Read'n'Roll

​​#interesting

Смартфонларимизда қадимий Александрия Кутубхонасидагидан кўпроқ маълумот бор¹. Тахминларга кўра², Александрия Кутубхонасида 100 миллиард бит ёки 12,5 GB маълумот бўлган.

-------------
1. Harari, Y. N. (2024). Nexus: a brief history of information networks from the Stone Age to AI. First U.S. edition. New York, Random House.
2. Douglas S. Robertson, “The Information Revolution,” Communication Research 17, no. 2 (1990): 235–54.

@readnroll

​​#brieview

Stefanie Stahl'нинг "The Child in You" китоби ички болани¹ тушуниш ва даволаш бўйича ажойиб қўлланмадир. Муаллифнинг осон ва самимий услуби психологиянинг мураккаб тушунчаларини кенг аудитория учун ҳам тушунарли қилиб беради. Китоб "Қуёш боласи" (ижобий тажрибалар ва хусусиятлар) ва "Сояли бола" (салбий тажрибалар ва чекловчи эътиқодлар)ни аниқлаш ва улар билан ишлашга эътибор қаратади. Шу билан бирга, у ўз-ўзини англаш ва ҳиссий барқарорликни ривожлантириш учун амалий машқларни тақдим этади.

Ушбу китоб психология назариясини амалий маслаҳатлар билан бирлаштиради ва бу уни бошқа шу каби китоблардан ажратиб туради. Stahl инсон ўзини қабул қилиши ва унинг ҳиссий етуклигини муҳим деб ҳисоблаб, ҳаётга татбиқ этиш мумкин бўлган чуқур ва қизиқарли тушунчаларини ўз китобида ёритиб беради. Айрим ўқувчилар баъзи машқларни такрорий деб ҳисоблашлари мумкин, аммо умуман олганда, китобнинг асосий тузилмаси аниқ ва фойдали.

Агар сиз ўзингизни чуқурроқ тушунишни ва ўзингиз ва атрофдагиларингиз билан муносабатларингизни яхшилаш йўлларини излаётган бўлсангиз, сиз узун "The Child in You" китоби ажойиб бошланғич нуқта бўлиши мумкин.

Бундан ташқари китоб ҳам руҳий, ҳам жисмоний соғлигингизга, шубҳасиз, ижобий таъсир кўрсатади. Негаки унда ҳозирда жамиятнинг барча қатламларида вабо каби тарқалган руҳий касалликларнинг келиб чиқиши ва уларнинг ечими қандай эканлигига ҳам батафсил тўхталиб ўтилган.
Ахир, Канадалик машҳур психолог Eric Berne сўзларини эслайдиган бўлсак², танамизнинг соғлиги руҳий соғлигимизга тўғридан тўғри боғлиқ ва авваллари тиббиётни психологиясиз тасаввур қилиш имконсиз эди.
Демак, руҳий соғлигимиз жойида бўлса, жисмоний касалликларимиз сони ҳам камаяди.

p.s. орамизда overthinker'лар бўлса, бу китобни ўқиш ихтиёрий-мажбурий))

-------
1. Психологияда "ички бола" термини шахсимизнинг болаликда шаклланган ғайриихтиёрий томонларига нисбатан ишлатилади.
2. Berne, Eric , (1982). A Layman's Guide to Psychiatry and Psychoanalysis. Ballantine Books.

@readnroll

​​Нонкўрлик гени

Ижтимоий тармоқларда тез-тез учраб турадиган чуқур маъноли цитаталарда шундайига ёки шу кабиларига ҳойнаҳой дуч келган бўлсангиз керак: Минг бор яхшилик қил, ҳеч ким эсламайди. Бир бор ёмонлик қил, ҳамма эслайди.
Яъни интернет фойдаланувчиларнинг бу қайддаги арзи шуки, инсонларга қанча яхшилик қилсак ҳам барибир. Бир марта хато қилишимиз биланоқ, бутун яхшиликларимизни унутиб, биздан хафа бўлиб оладилар. Айрим ҳолларда эса ҳаттоки биз билан бўлган алоқаларни бутунлай узиб ташлайдилар.

