Suvtushar radiosidan gapiramiz

Tramp administratsiyasi juda ahmoqona qaror qildi — Kanada va Meksikadan keltiriladigan tovarlarga boj qoʻydi. Aytishlaricha boj 25% gacha boʻlar ekan, energetika tovarlariga esa 10%. Albatta bu katta boj va katta salbiy oqibatlarga olib keluvchi qaror. Butun OAVlar va mulohazada hozir faqat shu bojlar eslanyapti.
Menda esa sal shaxsiy hikoyam bor.

Bilsangiz kerak, 2017-2018 yillardan beri Oʻzbek OAVlarda va umuman ijtimoiy tarmoqlarida nima uchun bojlar yomon ekanini, hatto 1% boj ham mamlakat iqtisodiyoti uchun zarar ekani haqida yozib kelaman. Savdoga har qanday cheklov ham zarar ekani haqida yozib kelyapman, intervyular beraman va umuman shu mulohazada bojlar haqida diskussiya qilib kelaman. Hatto bir foiz boj ham Oʻzbekistonliklarni kambagʻallashtiruvchi chora ekani haqida, maʼmuriy toʻsiqlar ham toʻgʻridan toʻgʻri kambagʻal qiluvchi va eng muhimi — regressiv — yaʼni puli kamroq insonlarga qattiqroq salbiy chora ekani haqida yozib kelaman. Shu ishlarimda men uchun qiyin narsa shundan iborat ediki, butun dunyo bojlar yomon ekanini allaqachon bilib boʻlgani va barcha ilmiy va hatto siyosiy davralarda oxirgi marta bojlar kattaligi zarar ekani 1930-yildagi Smut Houli tariflari edi — bu haqida yozgan edim ham. Shundan beri butun dunyo bojsiz savdoga qarab intilib kelayotgan edi. Mamlakatlar Jahon Savdo Tashkilotini tuzishdi va bojlardan tashqari savdoga boʻlgan maʼmuriy cheklovlarni ham kamaytirib kelishdi. Dunyo va barcha rivojlanayotgan mamlakatlar bu yuz yilda ancha boyishdi ham. Nima uchun bu menga — jamoat mulohazasi uchun qiyin edi — chunki men yangi misollarni keltira olmas edim. Yaʼni keltiradigan misollarim doim tarixiy edi. Koʻpincha nima uchun bojlar yomon ekani haqida nazariy tushuntirish berar edim, yoki nari borsa metaforik misol berar edim. Boz ustiga, fanda ham, boshqa jabhalarda ham boj zarar ekani toʻliq konsensus mavzu boʻlgani uchun, yangiroq ilmiy maqolalar ham kam edi. Birinchidan empirikani oʻzi yoʻq edi — barcha davlatlar nol atrofida boj qoʻllagandan keyin qanday statistika bera olar edim? Oxirgi misollar bu Xitoyni JSTga qoʻshilishi edi, eng yaqin kelsak. Ijtimoiy tarmoqlarda ham, fan haqida bilmaydiganlar juda noyob boʻlgan va kichik boʻlgan istisnolarni roʻkach qilib — “mana X mamlakatda Y yilda boj boʻlgan lekin u mamlakat rivojlangan ku” degan fikrlariga bu narsa istisno ekanini va hatto oʻsha mamlakat iqtisodiyoti uchun kichik zarar narsa ekani haqida ancha tushuntirishga toʻgʻri kelar edi. Xullas mulohazani siljishga rosa qiynalar edim. Lekin bu bilan mutlaq muvaffaqiyatsiz boʻlmadim, menimcha Oʻzbekistonda ham boj zarar ekanini aniq biladigan qatlam hozir mavjud. Lekin qiyin masala edi va boʻlib kelmoqda. Tasavvur qiling, masalan bir jamiyatga borasiz-da va yer dumaloq deysiz, lekin u joyda hamma qaror qabul qiluvchi hukumat ekspertlari yer tekis deb turibdi, ularga qoʻshilib yana qandaydir muhim foiz shu yer tekisligiga ishongan. Shunda siz keltiradigan misollar ham bir necha yuz yil oldingi misollar boʻladi — chunki oʻsha paytda bu haqida diskussiya boʻlgan, undan keyin buni hech kim savol ostiga olmagani uchun, ilmiy jurnallarda ham boshqa joyda ham, yer tekisligi haqida diskussiyalar tugagani uchun tushuntirishlaringiz asosan nazariy yoki eski boʻladi. Shunaqaroq joyda edim.