Tohira Nazar

Aslida biroz samimiy bo’lish va ozgina yumor hechkimni kam qilib qo’ymaydi. Ba’zilar sovet davridagi o’qituvchilarga o’xshashadi. Biror narsani bilmang boshingizda yong’oq chaqishga tayyor. Ko’rganda ustozni emas azroilni ko’rganday bo’lasiz

Tanqid

“Abu Bakra roziyallohu anhu bir kuni Rasululloh sallallohu alayhi vasallamning orqalarida namoz o‘qish uchun masjidga keldi. Kelganida Rasululloh sallallohu alayhi vasallam rukudan ko‘tarilayotgan edilar. Abu Bakra masjidga kiriboq safga qo‘shilmasdan, rukuga yetish uchun orqaroqda turib iqtido qilib qo‘ya qoldi. Namoz tugagach, Abu Bakra roziyallohu anhu Rasululloh sallallohu alayhi vasallamning oldlariga kelib holatni aytib berdi. Shunda Rasululloh sollallohu alayhi vasallam unga:

زادك الله حرصًا، ولا تعد

“Alloh (ibodatga bo‘lgan) shavqingni ziyoda aylasin. Ammo qaytib bunday qilma!” (Imom Buxoriy rivoyati, “Namozning sifati” kitobi, 1/271).

Nasihatdagi adobga boqing. Nabiy sallallohu alayhi vasallam unga “safda turmasdan ruk‘u qilishing joiz emas edi”, demadilar, “sen shoshqaloqsan”, ham demadilar”.

Nabaviy tarbiya

Barcha o’qituvchilarda bo’lishi kerak bo’lgan odob.

Hozirgina onlayn darsim tugadi. Darsdagi bosim va negativ atmosfera sababli ertalabdan guruhimizdagi barchani kayfiyati tushib, dars tugashini kuta boshladi.

Biror o’quvchi oldingizga keldimi, u sizdan o’rgangani, xatolarini anglagani keladi. Agarda unda yetarli bilim va ko’nikma bo’lsa, sizning oldingizga kelib, vaqtini bekorga o’tkazmasdi.

Xato qilish bu tabiiy holat. Bu o’rganish jarayonining muhim qismi. Ammo ayni o’quvchining xato qilishiga ustozning qanday yondashishi, o’quvchi fanni sevishi yoki mutloq sovishiga olib keladi.

Xo’mraygan yuz, ensa qotirish, har 4ta gapdan tinmay xato topib tanqid qilish hech qachon o’quvchida ijobiy taassurot qoldirmaydi.

Inson yaxshi so’z gadosi. Tepadagi holatga boqing. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam Abu Bakra roziyallohu anhuga nasihatni avval tanqiddan boshlamadi. Chunki tanqiddan avval aytilgan yaxshi so’z sababli inson tanqidni yengilroq qabul qiladi.

O’quvchingiz xato qildimi, avval qilgan harakatiga urg’u bering. Keyin to’g’irlanishi kerak bo’lgan joylarni ko’rsating.

Tanqidning ham tili bor.

“Yo’q, seniki aniq xato, meniki aniq to’g‘ri” emas

“Fikringiz yaxshi, lekin o’ylashimcha ….. bunday qilsak yaxshiroq chunki ….”

“Yaxshi harakat qilgansiz. Ammo menimcha, siz …. ga e’tibor bermagansiz. Keling, yana ko’rib chiqamiz.”

O’quvchilaringizga xatolarini go’zal tarzda ko’rsatib ularni o’rganishga bo’lgan ishtiyoqi va o’ziga bo’lgan ishonchini oshiring. Faqat tanqidiy ohangda gapirib, keyingi safar gapirgani ham qo’rqadigan qilib qo’ymang

Ma’ruza o’qimang

Bolalarga biror narsani o’rgataman desangiz, hech sizni eshtishni istamay, gapingizga quloq solmaganmi?

