Psixologik chegaralarni o‘rnatish qayergacha?Ijtimoiy tarmoqlarni kuzatish imkoniga ega bo‘lgan deyarli har bir shaxs bugungi kunga qadar kamida bir marta bo‘lsa ham nartsiss, toksik, manipulyator kabi atamalarga duch kelib ulgurgan. Bu yuzaki tushunchalarga asoslanib esa o‘ziga, atrofdagilarga, hatto eng yaqinlarga ham ko‘r-ko‘rona "tashxis" qo‘yish allaqachon odatiy holga aylandi.
Shu jarayonda "Otam nartsiss, demak u bilan muloqotni kamaytirishim kerak", "onam toksik, yoshligimda bir dunyo travmalar qoldirgan", "do‘stim manipulyator, shu sabab u bilan aloqani uzdim" kabi nizolar balki hammamizda o‘tgandir.
To‘g‘ri, psixologiya bularning barchasini tasdiqlaydi. U eng avvalo ruhiy salomatligingni asra, bu yo‘lda esa yoningdagi har qanday g‘ovdan uzoqlash degan teoriyani singdiradi. Ammo buning bariga amal qilishning oqibati doim ham ruhiy salomatlikni ta‘minlay oladimi? Bu chekinish ortidan cheksiz hudbinlik, doimiy izolytasiyadan esa yolg‘izlik va nafrat hislari oshib bormaydimi?
Mana shunday o‘rinlarda
musulmon kishi "dinim bunga qanday qaraydi?" degan tanqidiy savol bilan tushunchalarini Islomga integratsiya qilishi ham mumkin va bu balki eng to‘g‘ri yo‘l bo‘lar. Bu uchun siyratga qarab, bir necha ibratli voqealarni tahlil qilish saboq chiqarish uchun kifoya qilar. Shu jumladan, Yusuf alayhissalomning akalari uni quduqqa tashlashi, shundan keyin ham akalariga nisbatan kechirimli bo‘lgani; Ibrohim alayhissalom otasini Islomga da‘vat qilganida, otasi unga toshbo‘ron bilan o‘lim tahdidini qilganida ham Allohdan otasi uchun mag‘firat so‘rashda davom etgani
[19, 46-47] kabi ibratli voqealarda hech bir payg‘ambar yaqinlarini ayblab, yorliq yopishtirib yoki ularni aynan shu yomonliklari sabab tark etganini ko‘rmaymiz.
Qur‘onda kechirimli bo‘lish bir necha o‘rinlarda kelgan, lekin quyidagi oyat biz muhokama qilayotgan masalani aniq ifodalaydi:
"Ey iymon keltirganlar! Albatta, juftlaringizdan va bolalaringizdan sizga dushman bo‘lishi mumkin. Bas, ulardan hazir bo‘ling. Va agar afv etsangiz, ko‘ngilga olmasangiz va ayblarini kechirsangiz, bas, albatta, Alloh kechiruvchi va rahmdil zotdir." [64, 14]
(Oyatning nozil bo‘lish sababi haqidagi rivoyatda aytilishicha: bir guruh kishilar Makkada iymonga kelib, Madinaga hijrat qilishmoqchi bo‘lganlarida, xotin va bola-chaqalari, bizni tashlab qayoqqa borasan, deb to‘siq bo‘lishgan ekan. Vaqti kelib Madinaga borishsa, ulardan avval hijrat qilganlar dinda ilg‘or bo‘lib ketishibdi. Shunda ularni hijratdan to‘sgan oila a’zolariga iqob qilishmoqchi bo‘lganlarida Alloh taolo: «Va agar afv etsangiz, ko‘ngilga olmasangiz va ayblarini kechirsangiz, bas, albatta, Alloh kechiruvchi va rahmdil zotdir», degan oyatini tushirib, ularni bu ishdan qaytargan ekan.)Ha, ruhiy salomatlikni asrash kerak va zarur. Bu uchun chegaralarni belgilash, hissiyotlarni jilovlash, hissiy tahdidlarni anglab munosib javob qaytara olish muhim. Ammo bu — nafrat oshishi va kechib ketish evaziga yuzaga kelsa, demak to‘g‘rilash kerak bo‘lgan yana bir qator muammolar paydo bo‘lishi deganidir. Demak, bu yerda qadriyatlar muhim rol o‘ynaydi. Agar siz yaqiningizning sizga nisbatan salbiy ishlari nima sababdan kelib chiqayotgani sabablariga yetib bora olsangiz, balki vaziyatga boshqa rakursdan ham qarashni boshlaysiz.
@psycho_sphere