Psixosfera

Psixologik chegaralarni o‘rnatish qayergacha?

Ijtimoiy tarmoqlarni kuzatish imkoniga ega bo‘lgan deyarli har bir shaxs bugungi kunga qadar kamida bir marta bo‘lsa ham nartsiss, toksik, manipulyator kabi atamalarga duch kelib ulgurgan. Bu yuzaki tushunchalarga asoslanib esa o‘ziga, atrofdagilarga, hatto eng yaqinlarga ham ko‘r-ko‘rona "tashxis" qo‘yish allaqachon odatiy holga aylandi.

Shu jarayonda "Otam nartsiss, demak u bilan muloqotni kamaytirishim kerak", "onam toksik, yoshligimda bir dunyo travmalar qoldirgan", "do‘stim manipulyator, shu sabab u bilan aloqani uzdim" kabi nizolar balki hammamizda o‘tgandir.

To‘g‘ri, psixologiya bularning barchasini tasdiqlaydi. U eng avvalo ruhiy salomatligingni asra, bu yo‘lda esa yoningdagi har qanday g‘ovdan uzoqlash degan teoriyani singdiradi. Ammo buning bariga amal qilishning oqibati doim ham ruhiy salomatlikni ta‘minlay oladimi? Bu chekinish ortidan cheksiz hudbinlik, doimiy izolytasiyadan esa yolg‘izlik va nafrat hislari oshib bormaydimi?

Mana shunday o‘rinlarda
musulmon kishi "dinim bunga qanday qaraydi?" degan tanqidiy savol bilan tushunchalarini Islomga integratsiya qilishi ham mumkin va bu balki eng to‘g‘ri yo‘l bo‘lar. Bu uchun siyratga qarab, bir necha ibratli voqealarni tahlil qilish saboq chiqarish uchun kifoya qilar. Shu jumladan, Yusuf alayhissalomning akalari uni quduqqa tashlashi, shundan keyin ham akalariga nisbatan kechirimli bo‘lgani; Ibrohim alayhissalom otasini Islomga da‘vat qilganida, otasi unga toshbo‘ron bilan o‘lim tahdidini qilganida ham Allohdan otasi uchun mag‘firat so‘rashda davom etgani [19, 46-47] kabi ibratli voqealarda hech bir payg‘ambar yaqinlarini ayblab, yorliq yopishtirib yoki ularni aynan shu yomonliklari sabab tark etganini ko‘rmaymiz.

Qur‘onda kechirimli bo‘lish bir necha o‘rinlarda kelgan, lekin quyidagi oyat biz muhokama qilayotgan masalani aniq ifodalaydi:

"Ey iymon keltirganlar! Albatta, juftlaringizdan va bolalaringizdan sizga dushman bo‘lishi mumkin. Bas, ulardan hazir bo‘ling. Va agar afv etsangiz, ko‘ngilga olmasangiz va ayblarini kechirsangiz, bas, albatta, Alloh kechiruvchi va rahmdil zotdir." [64, 14]

(Oyatning nozil bo‘lish sababi haqidagi rivoyatda aytilishicha: bir guruh kishilar Makkada iymonga kelib, Madinaga hijrat qilishmoqchi bo‘lganlarida, xotin va bola-chaqalari, bizni tashlab qayoqqa borasan, deb to‘siq bo‘lishgan ekan. Vaqti kelib Madinaga borishsa, ulardan avval hijrat qilganlar dinda ilg‘or bo‘lib ketishibdi. Shunda ularni hijratdan to‘sgan oila a’zolariga iqob qilishmoqchi bo‘lganlarida Alloh taolo: «Va agar afv etsangiz, ko‘ngilga olmasangiz va ayblarini kechirsangiz, bas, albatta, Alloh kechiruvchi va rahmdil zotdir», degan oyatini tushirib, ularni bu ishdan qaytargan ekan.)

Ha, ruhiy salomatlikni asrash kerak va zarur. Bu uchun chegaralarni belgilash, hissiyotlarni jilovlash, hissiy tahdidlarni anglab munosib javob qaytara olish muhim. Ammo bu — nafrat oshishi va kechib ketish evaziga yuzaga kelsa, demak to‘g‘rilash kerak bo‘lgan yana bir qator muammolar paydo bo‘lishi deganidir. Demak, bu yerda qadriyatlar muhim rol o‘ynaydi. Agar siz yaqiningizning sizga nisbatan salbiy ishlari nima sababdan kelib chiqayotgani sabablariga yetib bora olsangiz, balki vaziyatga boshqa rakursdan ham qarashni boshlaysiz.

