Hamid Sodiq | Rasmiy kanal

1948 йилда унинг вафотидан сўнг, Ироқдан етиб келган Фаузи Каукажи отрядларга раҳбарлик қила бошлади. У Ироқ армиясининг зобити бўлиб, нисбатан йирик ва тайёргарликдан ўтган отрядни бошқарарди. Бироқ партизанларнинг бу ҳаваскорлик ҳаракати яхши ташкил этилган, пухта тайёрлик кўрган ва қуролланган, кейинчалик Исроил армиясининг асосини ташкил этган "Хагана" ва "Иргун" отрядларига бас кела олмади.
Ажойиб вазият юзага келди: ўзларини узоқ вақт давомида ерсиз халқ деб атаб келган яҳудий сионистлар фаластинликларни ерсиз халққа айлантирдилар. Фаластин халқи 70 йилдан ортиқ вақтдан бери ўзига тегишли ерга эгалик қилолмасдан яшаб келмоқда. Ерсиз халқ – нима дегани ўзи, у қандай бўлади? Бир неча авлод адолатсизлик белгиси остида яшаётган одамлар кимлар? Умуман, бундай вазиятда қандай қилиб тирик қолиш ва нафақат ўзига ҳурматни, балки инсониятнинг ҳурматини ҳам сақлаб қолиш мумкин? Бу китоб айнан мана шу ҳақда ҳикоя қилади.
@Hamid_Sodiq

