ҲОЗИРГАЧА ЯШИРИБ КЕЛИНГАН ҲАҚИҚАТЛАР.
Иккинчи жаҳон урушига 80 йил: ЎЗБЕКИСТОНДАН ОЛИБ КЕТИЛГАН АСКАР, ИШЧИ, ҚУРОЛ.
МЕҲНАТИГА РАҲМАТ ОЛМАГАН ЎЗБЕК.
Россиядаги ҳарбий саноат зоналарига 155 минг кишидан иборат “Ишчи батальони”да ўзбекларнинг талай қисми сафарбар қилинган. Уларнинг кўпчилиги қишлоқ аҳолиси эди
Улар кўп қийинчилик ва машаққатларни бошдан кечирган. Яшаш шароитларининг оғирлиги ва эскирган кийимларда ишлашлари оқибатида ниҳоятда азоб-уқубат чеккан. Уруш йилларида айни навқирон ёшда бўлиб, ҳодисаларга ўз кўзи билан гувоҳ бўлган профессор Зиёев Россияга олиб кетилган ишчиларнинг кейинги тақдири ҳақида шундай дейди:
“Мен ўзим Сибир госпиталида даволанаётганимда, ўлкамиздан борганларнинг гадойчилик қилиб юрганига гувоҳ бўлганман. Уларнинг соч-соқоллари ўсган, кийимлари ямалган ва кир босган эди. Уларнинг айтишига қараганда, очлик ва касалликдан ўлаётганлар оз бўлмаган. “Ишчи батальони”даги кишилар Новосибирск, Москва, Тула, Бошқирдистон, Татаристон ва бошқа жойлардаги саноат корхоналари ва конларда ярим оч ҳолда меҳнат қилганлар. Ким қанчаси она юртидан узоқ жойларда кафансиз кўмилган”.
Таъкидлаш керакки, ҳарбий саноат корхоналарига мардикор сифатида олиб кетилган ушбу ўзбекистонлик ишчилар меҳнатига яраша ҳурматга лойиқ кўрилмаган. Уларнинг орасида оғир шароитларга қарамасдан, белгиланган режани ортиғи билан бажарганлари кўп бўлган. Аммо меҳнатга ҳақ тўлашда катта тафовутлар яққол кўзга ташланади. Мисол учун, Киров заводи ишчиларидан бири
“Харьков заводи ишчилари режани 100 фоизга бажарса, 1000 грамм нон олади. Мен 150 фоизга бажарсам-да, 700 грамм нон оляпман”, деб таъкидлаган
.
Тадқиқотчи Обиджон Алимовнинг сўзларига кўра, Марказий Осиёдан борган ишчиларнинг ойлик маошлари жуда кам бўлган. Улар тўйиб овқатланмаган.
Ўзбекистондан борганларнинг жуда катта қисми тураржойга эга бўлмасдан завод ва фабрикаларда ётган. Челябинск ҳудудидаги металлургия заводи ишчиларининг эслашича: металл қуйиш заводидаги ўзбеклар рус тилини билмагани ва буйруқларни тўлиқ тушунмагани сабабли вазифаларни жуда ёмон бажарган. Улар қўлларини чўзиб кечирим сўрар, ишни тугатмагани учун калтакланиб, нон рационидан маҳрум қилинар эди. Улар ҳаддан ташқари гигиенанинг йўқлиги, дори-дармон ва озиқ-овқатнинг етишмаслиги ва иссиқ кийимга эга бўлмаганидан азият чеккан. Вафот этганларни аввал бошида диний қоидага кўра “оқ кафан”га ўраб кўмишган. Кейинчалик кафанлик учун мато берилмаганидан сўнг, вафот этганлар кафансиз кўмиб юборилган. Тадқиқотчи уларни “қуролсиз аскар” деб атайди:
“Саноат корхоналарида ишлаш малакасига эга бўлмаган ва рус тилини билмаган “қуролсиз аскарлар” хўрликлар, касаллик, очлик каби оғир кунларни бошдан кечиришларига қарамасдан ғалаба учун охирги кучи қолгунча меҳнат қилган”
Бундан кўринадики, уруш ҳудудларидан эвакуация қилинган 1 миллион 500 мингга яқин инсонга бошпана берган, 250 минг етим болага меҳр-оқибат кўрсатиб, сўнгги бурда нонини ҳам улар билан баҳам кўрган ўзбекнинг ҳарбий саноат корхоналаридаги меҳнатлари давомида ҳатто ётоқ жой, кийим ва нон каби бирламчи эҳтиёжлари ҳам қондирилмаган ва ўзлари адолатсиз муносабатга дуч келган.