@psycho_sphere

Ayollarning qadr-qimmati amalda erkaklarga nisbatan past bõlgan jamiyatlarda ayolni muqaddaslashtirishga rağbat kuchliroq bõladi, nazarimda. Balki õsha xayoliy "muqaddas"likni mezon qilib olib, atrofimizdagi bu mezonga tõğri kelmagan ayollarni tahqirlash osonroq bõlishi uchundir. (Ma'lumot uchun, erkaklar bahramand bõlgan ma'lum bazaviy huquqlardan ayollarni mahrum qilish, ma'lum axloq normalarini erkaklar uchun boshqacha, ayollar uchun boshqacha tatbiq qilish kabilar ham ayolni tahqirlashga misol.)

Kimlargadir tegib ketsa uzr, lekin men ayolni "muqaddas"likda erkakdan ustun ham, past ham deb bilmayman. Men uchun orzudagi jamiyat ayollar ham, erkaklar ham teng haq-huquqlarini va õz oilalari va jamiyat oldidagi mas'uliyatlarini anglagan hamda fundamental inson huquqlari ayollar uchun ham, erkaklar uchun ham birdek ta'minlangan jamiyatdir.

Ammo haqiqat shuki, siz qandaydir "muqaddas" bõlmasangiz ham bizga juda keraksiz. Sizlarsiz hayotning qiziği qolmaydi. Bayramingiz bilan, hurmatli ayollar!

–Behzod Alim

Vaziyatlarga yondashish pozitsiyangiz o‘sha paytdagi muhitga, holatingizga bevosita bog‘liq, ya‘ni ayni holatingizdan kelib chiqib turli himoya mexanizmlari ishlaydi. Shu sabab bir insondan doimiy intellektualizatsiya (muammoga hissiyotlarsiz, mantiqiy va aqliy jihatdan qaray olish) himoya mexanizmini kutish to‘g‘ri bo‘lmaydi.

Deylik hissiy yoki jismoniy qiyinchiliklarni boshdan kechirayotgan insonda empatiya hissi oshib ketishi (yoki butkul bloklanishi) mumkin. Uning miyasi ayni paytda o‘zining muammosidan qutulishga qaratilgan va shu sabab boshqa vaziyatlarga to‘laligicha aqlini ishlatolmasligi mumkin.

Insonlar o‘zgaruvchan ichki va tashqi omillar ta’sirida harakat qilishadi. Shu sababli, kimdir bir vaziyatda sovuqqon va mantiqiy bo‘lsa, boshqa sharoitda u hissiy va impulsivroq harakat qilishi mumkin.

Sizga qilinayotgan manipulyatsiyalarni sezasizmi?

Hissiyotlarni manipulyatsiya qilish bu ongli yoki ongsiz ravishda kishining tuyg‘ularini boshqarishga urinib, ularni o‘z xohishiga ko‘ra yo‘naltirish "san‘ati" yoki qisqa qilib aytganda, hissiy chegaralarga dahl qilishdir.

Xohlaymizmi yo‘qmi biz har kuni o‘zimiz sezgan-sezmagan holda turli manipulyatsiyalarga duch kelamiz (shu bilan birga bu "qurol"dan o‘zimiz ham balki foydalanamiz)

Belgilari sifatida, sizga qilingan manipulyatsiyadan so‘ng o‘zingizda — aybdorlik his qilish, o‘z qadriyat yoki qarorlaringizdan shubhalanib qolish, xavotir, qo‘rquv, qattiq bog‘lanib qolish, qaramlik hissiyotlar bo‘lishi mumkin.

Manipulyatsiyaning passiv agressiya, gazlayting, ijtimoiy bosim va hatto yolg‘on mehr berib ishontirish kabi turlari juda ko‘p va hammasining maqsadi boshqarishga qaratilgan. Hozir ularni birma-bir sanab chiqishdan ko‘ra, qanday odamlar buning eng ko‘p qurboni bo‘lishadi, shuni ko‘rib chiqamiz.

