Институт мураббийлари

АССАЛОМУ АЛАЙКУМ. НОРҚОБИЛ ЖАЛИЛ ВА РЎЗИМБОЙ ХАСАНЛАР ГЕНЕРАЛ ЖЎРАБЕККА БАҒИШЛАБ ЁЗГАН АСАР МУАЛЛИФЛАР ТОМОНИДАН МЕНГА ЕТИБ КЕЛДИ. АБДИШУКУР АКА МАЪЛУМОТЛАР УЧУН РАҲМАТ. ЖЎРАБЕК ШАХСИГА НИСБАТАН ХАМОН ИККИЛАНИШ САҚЛАНИБ ҚОЛМОҚДА. АВЛОДЛАРИ КАТТА ИМКОНИЯТ ВА ТАЪСИРГА ЭГА БЎЛИШСАДА, ОЧИҚЛАНИШМАЯПДИ. ДАВР ЗИДДИЯТЛИ ЭДИ , АММО ЖЎРАБЕКНИНГ ЎЗ ДАВРИДА МАЪРИФАТЛИ, ВАТАРПАРВАР ВА ЗИЁЛИЛАРНИ ҚЎЛЛАГАНЛИГИ СИФАТЛАРИНИ ОЛИБ ЧИҚИШ ЛОЗИМ. БИЗДА РУС ҚЎМОНДОНЛИГИГА ХИЗМАТ ҚИЛГАНИ, ФАРҒОНА ЮРИШИГА ИШТИРОК ЭТГАНИНИ ҚОРАЛАШАДИ.. СОВЕТ ДАВРИДА ХАМ, ХОЗИР ХАМ ОЗАРЛАР МИРЗА ФАТАЛИ ОХУНДОВНИ, ҚОЗОҚЛАР АБАЙНИ МАЪРИФАТПАРВАР СИФАТИДА ЭЪТИРОФ ЭТИШГАН. БИЗ ЭСА КАМЧИЛИК ҚИДИРАМИЗ.

Абдушукур ака , Жўрабек хақида жуда қизиқ маълумотлар ёзибсиз. Рахмат. мириқиб ўқидим.
Жуда мураккаб , зиддиятли тарихий шахс. Ўша алғов далғовли даврни, давр руҳини инобатга олмай, бахо бериш ҳам жуда қийин.
Тарихчилар, тарихнавистлар Жўрабек тақдирига алоқадор далилларни ўрганишмоқда.
Яқинда хамшаҳрингиз Норқобил Жалилни ҳам Жўрабекка бағишланган асари хақида эшитдим. Солижон домла ҳам Жўрабекни "ўйига" ўғирликка кириб хўжжат титкилаб юрарди. Сизлардан мавзуга бағишланган қизиқарли асарлар кутиб қоламиз🙏

Барча устозларга, гуруҳдошларга Ассалому-алайкум! Амир Насруллони Қуқонга юришини 1942 йил эмас 1842 йил деб ўқиш керак... хато кетибди. Солижон ака! Сизда ҳам Генерал Жўрабекнинг ҳаёти, фаолияти ва қисматига оид маълумотлар кўпку.... Домла, қандай қўшимчаларингиз бор....

Бизнинг Китоб туманимиз ҳудудида тўғилиб, вояга етиб, илму-маърифат аҳлига яқин бўлиб, беклик қилиб, юрт озодлиги учун кўрашиб, сўнгра давр чалкашликлари сабаб чор Россияси генерали даражасига етган Жўрабекнинг ҳаёт йўли, тақдири ана шулардан иборат. Жўрабекни юрт мустақиллиги учун курашган жадидлар, “босмачилар” сафига қўшиш керакми ёки босқинчилар сафида бўлганларга қўшиш керакми? Назаримизда қатъий хулосага келиш учун яна жуда кўплаб тарихий манбаларни ўрганишимиз керак. Жўрабек ҳам ўз даврининг фарзанди бўлиб, давр ва муҳит унинг ҳам ҳаёту-фаолиятига ўз таъсирини ўтказган. Аммо, Жўрабек Ватанни озод, мустақил кўриш орзусида яшаган инсонлиги аниқ. Муаллифларга миннатдорчилик билдириб, асар Жўрабек шахсини яхшироқ англаш, унинг ҳаёти ва фаолияти борасида ижобий хулосаларга келишга хизмат қилишлигини таъкидлаймиз.