Ba’zi bolalar egiluvchan bo’ladi.Aytganingizni darrov qiladi. Ba’zilarini yerga ursangiz ko’kka sapchiydi. Ular uchun qoidalar yo’q . Aynan manashunday bolalarga biror nima o’rgatish , tarbiyalash qiyin.
Farzandim bo’lmasada ayni shu ikki turga kiruvchi jiyanlarim va 9 yillik xolalik tajribam bor)

Birinchi jiyanim itoatkor. Unga hech qachon biror narsani o’rgatish qiyinchilik tug’dirmaydi.

Ikkinchisi giperaktiv. Biror narsani o’rgating ataylab aytganingizni teskarisini qiladi. Bir joyda o’tirishga, gaplaringizni tinglashga sabri chidamaydi, istamaydi ham.

Xo’sh bunday bolalarga qanday qilib nimadir o’rgatsa bo’ladi?

1- Yechim dasturxon atrofidagi suhbat
Bolalarni siz unga tinmay qilayotgan va’zlaringiz bilan ishi yo’q. Lekin ularga doim kattalar o’zaro nimalarni muhokama qilayotgani doim qiziq bo’lgan.Beparvodek ko’rinsa ham doim bir qulog’I kattalar bilan bo’ladi. O’rgatmoqchi bo’lgan narsangizni kattalar bilan o’zaro muhokama qiling.Ora orada bolaning ham bu mavzuda fikrini so’rang. O’zini kattalardek his qilish imkoniyatini bering.Katta odamdek e’tibor berilayotganini sezgan bola suhbatga qo’shiladi va aytilganlarni tez yodida saqlab qoladi . Biror savol bersa albatta javob bering. Bilmasangiz Google, Chat gpt sizga muntazir

2- Barchamiz bilgan ertaklar. Ertakning kuchini ayni ikkinchi jiyanim sababli sezdim. Avvallari ovqat yeyishdan avval hech “Bismillah” ni aytishni o’rgata olmas edim. Ataylab aytmasdi.Keyin har kelganida birgalikda uhlashdan avval Erkin Malikning “ Shaytonvachchaning nayranglari” kitobini o’qishni boshladik.Shundan keyin har aytishni istamaganda kitobdagi voqealarni eslatib qo’yish kifoya. Muammo hal. Bu kabi ibratli ertak hikoyalar tarbiyasiga ham ijobiy ta’sir ko’rsatyapdi.

Ertaklar deganda qon qonimizga singib ketgan, “Bo’g’irsoq” kabi hech qissadan hissasini topib bo’lmaydiganlarni nazarda tutmadim. Aslida biror tarixiy voqealarni, buyuk shaxslar biografiyalarini ham ozgina dramatizatsiya orqali qiziqarli qilib aytib bersa ham bo’ladi. Natijda katta bo’lguncha biz endi o’rganayotganlarni suv qilib ichib yuboradi.

"Some lose all mind and become soul, insane.

Some lose all soul and become mind, intellectual.

Some lose both and become accepted"

Charles Bukowski

Talabalar isyonchi(mi?)

1992-yil 16-yanvar. Birinchi ma’muriyat davri.Toshkentdagi Talabalar shaharchasi non narxi ko’tarilgani uchun norozilik namoyishiga chiqqan minglab talabalar bilan to’lgan. Miting kuch ishlatish yo’li bilan bostirilgan va natijada 2 talaba yaralanib halok bo’lgan, 10 ortig’i yarador.

Nega aynan talabalar isyonga chiqdi? Non narxi ko’tarilishi mustaqillikning ilk yillarida ko’pchilik uchun ham muammo ediku?

Bosib o’tgan umringiz bosqichlarini eslang. Ular orasida talabalik davringiz eng qoningiz qaynagan va isyonchi davr bo’lib ajralib turadi. Ho’sh bunga sabab nima?

Sabab: talabalik davrida siz boshqa davrlarga nisbatan aktiv va ilmga chanqoq bo’lasiz. Va bu o’z navbatida sizda kognitiv dissonans – eski qarashlar va yangi bilimlar to’qnashuvini vujudga keltiradi

Talabalik davrida yangi bilim olar ekansiz, endi siz ilgari shakllangan fikrlar, jamiyat tomonidan qabul qilingan stereotiplar bilan to’qnashib, ziddiyatga borasiz. Oqibatda:
-Ilm olgan sari kamchiliklarni ko’ra boshlaysiz va sizda (kognitiv dissonans) isyon yoki jamiyatdan, davlatdan norozilik davri boshlanadi.
-Adolat va erkinlikka bo’lgan ehtiyoj kuchayadi.
-Atrofingizdagi insonlar, ayniqsa sizdan fikrlashi farq qilgan yaqinlaringiz va oila a’zolaringiz bilan ham ziddiyatga borasiz.