Қуддус, Хеврон ва Сайда шаҳарларида янги ғалаён тўлқинлари юз берди. Қўзғолон етарлича аниқ яҳудийларга қарши йўналтирилган бўлиб, у Британия қўшинлари ва колониал полиция бўлинмалари томонидан бостирилди. Фаластиннинг биринчи партизан гуруҳи 1935 йилда ташкил топди. Унинг тузилиши Фаластин муқовамат ҳаракатининг бошланиши деб ҳисобланади, унинг асосчиси мулла Иззад Дин ал-Қассам эса ҳаракатнинг ташаббускори сифатида тан олинган. Ал-Қассам партизанларининг ҳаракатлари 1936-1939 йиллардаги миллий Фаластин қўзғолонига айланди.
Бирлашган фронт Британия олий комиссари Артур Уочопдан араб ҳукуматини тузиш билан бирга, яҳудийлар иммиграциясини тўхтатишни ва яҳудийларга ер участкаларини сотишни тақиқлашни талаб қилди. Бинобарин, шуни таъкидлаш лозимки, фаластинликлар тобора кўпайиб бораётган яҳудийларга нисбатан анча кечроқ курашнинг куч ишлатиш усулларига ўтдилар. XX аср бошларида кўчиб келган яҳудийларнинг асосий қисми Россиядан Фаластинга келган, фақатгина 1904-1905 йилларда у ерга 40 000 рус яҳудийси кўчиб ўтган. Уларнинг кўпчилиги ноқонуний инқилобий партиялар билан алоқадор бўлиб, террористик ташкилотларда жанговар тажриба орттирган эди.
1907 йилда Фаластинда "Бар Гиор" номли конспиратив ҳарбий ташкилот тузилди. Унинг асосий мақсади яҳудий жангариларни тайёрлаш эди. 1909 йилда "Бар Гиор" қайта ташкил этилди ва "Гашомер" ("Қўриқчи") деб қайта номланди. "Гашомер" етакчиларидан бири кейинчалик Исроил президенти бўлган Исхак Бен-Цви эди. Исроилнинг биринчи бош вазири Бен-Гурион ҳам "Гашомер" билан алоқадор бўлган. Биринчи жаҳон урушидан сўнг собиқ сўл эсер Владимир Жаботинский шунга ўхшаш "Хагана" ("Мудофаа") ташкилотини, кейинчалик эса бошқа ҳарбий ташкилот - "Гдад Хаавода"ни ташкил этди. Жаботинскийнинг ташкилоти террористик ҳужумлар уюштириш, қурол-яроғ контрабандаси ва ноқонуний муҳожирларни олиб кириш билан шуғулланган.
"Хагана"нинг биринчи қурол-яроғ фабрикаси Кфар Гилеади қишлоғининг ер ости туннелида очилди. Кейингиси эса Тел-Авивда жойлашган эди. 1927 йилда "Хагана"дан ажралиб чиққан "Квутцат Хамеркац" гуруҳининг асосий вазифаси араб аҳолисига қарши террор уюштириш бўлди. 1929 йилдаги тартибсизликлар пайтида "Хагана" қўзғолонни бостиришда фаол иштирок этди. 1937 йилга келиб "Хагана" сафида 21 000 жангари бор эди.
1936-1939 йиллардаги қўзғолонни бостиришда "Хагана" Британия мустамлака маъмурияти билан янада яқин ҳамкорлик қилди. 1936 йилда "Хагана" Фаластин қишлоқларининг бутун аҳолсини бўғизлаб ташлаган учувчи отрядлар ("Ханодедет") ни ташкил этди, 1938 йилда эса Тиверияда қонли қирғин уюштирган махсус тунги эскадронларни тузди. Яҳудий жанговар ташкилотлари тез суръатда қуролланаётган эди. Полша "Хагана"га катта миқдордаги ўқотар қуролларни сотди, булар контрабанда йўли билан Фаластинга етказиб берилди. Абрам Теоми янги "Иргун свай леуми" террорчилик ташкилотини тузди ва рус бомбистлари амалиётини қайта жонлантирди. 1947 йилда БМТ бу ҳудудларда араб ва яҳудий давлатлари ташкил этилганини эълон қилди. Аслида, бу Британиянинг ўз мандати остидаги ҳудудларда ягона араб-яҳудий давлатини шакллантиришга қодир эмаслигини тан олиш эди. Яҳудий жангарилари фаластинликларга ҳокимият органларини шакллантиришга имкон бермади.
"Хагана" қуролли бўлинмалари араб давлати таркибига кириши керак бўлган ҳудудларнинг бир қисмини дарҳол ўз назоратига олди. 1948 йил апрель ойида "Иргун свай леуми" жангарилари Қуддус халқаро ҳудудига тегишли Дейр-Ясин араб қишлоғида оммавий қирғин уюштирдилар. Ҳайфа ва Яффадан чиқиб кетаётган инглиз қўшинлари ортидан фаластинлик қочқинлар ҳам йўлга тушди. БМТнинг қарори фаластинликларни ҳам қониқтирмади. Фаластинликлар орасида машҳур бўлган Абдулқодир ал-Ҳусайн араб партизанларининг тарқоқ отрядларини бирлаштиришга ҳаракат қилиб, фаол фаолиятни бошлади.

