Suvtushar radiosidan gapiramiz

Bu narsa bir qarashda bir mayda yoki odatdagi taʼlimga nisbatan cheklovdek tuyulishi mumkin, aslida esa oʻta katta narsa. Yaʼni davlatchilik, institutsional tiyib turuvchi vositalar va qonuniy tartib nuqtai nazaridan shunday fikrga kelyapman. Tushuntirishga harakat qilay.

Oʻzi soliq nima degani? Soliqlar bu zaruriy jamiyat xarajatlarini moliyalashtirish uchun oldindan kelishilgan holda va tartibda yigʻiladigan mablagʻlar. Jamiyatni ayrim ehtiyojlarini qondirish uchun pul yigʻish kerak. Masalan havo xavfsizligini taʼminlash uchun mablagʻ kerak — shunga oʻxshagan ommaviy tovarlarni moliyalashtirish uchun yigʻiladigan mablagʻlar — soliqlar deb ataladi. Bu pullarni yigʻish tartibi ham, mexanizmini ham, koʻlamini ham va eng muhimi ishlatilishini ham — parlamentlar belgilashi lozim va lobud.

Bizni konstitutsiyamiz ham, boshqa koʻplab demokratik davlatlariniki kabi bundan istisno emas. Soliqchilik haqqini mutlaq va toʻlaqonli parlament va qonunlarga bergan. Shuning uchun har bir davlatga qilinadigan majburiy toʻlov — soliq deb ataladi (aytmoqchi bojxona boji ham soliq, bu atamada). Edni qiziq muvozanat shakl boʻlyapti. Qaysidir davlat tashkiloti — qonunchilikdan chetda oʻz xarajatlari uchun mablagʻ yigʻishi masalasi.

Bundan bir qancha payt avval, taxminan 2019 yillarni oxiri boʻlsa kerak — “vazirliklarni oʻzini puli” va “moliya vazirligi puli” degan bir mulohaza boʻlgan edi. Oʻshanda byudjetdan tashqari fondlarni byudjetda konsolidatsiya qilish masalasi hatto parlamentda muhokama qilingan edi. Oʻshanda masala toʻgʻri tomonga hal qilingan edi. Vazirlik va davlat idoralari “oʻzlari topayotgan pul” deb har xil toʻlovlarni toʻliq va istisnolarsiz byudjet tarkibiga kirgizish masalasi hal qilingan edi (agar oʻsha 2019-yil oxirida Oliy Majlisdagi mulohazaga havola topsam ulashar edim).

Hozirgi masala xuddi shuni teskarisi — bu endi byudjet — yaʼni xarajat masalasi emas, soliqchilik masalasi. Undan ham toʻgʻri aytadigan boʻlsam — Oliy Majlisdan tashqarida sodir boʻlayotgan soliqqa tortilish amaliyotidek koʻrinyapti menga.

Toʻgʻri, bu millionlab insonlarni taʼlimi uchun yomon ekanini va taʼlim sanoati uchun yomon taʼsiri albatta ayanchli va aytilishi kerak boʻlgan masala. Lekin ancha jiddiyroq qismi, mamlakatdagi tashkilotlarni — majburiy toʻlov — yaʼni soliqqa tortilishi qonuniy manzil — Oliy Majlis orqali emas, qonun qabul qilib, soliq kodeksi orqali emas, bir yigʻilishni protokoli orqali boʻlishi ancha jiddiyroq masaladek koʻrinyapti menga.

P.S. Sof soliqchilik tarafidan ham aytish joizki — aylanma yaʼni “oborot” soligʻi — mavjud soliqlarni ichida iqtisodiyotga eng zararli turi. Ishonmaysizmi? Eski zamon soliq qonunchiligiga bir qarang.