1992-yildagi talabalar isyoni ham aynan shu jarayonning bir ko’rinishi edi.


Ps: O’sha isyondan so’ng talabalar o’z viloyatlariga jo’natib yuboriladi va viloyatlarda o’quv dargohlari ochiladi. Siyosiy markazlarga yaqin universitetlar kvotalar soni yildan yilga keskin tushib ketadi. Aytishlaricha o’sha davrda kvotalar soni Avg’onistonnikidan ham orqada qolgan.

Oxiri “-izm “ bilan tugaydigan ko‘plab g‘oyalarga allergiyam bor. Ular qanchalik jozibali ko‘rinmasin, radikallashib, insoniyat boshiga faqat kulfat keltirishiga ishonaman.

Muslim bo‘ldik arabdan ortiq,
O‘ris bo‘ldik rusdan ziyoda.
Birni topsak yorug‘ dunyoda,
O‘n karrani qilganmiz tortiq.

Ichdik, chekdik, sho‘ro yurtida
O‘zdik barcha og‘alardan ham.
Yuzsizlikdan oshmasak bo‘ldi
Ovro‘palik tog‘alardan ham.

Erkin Vohidov

Have you ever talked to a student’s parent and realized the apple fell directly under the tree?

Like no bounce, no roll.
Right. Under it

“Ustoz motivatsiya bervoring”

Ustozlikning ilk yilida o’quvchilardan eng ko’p eshitgan gapim shu bo’ldi: “Ustoz, motivatsiya bervoring!” Menimcha, bu holatni ko’pgina ustozlar boshdan o’tkazgan. Ularda ishtiyoq kamayganini sezasiz, ularni ruhlantirishga harakat qilasiz, gaplaringizdan ta’sirlanishadi. Keyingi darsda barcha vazifalar qilingan, kuniga 50 varoq kitob o’qilgan holatda kelishadi. Undan keyingi darsda esa yana “Eski hammom, eski tos”.

Ko’pchilik o’quvchilar motivatsiyani tashqaridan izlashadi. Ha, o’qituvchi sifatida siz ularga ruhlantiruvchi so’z aytishingiz, maqtashingiz, kichik kichik sovg’alar berib turishingiz mumkin. Lekin shuni sezdimki, tashqi motivatsiya uzoqqa bormaydi. Bizga ichkisi kerak. Ammo unga erishish sizdan ko’proq harakat talab qiladi.

Shaxsiy tajribamda shuni sezganimki, ichki motivatsiyaga oz bo’lsada erishish uchun kamida 1 oy qattiq harakat qilishingiz va chidashingiz kerak. Masalan, siz arab tilini o’rganmoqchisiz deylik. Arab harflari biznikidan farqli va talaffuzi biroz qiyin bo’lgani sababli alifbosini o’rganish sizdan ko’p harakat talab qiladi. Bir oy davomida tishingizni tishingizga qo’yib o’qishni o’rgandingiz,endi avvallari mutloq tushunmagan harflarni taniysiz va o’qiy olasiz. Ha siz buni uddaladingiz va 1 pog’ona yuqoriladingiz!
Sizda bu bosqichdan o’tganingiz sababli keyingi bosqichga o’tishga ham motivatsiya uyg’onadi.

Menimcha o’zingizda bo’layotgan o’sishni ko’rish berganchalik kuchli motivatsiyani hech bir tashqi motivatsiya bera olmaydi. Muhimi (process) jarayondan zavq olish.

Tun go‘zaldir, sezganmisiz hech?
Allalaydi bulutni shamol.
Oy ko‘rinib bo‘lganida kech,
Oshiqlarga uyqu ham mahol.