@Hamid_Sodiq

Надежда Кеворкова

ФАЛАСТИН:
Агар ўлишим лозим бўлса…


Фаластин халқи қандай вужудга келган
Орхан Жамол
Фаластин халқи, Инжилдаги абстракт филистимлар эмас. Ундай бўлса замонавий фаластинликлар - кимлар ва қаердан пайдо бўлишган? Икки юз йил олдин ҳеч қандай фаластин халқи йўқ эди, балки араб тилида сўзлашувчи Усмонли империяси провинциясининг аҳолиси бор эди. Ушбу аҳолининг илдизи қадимий бўлиб, уларнинг келиб чиқиши ҳақидаги мунозаралар ҳозиргача давом этмоқда, аммо улар ўзларини замонавий тушунчадаги халқ деб ҳис қилишмаган.
Европалик яҳудийларнинг бу ерларга кўчириб келиш арафасида Фаластин вилоятининг аҳолиси 450 минг кишига яқин эди. 1880 йилда аҳолини рўйхатга олган турклар уларнинг миллатини эмас, фақат конфессиясини қайд этган. Уларнинг 24 000 таси яҳудий бўлиб, аксарияти шаҳарликлар эди. Яҳудийлар бошқа қўшнилари сингари, араб ва турк тилларида сўзлашар, аҳолининг қолган қисми мусулмон ва насронийлардан иборат бўлган. Айнан уларнинг жами замонавий тушунчада Фаластин халқи бўлишлари лозим эди. Аҳоли хурсандчилигидан халққа айланмайди. XIX аср охирида Шарқий Европадан жўнатилган келгиндилар маҳаллий деҳқонларни ўз ерларидан сиқиб чиқара бошладилар. Келгинди яҳудийлар билан маҳаллий мусулмонлар ва насронийлар ўртасидаги зиддият БМТ Исроил давлатини эълон қилгандан сўнг эмас, балки анча олдин бошланган эди.
Ўтган икки асрнинг сўнгги йигирма йили феллаҳ деҳқонларининг ётларга қарши кураши билан тўлиб-тошган эди. 1886, 1889, 1891 ва 1898 йилларда феллаҳлар ишлов бераётган ўз ерларидан қувиб чиқарилишига норозилик чиқишлари билан қаршилик қилишди. Европа бу жараённи қўллаб-қувватлади: бу вақтда колониялар ҳали шиддат билан шаклланаётган, европаликлар Африка, Жануби-Шарқий Осиё ва Тинч океани оролларини ўзаро бўлишаётган, америкаликлар эса ҳиндуларни резервацияларга ҳайдаб, филиппинликларни оммавий равишда қириб ташлаётган давр эди. Инглизлар бурлар устида концлагерь методикасини синаб кўраётган эдилар. Шундай қилиб, Усмонли империяси вилоятларидан бирини яҳудийлаштириш ҳеч кимга муаммо бўлиб кўринмади.
Шундай бўлсада Фаластиннинг мусулмон ва насроний аҳолиси орасида этник бирдамлик тез суръатларда шаклланаётган эди. Аввалига норозилик намойишлари асосан иқтисодий манфаатларни ҳимоя қилиш хусусиятига эга бўлган эсада, 40 йилдан сўнг мусулмон ва насроний аҳолининг яҳудийларни кўчириб олиб келиш тўлқинларига қаршилиги қатъий - сиёсий тус олди. 1920-1921 йилларда Фаластин шаҳарларида маҳаллий аҳоли ва янги кўчиб келганлар ўртасида шафқатсиз тўқнашувлар тўлқини юз берди. Бу пайтга келиб Фаластин аллақачон Британ мандати режими остида эди ва кўтарилишлар сабабларини судья амалдори Томас Хоуп бошчилигидаги Британия ҳарбий комиссияси кўриб чиқиши лозим бўлди. Унинг хулосаларига асосланиб, Британия мустамлака вазири Уинстон Черчилль фаластинликларни тинчлантириш мақсадида "яҳудийларнинг миллий ўчоғи Фаластиннинг батамом яҳудийлашувини англатмайди" деган баёнот берди. Айнан шу пайтдан бошлаб алоҳида олинган "мусулмон ва насроний аҳолиси" ҳақида гапириш мумкин бўлмай қолди. Улар энди таҳдид қаршисида жипслашган, ўз миллий манфаатларини англайдиган замонавий маънодаги халққа [нацияга] айланган эди.
Шубҳасиз, бу халқ ўзини оккупантлар панжасида ҳис қиларди. Бунда нафақат британияликлар, балки кўчиб келган яҳудийлар ҳам оккупант сифатида қараларди. "Яҳудий миллий ўчоғи"ни барпо этиш сиёсатини эълон қилган Британия, Европа яҳудийларидан колонизатор сифатида фойдаланди - улар маҳаллий аҳолини сиқиб чиқараётган Ёввойи Ғарбнинг ўзига хос колонистлари эди. 1929 йилга келиб, Фаластинда миллий-озодлик ҳаракати шаклланишни бошлади.