✍Абдишукур ОМОНОВ

https://t.me/qashqadaryo_adabiyoti

Амир Насрулло вафотидан кейин Китоб ва Шахрисабз бекликлари яна мустақил бўлиш учун курашишади. Шахзода Абдумалик тўра ҳам Жўрабеклар тарафида бўлади. 1868 йилда Бухоро амирлиги ва чор Россияси ўртасида сулҳ тузилиб, Бухоро амирлиги вассалга айланган эди. 1870 йилда Бухоро ҳукмдори амир Музаффар чор армияси генерали Абрамов ёрдамида қузғолонни бостиради. Шахрисабздаги кўплаб тарихий обидалар вайрон қилинади. Айрим тарихчилар Оқсаройни мана шу вақтда вайрон қилинганини ёзишса, кўпчилиги Бухоро ҳукмдори Абдуллахон II даврида вайрон қилинганини ёзишган. Абдумалик тўра Афғонистон орқали Туркия тарафларга кетади. Жўрабек ва Бобобек ўз оилалари ҳамда икки юзга яқин навкарлари билан Қуқон хонлиги орқали Шарқий Туркистонга ўтиб кетишаётганда, Қуқон хони Худоёрхон томонидан ушланиб Туркистон генерал-губернатори Генерал Константин фон Кауфманга топширилади. Жўрабек шунга қадар юрт мустақиллиги учун курашсада Бухоро амири ва Қуқон хонини хоинлигига дучор бўлади. Фон Кауфман 1867-1882 йилларда Туркистон генерал-губернатори бўлган.
Китоб ва Шахрисабз беклари Жўрабек ҳамда Бобобеклар бу вақтга қадар юрт мустақиллиги учун курашганлиги аниқ. Бошқарувда устамон фон Кауфман Жўрабек ва Бобобекларни ўз хизматига олишга мувоффақ бўлади. Уларнинг салоҳиятидан яхши фойдаланади. Хизматлари эвазига Жўрабек генерал-майор унвонига, бирин-кетин 2-даражали “Святой Станислав”, 4-даражали “Святой Владимир”, 3-даражали “Святой Владимир” орденлари билан мукофотланган.
Асарда билдирилишича Жўрабек Худоёрхоннинг севикли хотини Оғача бегимни Ўрмонбек, Ибн Яминбек ва Фансуруллобеклар билан бирга Тошкент шахрига қайтишига ёрдам қилган. Айрим манбаларда Генерал Жўрабек Оғача бегимга уйланиш учун совчи қўйганда “Мен хоннинг бевасиман, саллотнинг тенги эмасман!” деб жавоб қайтаргани учрайди. Адиблар бу фактни инкор қилишган. Жўрабекнинг қизи Тўраой билан Худоёрхоннинг ўғли Фансуруллобек турмуш қуриб, кўп фарзандлар кўришган. Уларнинг илм-маърифатга яқин кўплаб элга таниқли ва нотаниш авлодлари юртимизда истиқомат қилишади.
Генерал Жўрабек фон Кауфман билан яқин муносабатда бўлсада, уни ўлими яъни 1882 йилдан кейин бўлган губернаторлар яқин бўлмасдан, мухолифатда бўлганлиги ҳақида маълумотлар учрайди. Жўрабек ва Бобобек Тошкент думаси аъзоси бўлган. Жўрабек жадидлар отаси Исмоил Гаспирали 1893 йилда Тошкентга келганда учрашган. Таниқли сиёсатчилар, олимлар ва зиёлилар билан яқин бўлган. Илм-маърифатга эътиборли бўлиб, катта кутубхона тўплаган. Генерал Жўрабекни 1906 йилда ўз уйида бир армани, бири Самарқандлик ва бири Бухоролик бўлган шахслар томонидан ўлдириб кетилади.
Асар ва бошқа тарихий ҳужжатларда Жўрабекни ўлимида турли тахминлар олдинга сурилган. Биринчиси, шу вақтдаги расмий ҳужжатларда Жўрабек ўғирлик, босқинчилик мақсадида уйига келган жиноятчилар томонидан ўлдирилган. Иккинчиси, Жўрабек Туркистон озодлиги, ҳур фикрларини олға сураётгани учун чор Россияси айғоқчилари томонидан ўлдирилган. Асар муаллифлари ушбу тахминни тўғри топишган. Учинчиси, Жўрабек юрт озодлиги учун курашаётган ватанпарварлар томонидан ўлдирилган. Тўртинчиси, Жўрабекни Бухоро амири бўлишидан қўрққан амирлик айғоқчилари ўлдирган. Бу борада бирон нарса дейишимиз қийин, муаллифлар айтганидек Аллоҳ ўзи билгувчидир!
Генерал Жўрабекнинг ёлғиз ўғли Оллоқулибек чор Россиясини полковниги даражасига эришади. Мардикорликка қарши тургани, қайсар ва ўз фикрига эгалиги туфайли кўп қийнчиликлар кўради. Оллоқулибек 1936 йилда отаси каби ўз уйида номаълум шахслар томонидан ўлдириб кетилган. Худоёрхоннинг ўғли, Жўрабекнинг куёви Фансуруллобекнинг ҳаёти қандай кечган? Асарда баён қилинишича Фансуруллобек дастлаб рус-тузим мактабида таҳсил олиб, сўнгра Шайхонтоҳурдаги Эшонқули додхоҳ мадрасасида таҳсил олган. Шоир Фурқат, Мунавварқори ва бошқа эрксевар инсонлар билан яқин муносабатда бўлган. 1930 йилда қамоққа олиниб, турмада сирли равишда вафот этган.