Tun go‘zaldir, sezganmisiz hech?
Unda o‘tar bulut karvoni.
Ko‘z yumganda, sezganmisiz hech?
Sizib chiqar yurak armoni.

Go‘zalligin sezganmisiz hech?

Tohira Nazar

‘’Qadarga bo'lgan iymon senga taqdirni kutib uhla demaydi.Qazo va qadarga bo'lgan iymon seni hechnarsa qilmasdan o'tirib ol demaydi, balki o'rningdan turginda taqdiring qanaqa ekanini kashf qil deydi’’
( sen hohlayotgan ishga sababchi bo'ladigan ishni qil)
Abdulloh domla

Katta bo’ldi-yu ishq deb atalmish zindonga u ham asir bo’ldi. Dard kelsa qo’shaloq keladi deganlari shu bo’lsa kerak yaqinlari vafoti, yor hiyonati ,bedavo dard uning yorug’ kunlarini qora qog’ozga ko’chirib,ko’zlaridan ishonchni ,qalbidan muhabbatni sug’urib oldi.

Dadasining erka qizi Bonu! Musichaday joningga shuncha sinov qaydan? Kechagina dadang bo’g’ida avaylagan gul eding. Bugun qaysi yurtlar bag’rida uchgan xazonsan. Sen yaqinlaring ta’masidan , minnatidan emas, o’zingdan, o’zligingdan , chin deya ishongan ro’yoying-muhabbatingdan qochding. Sha’nini ikki chaqalik ham qiymati yo’qlar , surati insonu siyrati shaytonlar orasida boshingga ne kunlar tushmadi-a? Barchasiga chidading. Sassig’i nafasni qisadigan botqoqda, hayotidan ma’nosi yo’q qurbaqalar ichida barcha jirkanchliklardan omon qolgan Nilufar kabisan. Faqat bir aybing bor- sevganing. Ishonmasang edi.. Sevmasang edi! Shu vaqtgacha ishq deya intilganing ro’yoga aylanganini bilganda ham yana uni dedinga? So’nggi bora “ Yaxshimisan?” deb,o’zing qolib,meni alamda kuydurding.

Ajab! Muhabbatning ko’zi shu qadar ko’r, qulog’i shunchalik karmi?

3. Punktuallik
U o’quvchilarining soniyalariga ham hiyonat qilmaydigan darajada punktual inson. Undan olgan eng katta darsim ham ayni shu bo’ldi. Darslarga kechikmaydi , uni boshlash uchun soatining soniyasiga qarab turadi, tugatish uchun ham. Vazifalarimizni doimo o’z vaqtida tekshiradi, baholaydi va xato va kamchiliklarimiz haqida doim batafsil xulosalar(feedback) beradi.
4. Tayyorgarlik.
Ustozlar uchun eng muhum sifatlardan biri bu tayyorgarlik. O’qituvchi darsga kelishidan avval mavzuni o’zi ham mukammal o’zlashtirgan bo’lishi, dars uchun reja va materiallar tayyorlagan bo’lishi muhum.O’qituvchining darsga tayyorlanib kelishi uning o’z kasbiga jiddiy qarashini ko’rsatadi va bu talabalarga ham mas’uliyat yuklaydi. Bu sifatni juda ko’p ustozlarimda uchratganman. Ammo Tristan ustozimizning meni o’ziga tortgan yana bir jihati bu darslarga texnik tomonlama tayyorgarlik. Ya’ni, u doim dars vaqtidan ancha oldin keladi va dars xonamizda barcha narsa ishlayotganiga, yorug’lik va texnikalar bilan hech qanday muammo yo’qligiga ishonch hosil qiladi. Barcha narsaning tayyorgarlik va tabirni oldindan qiladi. Shu sabab ham favqulotda vaziyatlarda shoshib qolmaydi.
Yosh yoki bo’lajak ustozlarga tajriba oshirishning eng yaxshi yo’llaridan biri bu boshqa tajribali ustozlarning darslarini sinchkovlik bilan kuzatish va ularga taqlid qilish deb o’ylayman.
Ajoyib tajribalar , bilim va yaxshi xotiralar uchun Professordan minnatdorman.