Инсонлар нима сабабдан бундай нонкўр ва ношукур эканлигини олимлар шундай тушунтиради. Биз яхши ҳолатлардан кўра ёмон ҳолатларга кўпроқ эътибор беришимиз ва ёмонликларни аҳамиятлироқ деб ҳисоблашимиз бизнинг генларимизда ёзилган, дейди Stefani Stahl¹. Яъни биз яхши хабарга эмас, ёмон хабарга диққат қаратишга программалаштирилганмиз. Мисол учун, Тош Даври инсонлари хурсандчилик билан бирор бир нарсани қутлаётганларида, тўсатдан арслон келиб қолса, улар ҳаётда қолиш учун бутун диққат-эътиборларини қўнгил-ҳушликдан арслонга қаратишга мажбур бўлганлар: уларнинг қўрқув ҳислари ёқимли ҳисларининг ўрнини дарҳол эгаллаши керак бўлган.
Ёки ўша давларда тушликка ўсимлик тўплагани чиққан оиланинг тирик қолишига уларнинг захарли ўсимликларни қолганларидан ажрата олишлари муҳим эди. Албатта бу жараёндаги кичик хато дахшатли оқибатларга олиб келиши мумкин эди².

Айнан шу сабабли бизнинг ақлимиз хато ва камчиликларни тезроқ ва осонроқ қайддан ўтказишга ўрганган. Бундан ташқари ушбу ген юзасидан бахтсиз онлар бахтли онларга қараганда кўпроқ эсимизда қолади.
Афсуски, бу ҳолат кундалик ҳаётимизни ва инсонлар билан бўлган муносабатларимизни оз-моз қийинлаштиради: яхши-ёмон кунларда доим ёрдам берган қўшнимиз билан биргина тушунмовчилик юсазидан гаплашмай қўямиз, йиллар давомида энг яқин дўстимиз бўлган инсондан бир марта туғилган кунимизни эсидан чиқариб кўйгани учун воз кечиб юборамиз, бирга катта бўлган ака-укаларимиз, опа-сингилларимиз бир марта қарз бериб турмади деб улар билан алоқаларимизни узиб юборамиз ва ҳкз. ва ҳкз.

p.s. нонкўрлик генига енгилмасликка ҳаракат қилинглар)

---------------
1. Stefanie Stahl (2021), The Child in You, p. 49, Penguin Life.
2. Ҳали ҳам шундай бўлиши мумкин. Захарли ўсимликларни еманглар.

@readnroll

​​#smth

Информатив ва руҳлантирувчи кичик пост. Ҳаммага аён, вақт қайтариб бўлмайдиган бойлик. Ҳозир, ҳар кун қилган ишларингиз келажагингиз қандай тус олишини у ёки бу маънода белгилаб беради. Машҳур цитата бор эди-ку, ҳар кун қилган кичик юксалишларинг катта муваффақиятга олиб келади (ёки шунга ўхшаш).

Бир неча ой аввал араб тилини ўрганишга қарор қилдим. Вақтим кўп эмаслиги сабабли аввал бошлашдан бироз чўчидим ва бир неча ҳафта ўйланиб юрдим. Ҳафталик режамга қарасам, иш, спорт, таржима ишларимдан фақатгина бир неча бўш соат қоляпти экан. Бир амаллаб ҳафтада икки соат вақт топа олдим ва ноябрнинг охирги ҳафтасидан дарсларни бошладим.

Мана ҳозир бир неча ойда араб тилининг А2 даражасининг деярли ярмига келдим. Бари, қизиқишим учун ҳафтада атиги бир неча соат вақт ажратганим учун. Ёлғон гапирмай, ўрганиш жараёни осон бўлмаяпти. Араб тили олтинчи тилим ва айрим пайтлар барча билган тилларим ҳақидаги маълумотлар янги тилни эгаллашимга тўсқинлик қиляпти. Айрим пайтлар шу уч ой давомида худди ҳеч нарса ўргана олмагандек туйиляпти. Бироқ, аниқ биламан, буларнинг бари - қўрқувлар, иккиланишлар, қатъиятсизликлар - табиий. Кун келиб, шу қарорни қабул қилганим ва янги билим ўрганишга озгина вақт ажратганим учун ўзимга ўзим раҳмат айтаман.

Қиссадан ҳисса шуки, сиз ҳам ҳозирда бирор иш бошламоқчи, аммо қўрқаётган ёки иккиланаётган бўлсангиз, шунчаки бошлаб кўринг¹. Балки ўхшаб қолар. Ва эсингиздан чиқарманг, режангизни амалга оширмай ўтказган вақтингизни қайтариб ола олмайсиз.