🔰🔰🔰

МАВЗУ: ДАВРНИНГ ИНСОН ҚИСМАТИГА ТАЪСИРИ ёхуд генерал Жўрабек ҳақида баъзи мулоҳазалар.

Элу-халқимиз тарихи, ўтмиши борасида сўнгги вақтларда бир қатор асарлар ва мақолалар ёзилаётганлиги диққатга сазовордир. Айниқса, тарихий шахсларимиз, жадид боболаримиз, юрт озодлиги учун курашган “босмачилар” ва бир вақтлар гапирилиши, айтилиши мумкин бўлмаган бошқа аждоларимиз борасида тарихий ҳақиқатларни очилаётганлиги муҳим аҳамиятга эга. Ҳаққоний тарихимизни билиш келгусидаги орзу-мақсадларимиз ва ҳаётимизга таъсир кўрсатади. Зеро, жадид бобомиз Абдурауф Фитрат ўзининг “Мухтасар ислом тарихи” асарини “Тарих миллатларнинг ўтмишини, тараққиётини ҳамда таназзулининг сабабларини ўргатувчи фандир” деб бошлагани бежиз эмасдир.
Ҳозирга қадар ҳам “ғоят зиддиятли ва мураккаб шахс” сифатида талқин қилинадиган, 1840-1906 йилларда яшаган Жўрабек Қаландар қори ўғлининг ҳаёти, фаолияти ва ўлими билан боғлик воқеликлар ҳам бугунга қадар холис ҳамда ҳаққоний ёритилмаган эди. У киши ҳақидаги тарихий ҳақиқатларни батафсил, адолатли ёритиш борасида таниқли адиблар Норқобил Жалил ва Рўзимбой Ҳасан савобли ишни амалга оширибдилар. Бу адибларимизнинг қаламига мансуб “Генерал Жўрабек: давр ва қисмат” асарини ўқиб шу хулосага келдим.
Аввало, асарда халқимизнинг 150-200 йиллик тарихи, 1828-1868 йилларда Бухоро амирлиги, Хива ва Қуқон хонликларини ўзаро урушлари, бекликларни ўзбошимчалиги, давлат бошқарувидаги интизомсизлик, замонавий илм ва ҳарбий қудратни орқада қолганлиги, бошқарилувчилар адолатни четдан кутиши, бошқарувчилар ҳам элу-халқидан кўра босқинчилар билан шерик бўлиб, фақат ҳукмдорлиги, бойлиги ва ҳарамини сақлаш илинжида бўлганлиги кўрсатиб берилганлигини таъкидлаш керак. Бу камчиликлар юртни Россия империяси томонидан осонликча босиб олинишига сабаб бўлган.
Хўш, Жўрабек Қаландар қори ўғли ким бўлган? Унинг ҳаёти ва қисмати қандай кечган? Жўрабек Қаландар қори ўғли тахминан 1840 йилда Китоб шаҳри яқинидаги Гўлгунпушт қишлоғида ўқимишли, зиёли инсон Қаландар қори оиласида тўғилган. Улар кенагас уруғига мансуб бўлган. Диний илмлар билан бирга, форс ва араб тилларини ўрганади. Айниқса ҳарбий соҳани яхши ўрганишга киришади. Бухоро ҳукмдори амир Насрулло Китоб ва Шахрисабз бекликларига қирғинбарот уруш қилиб, ёш Жўрабекни ҳам ўзи билан бирга олиб кетади. Шу ўринда Китоб ва Шахрисабз бекликлари Бухоро амирига тўлиқ бўйсунмаганлигини ҳам таъкидлаб ўтиш жоиз.
