#tarjima_uchun_kitob
#kitob_haqida
Maks Shelerning
„Die Stellung des Menschen im Kosmos“ (o‘zbekcha tarjimada
„Inson va Koinot: O‘rni va Vazifasi“) asari ilk bor 1928-yili chop etilgan. Bu asar insonning koinotdagi o‘rni, vazifasi va mohiyatini falsafiy tahlil qilishga bag‘ishlangan. Bu asar XX asr boshidagi gumanistik va falsafiy dunyoqarashlar orasida alohida o‘rin egallaydi. Shelerning bu asarni yozishdan asosiy maqsadi insonning boshqa mavjudotlardan farqini aniqlash, uning noyob imkoniyatlarini ochib berish va bu orqali insonni falsafiy tushunishning yangi paradigmalarini yaratish edi.
Asarning asosiy mazmuni1. Insonning koinotdagi o‘ziga xos o‘rni.
Sheler insonni o‘zining intellektual va ruhiy imkoniyatlari bilan boshqa mavjudotlardan tubdan farqlanadigan mavjudot deb ta’riflaydi. Unga ko‘ra, inson koinotda o‘zini tanish va o‘z mohiyatini anglash qobiliyatiga ega yagona mavjudotdir. Bu qobiliyat insonni nafaqat biologik mavjudot sifatida, balki ma’naviy va madaniy mavjudot sifatida ham noyob qiladi.
2. Inson va tabiat o‘rtasidagi bog‘liqlik.
Sheler tabiat va inson o‘rtasidagi uzviy aloqani tahlil qilib, inson tabiatning bir qismi ekanini ta’kidlaydi. Ammo inson tabiatga tobe emas, balki undan yuqori turuvchi ruhiy va ma’naviy darajaga ega. U insonning tabiatni anglash va unga ta’sir o‘tkazish qobiliyatiga urg‘u beradi.
3. Insonning ma’naviy ustunligi.
Asarda insonning ruhiy hayoti, irodasi va ma’naviy qobiliyatlari ko‘tarinki ruhda tasvirlangan. Sheler hayvonlar bilan insonni taqqoslab, insonni o‘zidan tashqaridagi narsalarga, ya’ni o‘zini va dunyoni tanib bilishga qodir mavjudot sifatida ko‘rsatadi.
4. O‘z-o‘zini anglash va mas’uliyat. Shelerning fikricha, inson o‘z-o‘zini anglash jarayonida koinotdagi o‘z o‘rnini va vazifasini tushunadi. Bu esa insonni axloqiy va ijtimoiy mas’uliyatga undaydi. Insonning ongli faoliyati nafaqat o‘zini, balki butun koinotni tushunishga qaratilgan bo‘lib, bu jarayon ma’naviy va falsafiy izlanishlarni talab qiladi.
________________________________________
Sheler bu asarni yozishga nima uchun ehtiyoj sezgan?1. XX asr boshidagi ilmiy va falsafiy o‘zgarishlar.
Shelerning asari o‘sha davrda ilm-fan, din va falsafaning birlashuvi haqida yangi yondashuvni shakllantirishga bo‘lgan harakatlarning bir qismi edi. Evolyutsiya nazariyasi va ilmiy yutuqlar insonning tabiatdagi o‘rni haqidagi an’anaviy qarashlarni o‘zgartirayotgan edi. Sheler bu muhokamalar fonida insonning falsafiy mohiyatini qayta anglashni maqsad qildi.
2. Inson va texnologiya munosabati.
Shelerning asari industrial davrda insonning texnologik rivojlanish va ma’naviyat o‘rtasidagi muvozanatni izlashga urinish sifatida ham qaralishi mumkin. U inson texnologiyani yarata oladi, ammo bu yaratuvchanlik insonni inson qilish uchun yetarli emasligini ta’kidladi.
3. Axloq va ma’naviyatni tiklashga intilish.Shelerning asarida axloq va ma’naviyat markaziy mavzu sifatida ko‘tarilgan. U insonning axloqiy va ma’naviy o‘zligini rivojlantirish orqali koinotdagi o‘z o‘rnini anglashga intilishini ko‘rsatishga harakat qildi.
________________________________________
Shelerning asarining ahamiyati.„Inson va Koinot: O‘rni va Vazifasi“ zamonaviy falsafada inson mohiyatini o‘rganishda asosiy manbalardan biri hisoblanadi. U gumanistik yondashuvning rivojlanishiga ulkan ta’sir ko‘rsatgan. Shelerning inson va koinot munosabatlariga bo‘lgan qarashlari hozirgi davrda ham dolzarb bo‘lib qolmoqda, chunki u insoniyatning axloqiy, ma’naviy va madaniy yuksalishi uchun chuqur falsafiy asos yaratdi.
Ushbu asar insonning o‘zligini anglashga intilishi, ma’naviyatning ahamiyati va koinotdagi mas’uliyatni his qilish borasida falsafiy yo‘l-yo‘riq sifatida xizmat qiladi.
@iskandarov_egamberdi