¹ табиийки, ҳар қандай ишни бошлашдан аввал ҳеч бўлмаса тахминий режага эга бўлинг

@readnroll

​​#interesting

Билим лаънати

1990-йил Элизабет Ньютон жуда ҳам оддий ўйин устида тадқиқот олиб боргани учун Стэнфорд университетида психология бўйича профессорлик унвонини олади. Ўйин тапиллатувчилар ва тингловчилар эди.

Тадқиқот икки гуруҳ қатнашчилардан иборат эди: тапиллатувчилар (А) ва тинловчилар (Б). А гуруҳ аъзолари йигирма беш энг машҳур қўшиқлар рўйҳатини олади ва уларни Б гуруҳга стол устига қўллари билан тапиллатиб чалиб беришлари ва қарши гуруҳ қайси қўшиқ янграганини топишлари керак бўлади. Тадқиқот давомида тапиллатувчилар 120 қўшиқни чалиб беради. Тингловчилар 120 қўшиқдан фақатгина 3 тасини топа олади, яъни 2,5 фоизини.

Элизабетга профессорлик унвонини бера олган сабаб тадқиқот натижалари эмас, балки бошқа нарса эди. Тадқиқот бошланишидан олдин олимлар А гуруҳ қатнашчиларидан уларнинг тахминича Б гуруҳ нечта қўшиқни топа олишини сўрайдилар. Уларнинг фикрича, энг ками 50 фоиз қўшиқлар топилиши керак эди.

Хўш, бундай тахмин бўлган бўлса нима бўлибди, ким ҳам чамалашда адашмайди, шунга ҳам профессорлик оладими одам деятган бўлсангиз, адашасиз. Қатнашчиларнинг тахмини ва тадқиқот натижалари ўртасидаги фарқ фанда билим лаънати дея аталган ҳолатни англатиб бера олади. Аниқроғи, А гуруҳ қўшиқни тапиллатганда, куй уларнинг онгида янграётган бўлади. Улар аввалдан қайси қўшиқни ўйнаётганликларини, яъни қўшиқ номини билганлари учун, улар қайси куй янграётгани барчага аён бўлиши ва Б гуруҳдагилар уни осонликча топа олишлари керак деб ўйлайдилар. Бироқ (!) тингловчиларга қўшиқ номи қоронғу бўлгани сабабли улар эшитаёган куй улар учун шунчаки шовқин эди, холос. А гуруҳ куй тўғрисида муҳим маълумотга олдиндан эга бўлгани учун, бу билим уларнинг лаънатига айланади.

Кундалик ҳаётимизда ҳам бундай ҳолатга деярли ҳар кун дуч келамиз. Мисол қилиб, бир ботаника ўқитувчиси ва ўқувчиларни олайлик. Ўқитувчи дарс давомида куйиб-пишиб турли хил илмий атамалар билан ўсимликларнинг қўпайиш йўлларини тушунтирди. Ўқитувчи дарсни ўзидан мамнун ҳолда тугатади, негаки у мавзу бўйича билган барча маълумотларини ўқувчиларга етказиб берди. Унинг ҳаёлида, кечки пайт бирор ўқувчини уйқудан уйғотиб, ўсимликларни вегетатив йўл билан кўпайтириш нима деб сўралса, у аниқ ва тўғри жавоб бера олади, чунки у мавзуни билими етгани қадар зўр қилиб тушунтирган. Бироқ воқелик унинг ҳаёлларидан фарқли: деярли барча ўқувчилар синфхонадан чиқиши биланоқ мавзу ҳақида унутган, мияларида у тўғрисида бирор маълумот ҳам қолмаган бўлади.

Бундай мисоллар асли сон-саноқсиз: ишчиларга янги тизимни тушунтиришга уринаётган бошлиқ, мижозига нега бу ранг билан у ранг бир бирига мос келмаслигини тушунтиришга ҳаракат қилаётган дизайнер, бу таомга нега бу зираворлар айтмаслигини тушунтирмоқчи бўлган кулинар, ёқилғи ҳақида заррача билимга эга бўлмаган одамга бензин машина дизелда юрмаслигини англатаётган уста, нега буерда қурилиш бошлаш ҳавфли эканлигини формулалар билан чизиб бераётган инженер ва ҳкз ва ҳкз.

Манба: Heath, C., & Heath, D. (2008). Made to Stick. Arrow Books.

@readnroll

​​#smth

Ёзувчиларнинг дўстларидан бири, Дейв, кўп иш саёҳатларига боради. У навбатдаги иш саёҳатларининг давомида кечки пайт бир барга боришга қарор қилади. Дейв барда ёлғиз ўтирар экан, бир нотаниш аёл келиб, унга бир қадаҳ виски сийламоқчи эканлигини таклиф қилади ва у совғани қабул қилади.