@Hamid_Sodiq

Надежда Кеворкова

ФАЛАСТИН:
Агар ўлишим лозим бўлса…

СЎЗБОШИ

Мен 2013 йилда Ғазо ҳақидаги, беш йилдан сўнг эса Қуддус ва Ғарбий соҳилдаги фаластинликлар тўғрисидаги китобни тугатаётганимда, зиддият тез орада ҳал бўладигандек туюлган эди. Ахир бу абадий давом этиши мумкин эмас - ку.

2023 йил. Ғазода ҳам, Ғарбий соҳилда ҳам ҳеч нарса тугагани йўқ. 2023 йил 7 октябрда ҲАМАС чорасизлик босими остида ҳужум қилди, бунга жавобан Ғазо сектори шафқатсиз бомбардимонга учради, минглаб болалар, кексалар, аёллар, журналистлар, шифокорлар ва БМТ ходимлари ҳалок бўлди.

Икки миллион одам ўз уйларидан ҳайдаб чиқарилди ва бир парча ҳудудда бомбалар остида сарсон-саргардон бўлиб юрибди. Фаластинда биринчи интифада пайтида ҳам, 2000 йилдаги иккинчи интифадада ҳам, Исроил бош вазири Шарон Ал-Ақсо масжидига босиб олиш ваъдаси билан келганидан сўнг ҳам, шунингдек, 2006, 2008-2009, 2014, 2016 йиллардаги ҳар йилги бомбардимонлар пайтида ҳам бунга ўхшаш воқеалар кузатилмаган эди. Балки буни 1948 йил воыеалари билан таққослаш мумкиндир. Бироқ, Фаластин кейсида битта қонуният бор: уларнинг бошидан кечираётганларининг аналоги йўқдир.

Бир куни кўчада таниш фаластинликни учратиб қолдим - биз Москванинг энг гўзал кўчаларидан бирида турардик. У ўз халқининг ҳаёти қандай ўтаётгани ҳақида, тақдирлар ортидан тақдирларни ҳикоя қилиб сўзларди ва яна сўзларди. Шунда мен ушбу китобни нашр этишга қарор қилдим. У Ғазо, Қуддус ва Ғарбий соҳилдаги одамлар, фаластин қочқинлари ҳақидаги репортажлар ва қайдлардан иборат. Китобдан ўрин олган репортажларнинг баъзилари рус ёки инглиз тилларида нашр этилган. Мен Ғарбий соҳил ва Ғазода бўлдим, бутун дунё бўйлаб - Нью-Йорк, Вашингтонда, Амманда ва Теҳронда фаластинликлар билан учрашдим, кўплаб халқаро акцияларда, конференцияларда, квартетларда, ёпиқ эшиклар ортидаги мутлақо фойдасиз бўлган учрашувларда ва маслаҳат кенгашларида мухбир бўлдим. Озодлик флотилиялари ҳеч қаёққа сузмаяпти, бирдамлик маршлари жойидан қимирламаяпти.

Араб инқилоблари фаластинликларнинг аҳволини янада оғирлаштирди. Фаластин ҳаракатлари Дамашқдаги қароргоҳларидан маҳрум бўлди, Фаластин фракциялар ярашуви гўё бир неча бор рўй бергандай кўринди, аммо буларнинг барчаси виртуал борлиқнинг унсурларидир. Фақатгина фаластинликлар таслим бўлмай, қаршилик кўрсатмоқда. Қўлларидан келганча. Энди менда бу ҳаётимизда адолат ўрнатилишига гувоҳ бўламиз, деган умид йўқ.

