#geografik_fanlar
#tahlilim
O‘zbekiston misolida tanqidiy geografiya Tanqidiy geografiyani O‘zbekiston misolida tahlil qilib, quyidagi holatlarni ushbu yo‘nalish doirasida ko‘rib chiqaman:
1.
Urbanizatsiya va shahar makonidagi ijtimoiy tabaqalanish — Toshkent shahrida boy va kambag‘al hududlar o‘rtasidagi tafovut aniq seziladi. Markaziy hududlar rivojlangan bo‘lsa, shahar chekka tumanlarida infratuzilma yetishmovchiligi, past iqtisodiy imkoniyatlar va yashash sharoitlarining qiyinligi kuzatiladi.
— Yangi qurilayotgan turar-joy massivlarining aksariyati yuqori daromadli qatlam uchun mo‘ljallangan bo‘lib, oddiy fuqarolar uchun bunday uy-joylarni sotib olish imkoni kam. Bu esa shahar makonida iqtisodiy tabaqalanishni kuchaytiradi.
2.
Tabiiy resurslardan foydalanish va hududiy ekspluatatsiya — Orol dengizining qurishi ekologik fojia sifatida butun dunyoga ma’lum. Tanqidiy geografiya nuqtai nazaridan bu jarayon faqat tabiiy ofat emas, balki noto‘g‘ri iqtisodiy siyosat va ekspluatatsiyaning natijasi sifatida tushuniladi. O‘zbekistonda paxta yetishtirish maqsadida Orol dengiziga kelib tushadigan daryolar (Amudaryo va Sirdaryo) haddan tashqari ekspluatatsiya qilindi va natijada mintaqaviy ekologik muvozanat buzildi.
— Buxoro, Navoiy, Qashqadaryo viloyatlarida konchilik va sanoat rivojlanishi natijasida tabiiy resurslar (oltin, gaz, neft) ko‘p miqdorda qazib olinmoqda, lekin ushbu hududlarda yashovchi aholi uchun bu iqtisodiy farovonlikni ta’minlamayapti. Resurslardan tushadigan daromadlar markazga oqib keladi, mahalliy aholining esa infratuzilma va yashash sharoitlari ko‘pincha yaxshilanmay qolaveradi.
3.
Siyosiy makon va hududiy boshqaruv masalalari — O‘zbekistonda qishloq va shahar o‘rtasidagi farqlar hali ham sezilarli darajada katta. Masalan, Samarqand yoki Buxoro shahrining markaziy qismida infratuzilma yaxshi rivojlangan bo‘lsa, chekka tumanlar va qishloqlarda aholi elektr energiyasi, toza ichimlik suvi yoki sifatli transport xizmatlaridan yetarli darajada foydalana olmaydi. Bu esa hududiy rivojlanishning notekisligini ko‘rsatadi.
— Ba’zi viloyatlar (masalan, Toshkent shahri va viloyati) mamlakat iqtisodiyotida muhim rol o‘ynaydi, lekin boshqa hududlar, masalan, Sirdaryo yoki Jizzax viloyatlari iqtisodiy jihatdan orqada qolmoqda. Tanqidiy geografiya bunday hududiy tafovutlarning sabablarini tahlil qilib, ularni bartaraf etish bo‘yicha tavsiyalar ishlab chiqishi mumkin.
4.
Mehnat migratsiyasi va iqtisodiy geografiya — So‘nggi yillarda O‘zbekistonda katta hajmdagi mehnat migratsiyasi kuzatilmoqda. Minglab odamlar Rossiya, Janubiy Koreya va Qozog‘istonga ishlash uchun ketmoqda. Bunday migratsiya jarayonlari mamlakat ichidagi hududiy iqtisodiy farqlar bilan bog‘liq. Masalan, Toshkent va Samarqand kabi viloyatlar nisbatan iqtisodiy jihatdan barqaror bo‘lsa, Qoraqalpog‘iston va Surxondaryo kabi hududlarda ish o‘rinlari yetishmovchiligi mavjud.
— Migratsiyaning natijasida O‘zbekistondagi ba’zi hududlar aholining kamayishi bilan duch kelmoqda. Qishloqlarda erkaklarning ko‘p qismi chet elga ketgani sababli ayollar va bolalar iqtisodiy yukni o‘z zimmasiga olishga majbur bo‘lishmoqda. Bu holat gender va ijtimoiy adolat nuqtai nazaridan ham muhim masalalardan biri.
5.
Ekologik muammolar va adolatsizlik — Toshkent va Samarqand kabi shaharlarda ekologik muammolar ortib bormoqda. Misol uchun, avtomobillar sonining oshishi havoning ifloslanishiga olib kelmoqda, lekin bu muammo bo‘yicha haligacha yetarlicha qat’iy siyosatlar ishlab chiqilmagan.
— Yashil hududlar qisqarib bormoqda, buning natijasida shahar aholisining ekologik hayot sifati pasaymoqda. Shahar rejalashtirish ishlari ko‘pincha iqtisodiy manfaatlarga asoslangan bo‘lib, oddiy aholi ehtiyojlari yetarli darajada hisobga olinmaydi.
DAVOMI BOR⬇️⬇️⬇️@iskandarov_egamberdi
