар ва апелсинларни икки сентовога олиб, бизга бешга пулларди. Ўқувчилар халтасида нималарни ташмоқлаб юрмасди-я: рангдор олчи ошиқлар, пирилдоқлар, ҳуштаклар, ҳатто узоққа учолмаслиги учун оёғига ип боғланган яшил тус қирсилдоқ-тиллақўнғизлар. Мана шу бор ашқол-дашқолларни қўйиб лоторея ўйнатардида, бизни ҳисобимизга тадбиркорлик қиларди. Қани, ёдингга тушдими?