Manipulyatsiya eng ko‘p:
Empatiyasi baland bo‘lgan; o‘ziga ishonchi past; haddan tashqari itoatkor odamlar ustida ish beradi. Shuningdek, bu xususiyatlar sizda bo‘lmagan taqdirda ham, vaqti-vaqti bilan manipulyatsiya qurboni bo‘lishingiz ehtimoli yo‘q emas.

Empatiyasi yuqori bo‘lgan kishilar boshqalarni chuqur his qilib, ularga yordam berishga moyil bo‘lgani uchun ham ularni aybdorlik hissi orqali boshqarish oson. "Bitta yordamingni ham ayamoqchimisan mendan? Seni bunaqa odam deb o‘ylamagandim."

O‘ziga ishonchi past bo‘lganlar esa tanqid va beparvolikka bardosh berolmagani uchun manipulyatorlar aynan shu taraflariga zarba beradi. "Qo‘ysangchi, shuyam fikr bo‘libdimi? Buni gapirishga haqqim bor deb o‘ylaysanmi?"
O‘ziga ishonch past kishilar ko‘pincha o‘z tashqi ko‘rinishidan norozi va shu sabab ular moliyaviy tarafdan ham manipulyatsiyalarga juda oson duch kelib, qarmoqqa eng oson ilinadigan baliqlar bo‘lishadi: "Agar shu mahsulotdan yoki shu xizmatdan foydalanib ko‘rmasangiz, hech qachon asl go‘zallikni his qilolmaysiz".

Haddan tashqari itoatkor kishilar esa kerak vaqtda yo‘q deya olmaslik va ijtimoiy normalarga amal qilishga moyilligi sababidan, ularga bosim o‘tkazish juda oson bo‘ladi. Yo‘q deya olmaslik ularning eng nozik nuqtasi, doim xo‘p deyish ortida esa boshqalarga shu yo‘l bilan yoqish istagi, boshqalarni hafa qilishdan yoki "agar yo‘q desam ular mendan uzoqlashadi" kabi jamiyatdan ajralib qolish qo‘rquvlari yotadi. "Agar meni desang, onang va o‘rtoqlaring bilan gaplashmaysan", "Ona o‘rnida ko‘rsang, biz aytgan o‘qishni tanlaysan."

Keyingi postlarda qanday qilib manipulyatsiyani o‘z vaqtida anglash va ularga qarshi turishni ko‘rib chiqamiz.

☕️@psycho_sphere

Modomiki jismonan sog‘lom, aqli raso, oyoq-qo‘l va butun tanamiz but ekan, demak bularning shukrini ado etish va dunyoda tenglik bo‘lishini ta‘minlash uchun ham gardanimizga katta vazifa yuklatilgan. Adolatsizliklar ko‘paygan va ojizlar nohaqlik, zulmga borgan sari yuz tutayotgan bo‘lsa, demak vazifalarimizni yetarli ado etmayapmiz..

Postni shu yo‘nalishda kitob yozishga boshlang‘ich qadamlardan, desa bo‘lar?)

Shaxsiyat buzilishlarini badiiy va noana‘naviy usulda ochib berishga oldindan ishtiyoq bo‘lgan ekan o‘zi

Bir psixik buzilishning portreti

Tug‘ruqxonaning davolanish bo‘limida hali tonggi soat 6 bo‘lmay shovqin ko‘tarildi. Erkak kishining vajohat bilan baqirayotgani eshitildi:

— Men kirib chiqmasam bo‘lmaydi, sizlar meni aldayapsizlar!

Zum o‘tmay bo‘lim eshigi kuch bilan ochildi. Ichkariga novcha, oriq, betoqat nigohli 37-39 yoshlar atrofidagi kishi bostirib kirdi. Yuzlarida tinimsiz xavotir va ichini kemirib borayotgan shubhaning izlari aks etib turardi. U hamshiralarning "bu yerga kirish mumkin emas" degan gaplariga ham e’tibor bermay, shoshqinchilik bilan 3-4 ayol yotgan intensiv palataga bostirib kirdi.

— Mana shumi uning joyi? — dedi u, ayolining krovatiga ishora qilib.

G‘azabdan titrab turgan qo‘llari bilan yotoqqa yaqinlashib, ustidagi narsalarni titkilay ketdi. Miyasidagi "suvaraklar" unda kuchli shubhalar uyg‘otib tinch qo‘ymayotgani bois, atrofdagi hayrat bilan unga qadalgan nigohlar, "102ga qo‘ng‘iroq qilinglar" degan shovqinlar baribir edi. U qayta-qayta yostiq ichlarini tekshirdi, paypoqlarni qoqib ko‘rdi, krovat taglarini titib chiqdi.