Жўрабек ўн саккиз ёшида амир томонидан тўқсабо унвонини олиб, йигирма ёшида оқсоқоллар томонидан Китоб беклигига сайланади. Бу вақтда Шахрисабз беги Жўрабекнинг амакиси Бобобек бўлган. Амир Насрулло 1856 йилда Китоб ва Шахрисабз бекликларини қонга ботириб, Шахрисабз бегини қизи Бегойим(Пошшаой)ни ўзига хотин қилиб олиб кетади. Бегойим амирдан икки фарзанд кўргунча сабр қилиб, қатл этилган қариндошлари қасдини олиш учун амирни қулоғига симоб қўйиб ўлдиради. Бунинг учун Бегойимни ўзи, икки фарзанди ва акаси ўлдирилади. Амир Насруллони Бухоро амирлиги давлатчилигини мустаҳкамлаш, дину-шариатга хайрихоҳлик борасидаги фаолиятини ижобий кўрсатувчи тарихчилар ҳам бор.
Асарда ёзилишича амир Насрулло 1942 йилда Қуқон хонлигига уруш қилиб машҳур шоира Нодирабегимни, унинг ўғиллари Мухаммад Алихон ва Султон Махмудхонни, ўн тўрт ёшли набираси шаҳзода Муҳаммад Аминхон ҳамда кўплаб кишиларни қатл эттиради. Бу воқеаларни содир бўлишига Нодирабегимни ҳам айби бор бўлиши мумкинлигига шама қилинган. Балким, отаси Умархон вафотидан кейин Мухаммад Алихон амалдору-уламоларга яхши муносабатда бўлмагани, ёшлигида отасини ҳарамига олиб келинган канизак Подшоҳхонга уйланиб, маишатга берилганлиги, Нодирабегим ўғлини бу қилмишларини олдини олмаганлиги назарда тутилгандир. Амир Насрулло ҳам гўзал Подшоҳхонга мафтун бўлиб уни Бухорога олиб келган. Амир Насруллони вафотидан кейин Подшоҳхон “шумқадам канизак” сифатида қатл этилган.

🔰🔰🔰

“Мен тўғрилик орқасида бош кетса “иҳ” дейдиган йигит эмасман… Кўнглида шамси ғубороти, тес­каричилик мақсади бўлмоғон содда, гўл, виждонлик йигитга бу қадар хўрликдан ўлим тансиқроқдир. Бир неча шахсларнинг орзусича маънавий ўлим билан ўлдирилдим. Энди, жисмоний ўлим менга қўрқинч эмасдир”.

Абдулла Қодирийнинг суддаги нутқи

@generalissimo_marshal