Фаластинликларга ёрдам беришга уринаётган барча халқаро ташкилотларнинг ҳаракатлари менга бемаъни туюлади. Ҳамдардлик сўзларини айтган сиёсатчилар - ёлғончи. Фаластин ҳақида лом-мим демайдиганлари эса ундан ҳам ёлғончидир. Мисрда инқилоб, ундан кейин аксилинқилоб юз берди, Сурия уруш домида қолди, Фаластин 2014 йилда БМТ ва ЮНЕСКО томонидан тан олинди, Фаластин партиялари атрофида эса катта сиёсий ўйинлар авж олди, Фаластин халқи эса аввалгидай ўзининг аччиқ тақдири билан ҳали ҳам ёлғиз қолмоқда. Баъзан уни эслашади-ю, яна ачиниш ва ғазабнок нутқлар тўкиб солинади.

Буларнинг барчаси ушбу халқ ҳар бир кишисининг кундалик изтироблари, қурбонликлари ва сабр-тоқатлари олдида ҳеч нарса эмас. Ишончим комилки, фаластинликлар иймон-эътиқоди заифлашаётган ҳар биримизга, асримизнинг ёвузликларига қандай қарши туриш ва Яратганнинг иродасига таяниш бўйича ўрнак кўрсатмоқдалар.

Мусулмонлар ва православ насронийлар, католиклар ва коммунистлар - фаластинликлар, ҳар бир умидсиз қалб сўроқларига жавоб бермоқдалар. Бу китоб аллақачон расталарида қолмаган, ўша икки китобнинг қайта нашридир.

Бу китоб фаластинликнинг кундалик югур-югури нималардан иборатлиги, нон ёпиш, сув ичиш, мактабга бориш, шифокор бўлиш, дори-дармон олиш, томни таъмирлаш учун қандай тадбирлар қилиши кераклиги ҳақида. Фаластинликнинг ҳаёти ўзга инсонларга қараганда бутунлай бошқа тафсилотлардан иборат. Катта дунёда оддий ҳаётнинг арзимас иши бўлиб кўринган нарсалар Фаластинда фақат ҳар бир фаластинликнинг фавқулодда зулмга улкан муқовамати билан амалга оширилиши мумкин.

@Hamid_Sodiq

Агар ўлишим лозим бўлса,
Сенга яшаш лозимдир,
Қиссамни ҳикоя қилиш учун,
Буюмларимни сотишинг учун,
Бир парча мато ва
Бир қанча чилвир хариди учун.
Уни узун думли оқ қилиб ясат,
Ғазонинг бирор гўшасидаги гўдак,
Самога боқиб,
На ўз жасади билан,
Ҳатто ўз ўзи билан, -
Ҳеч ким билан хайрлашмаган –
Оташда ғойиб бўлган,
Отасин кутиш чоғида
Варракка назар солсин,
Менинг осмон варрагимга,
Менинг варрагимга,
Сен ясаган ўша варракка,
Самога парвоз қилаётганда,
Оний лаҳзада ўйласин,
Бу фаришта эканин,
Севгини қайтараётган.
Агар ўлишим муқаррар бўлса,
Майли, бу умид бахш этсин,
Майли, бу тарихга айлансин...

(Ҳамид Содиқ таржимаси)

Бу шеър шоир ва инглиз адабиёти профессори Рефат Аларир томонидан 2023 йил 1 ноябрда ёзилган ҳамда дунёнинг 40 тилига таржима қилинган. У Ғазо шимолидан чиқиб кетишдан бош тортди ва 6 декабрь куни Ғазо шимолига юборилган исроил ракетаси билан ўлдирилди. У билан акаси, синглиси ва тўртта жияни ҳалок бўлган. Рефат 44 ёшда эди.

@Hamid_Sodiq

Бузилганликнинг икки тури бор:
биринчиси, xалқ қoнунларга риoя қилмаса;
иккинчиси эса, халқ қoнунлар билан бузилган бўлса вужудга келади;
Иккинчи касалликни давoлаб бўлмайди, чунки унинг сабаби дoрининг ўзида яширинган.

"Қонунлар руҳи ҳақида"

@Hamid_Sodiq