— Aniq shu yerda tunadimi? — deb so‘radi xonadagilardan.
— Ha, shu yerda edi voy... — degan javoblarga qaramasdan tintuvni davom ettirib, baribir ko‘ngli joyiga tushmay shitob bilan xonadan koridorda alam bilan yig‘lab turgan xotinining oldiga chiqib ketdi. U ayolini bomdod namozini tugatishiga ham qo‘ymay janjal bilan tashqariga chaqirib olgandi.

Ortidan xonadosh ayollar 15 yil deganda homilador bo‘lgani, shifoxonaga tushgan kuni ham eri turli shubhalari bilan janjal ko‘tarib urush qilgani, tinimsiz qo‘ng‘iroq qilib har bir qadamini nazoratda ushlashini ta‘kidlab qolishdi..

Bu qaysi ruhiy buzilish ekanini tahmin qildingizmi?

☕️@psycho_sphere

"Nima uchun farzand ko‘rishni rejalashtirish kerak?" degan savolga o‘rinli javoblardan biri:

Irsiyatni o‘rganuvchi olimlar ilmiy tadqiqotlar o‘tkazib, odamlarning nima uchun borgan sari beoqibat, berahm bo‘lib ketayotgani, oila a’zolari orasida o‘zaro hurmat va e’zoz yo‘qolib borayotganining sababini topganlarini e’lon qilishdi. Ularning aytishlaricha, noxushliklarning mazkur asosiy sababi ota-onalar tomonidan istalmagan farzandlarning dunyoga kelishi ekan.
Bu esa beoqibat insonlar asosan zinodan va farzand ko‘rishni istamagan ota-onalardan tug‘iladi deganidir. Ota-onaning farzand ko‘rishni istamay turgandagi ruhiy holati ulardan paydo bo‘lgan homilaga o‘tishi turgan gap. Ota-onasi tug‘ilishini istamagan farzand onasining qornida turib, ularning salbiy ruhiyatidan salbiy ta’sir olishi ham turgan gap.

Shayx Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf, "Sog‘lom bola"

– Hali o‘quv dargohini bitirganingizga hech qancha bo‘lmay, "falon yillik tajribaga ega psixolog" deb yozib olibsizmi?

— Hayotni o‘zi menga ko‘p tajriba bergan. Turmushdagi yillarim, bosib o‘tgan sinovli yo‘llarim, bla-bla-bla...

— Hayotiy tajriba har kimda bor. Lekin bu akademik tajriba borligini anglatmaydi. Menimcha sizlar har kuni ertalabki choyga qo‘shib insofingizni ham ichib yuborsangiz kerak! Yoki bilimingizni shu qadar yuqori baholaysizki, Danning-Kryuger effekti ham yoningizda uyalib qoladi.

Shu bilan birga:

•kesishmaydigan joylarda shaxsiyatga teginmay muhokama va kelishuv qila oladigan;
•o‘zini ifoda etish erkinligi asosiy qadriyatlarni buzmaydigan doirada;
•ehtirosli fragmentatsiya o‘rniga ma‘naviy birlikka asoslangan madaniyat shakllanishi

e‘tiqodlar pluralizmining qoidalari ustuni etib tayinlanishi kerak.

E‘tibor — vaqt. Vaqt — qaytmas resurs. Ijtimoiy tarmoq — e‘tibor vampiri. Ko‘rishlar soni — e‘tiborlar yig‘indisi.

Begona kimsalarning to‘ldirilmagan (va hech qachon to‘lmaydigan) e‘tibor qopchasi qimmatli vaqtimiz va diqqatimiz ekspluatatsiyasi evaziga to‘lib berishiga yo‘l qo‘ymayapmizmi?

Bizning e‘tiborimiz ular uchun kapital. Bu kapitalni ongimiz o‘sishi uchun tikyapmizmi yoki to‘kilishiga?

Tugatildi.. daf‘atan o‘zim ham..

Nazarimda, bu asar ortiqcha tahlilga muhtoj emas yoki mening aql-u qusurim bunga ojizdek.

Har qancha to‘g‘ri yashashga urinayotgan taqdiringda ham insta "psixologlar" nazdida baribir noto‘g‘ri yashayotgan bo‘laverasan)