Унинг хотиралари айни шу он тўхтайди. Дейв кўзини очганида бир меҳмонхона ҳаммомида ётган бўлади. Қаршисида телефон ва бир қоғоз. Қоғозда "Қимирлама. 911 га қўнғироқ қил!" деб ёзилган бўлади. У ўрнидан туришга ҳаракат қилади, бироқ чидаб бўлмас оғриқдан ўрнидан туриш уёқда турсин, бошини ҳам кўтара олмайди.

Нима бўлаётганини тушунмай, Дейв 911 ни теради. Гўшакни кўтарган аёлга қандай ҳолатда ҳушига келганини айтиб беради ва у аёл қаердандир нима бўланини аниқ билади:
- Тушунарли. Сизга нотаниш одам ичкилик таклиф қилдими?
- Аҳа.
- Нотаниш жойда уйғондингизми?
- Ҳа.
- Қимирлай олмаяпсизми?
- Ҳа. Нима бўляпти ўзи?
- Ҳавотир олманг. Ёрдам йўлда. Жойингиздан қимирламанг. Афсуски, сиз бу шаҳарда фаолият юритаётган буйрак ўғриларининг қурбонига айлангансиз.

👉🏻 ўқиб бўлиб, илтимос, шарҳларга ўтинг

@readnroll

​​#brieview

Китоб - The Invisible Gorilla (C.Chabris and D. Simons)

Мавзу - диққатимиз, хотирамиз, интуициямиз, билимимиз ва ақлимизга асли таяниб бўладими ва уларга керагидан ошиқча ишонишимиз кундалик ҳаётда қандай оқибатларга олиб келади.

Позитив - шу кунчага ўзингиз, зеҳнингиз ва идрокингиз тўғрисидаги хомхаёллардан қисман бўлсада халос бўласиз.

Негатив - муаллифлар китобни чўзиб юборган. Китобдаги кераксиз қайтарилишлар олиб ташланса, китобнинг 50% қолади.

Субъектив баҳо - 5.8/10

~ brieview = brief + review

@readnroll

​​#smth

Одатда, биз бирор нарса ҳақидаги билимимизни у нарсанинг бизга таниш эканлиги билан адаштириб қўямиз экан¹. Жуда ҳам қизиқ фикр. Бу ҳақида ҳеч бунчалик чуқур ўйланмаган эканман. Маласан, оддий велосипедни олайлик. Ўзимизга ўзимиз "Велосипед қандай ишлайди?" деган осон саволни берайлик ва велосипед тўғрисидаги билимларимизни 1дан 7гача баҳолайлик.

Баҳоладингизми? (Ўзингизга неча баҳо берганингизни, илтимос, шарҳларда ёзиб қолдиринг)

Билимингиз даражасини аниқлаб олганингиздан сўнг қаршингизда тўрт яшар болакай турганини тасаввур қилинг ва унга велосипед қандай ишлашишини бир чеккадан тушунтиришни бошланг: нега баллонлар бир-биридан маълум масофада жойлаштирилган, нега педальлар иккита, уларнинг вазифаси қандай, нега занжир велосипеднинг ўртасида ва ҳкз. ва ҳкз. Яъни велосипед қандай ишлашини тушунтираётганингизда унинг энг муҳим қисмларининг тузилишидан тортиб улар нега айнан шундай эканлиги ҳақида ҳам қисқача бўлсада маълумот беришга ҳаракат қилинг.
Бу жараённи бошлаганингизда, ҳаёлингиздаги болакайнинг навбатдаги "Нега?" деган саволига жавоб бера олмай қолганингизда, велосипед тўғрисидаги билимларингиз ўз поёнига етган бўлади.

Ўтказилган тажрибаларда², аксарият қатнашчилар ўз билимларини ўртача 4,5 балл билан баҳолайдилар. Бироқ уларнинг билим деб ўйлаган иллюзиялари асл нарсани велосипедни кундалик ҳаётларида кўп кўрганликлари, яъни у нарса билан таниш эканликлари эди.

Манбалар:

1. Chabris, C., & Simons, D. (2011). The invisible gorilla. HarperCollins.

2. R. Lawson, “The Science of Cycology: Failures to Understand How Everyday Objects Work,” Memory and Cognition 34 (2006): 1667–1775.

@readnroll