#театр_тавсияси
"ҚИРОЛ ЛИР" МУАЛЛИФ:
В.ШЕКСПИР
САҲНАЛАШТИРУВЧИ РЕЖИССЁР: В.УМАРОВ Самарқанд вилояти мусиқали драма театрининг “Қирол Лир” (В.Шекспир) спектакли сўнгги йилларда мамлакатимиз театрларида Шекспир асарларини саҳналаштириш йўлидаги муваффақиятли изланишлардан бири бўлди. Режиссёр В.Умаров классик асарнинг янги талқинини яратар экан, рамзий-шартли ифода воситаларидан унумли фойдаланади. Хусусан, спектаклнинг илк саҳнасида Қирол, унинг қизлари ва сарой мулозимлари юзига ниқоб тутган ҳолда намоён бўлади. Қирол – Масхара тилидан сўзлайди ва қизларининг ўзига бўлган меҳр-муҳаббати қай даражада эканини билмоқчи бўлади ва шу изҳорларга қараб, мол-мулкини тақсимлашини маълум қилади.
Қиролнинг саволидан кейин катта қизлари –
Гонерилья (М.Ҳакимова) ва Регана
(С.Саитова) ошкора ҳушомадга ўтишади, оғизларидан бол томиб, сохта туйғуларини изҳор қилишади. Ҳар икки қиз ҳам юзидан ниқобини олмайди, бу билан режиссёр айни туйғу ва кечинмаларнинг ёлғонлиги, маликаларнинг мунофиқ ва маккорлигига ишора қилади. Фақатгина кенжа қиз
Корделия (Ш.Раҳимова) га навбат келганида, у мулозамат қилмай, ниқобдан воз кечади ва отасининг қаҳрига йўлиқади.
Спектаклда
Масхара (Т.Худойбердиев) образига алоҳида эътибор қаратилади, асар ғояси ва режиссёр талқинининг юзага чиқиши, қаҳрамонлар характери ва мақсадининг очилишида ушбу персонаж муҳим роль ўйнайди. Спектакль ибтидосида Масхара томошабинларга юзланиб, Шекспирнинг машҳур иборасини баралла овозда айтади:
“Бутун олам бу – театр, биз одамлар унда актёрлармиз!”. Режиссёр Масхарани жуда фаол қаҳрамонга айлантиради, актёр –
Т.Худойбердиев мимикаси, пластикаси, хатти-ҳаракатлари орқали образ характерини очиб беради.
Қирол Лир образини
Ўзбекистонда хизмат кўрсатган артист Солижон Ҳакимов ижро этади. Актёр образнинг мураккаб оламига кира олган, Лирнинг руҳиятида кечаётган зиддиятлар – ҳукмдор ва ота сифатидаги кечинмалар, қаҳр ва меҳр ўртасидаги нозик туйғуларни ишонарли талқин этган. Актёр гавдалантирган Лир қатъиятли, мағрур, аҳдидан қайтмайдиган ҳукмдор, айни вақтда ишонувчан, руҳан ожиз, эҳтиросларга бой инсон. Актёр ижроси хусусида санъатшунослик фанлари номзоди О.Ризаев шундай ёзади:
“Актёр Лирнинг ҳам ички-ботиний, ҳам ташқи-зоҳирий қиёфасини томошабинга турли, контраст бўёқларда кўрсатади. Аввалига томошабин кўз ўнгида тикқомат, қатъиятли, нигоҳлари ўткир, сўзлари ва ҳаракатларидан ўзига бўлган ишонч ва кибр уфуриб турган қудратли ҳукмдор намоён бўлади. Айниқса, катта қизларининг ёлғон мақтовидан ҳуши учган, кенжа қизининг содда, самимий сўзларидан тушуниб-тушунмай ғазаби жунбишга келган ҳаяжонли саҳнада актёр Лир руҳиятида кечаётган қарама-қарши туйғулар туғёнини ҳам руҳий, ҳам жисмоний хатти-ҳаракатлар уйғунлигида, ўта таъсирчанлик билан очиб беради” (Ризаев О. “Қирол Лир” Самарқанд театрида // “Театр” журнали, 2022 й 2-сон. – 31-33 б). Трагедиядаги иккинчи муҳим сюжет линияси –
Граф Глостер ва унинг ўғиллари
Эдгар ва
Эдмунд билан боғлиқ воқеликлар ҳам спектаклда асосий ўринни эгаллайди. Айниқса, ёш актёр
Ж.Муродов ижросидаги беникоҳ туғилган ўғил Эдмунд воқеалар ривожида муҳим ўрин тутади. Эдмунд – Ж.Муродов саҳнада жуда фаол ҳаракатланади, гоҳ турли ҳийла-найранглар орқали ота ва акаси ўртасига низо солади, гоҳида Қирол қизларини йўлдан оздиради. Актёр қаҳрамони характеридаги турли зиддиятлар, салбий иллатларни маҳорат билан очиб беради, унинг талқинидаги Эдмунд – маккор, ёлғончи, иккиюзламачи, мунофиқ кимса сифатида намоён бўлади.
“Қирол Лир” фожиасининг аҳамияти хусусида театршунос
Г.Бояджиев шундай ёзган эди:
“Қирол Лир ҳақидаги ривоятлар асрлар давомида яшайди, инсон ва халқ тақдири фожиасининг энг олий формуласини даҳо ижодкорнинг барча асарларидан кучлироқ ифодалайди. Бу трагедияни Шекспирнинг энг фожиали ва айни вақтда энг жасоратли асари деб аташ мумкин” (Бояджиев Г. От Софокла до Брехта за сорок театральных вечеров. – Москва, 1969. 128-б )@shohruxabdurasulov
