БИР КАМ ДУНЁ
Қисса
(Давоми. Боши олдинги кунларда)
Солижон мактабни битириш арафасида отаси конда тупроқнинг босиб қолиши натижасида ҳалок бўлди. Энди уйда Солижоннинг ўзи қолди. Дастлабки кунлари амакисининг ўғиллари, холасининг ўғиллари у билан бирга туришди, кейин эса Солижоннинг ёлғиз ўзи яшай бошлади.
Мактабни тугатиб, далага ишга чиқди, бригадир ҳам, табелчи ҳам уни ишга олишди. Солижонни унинг ўзи ёлғиз яшашлигини билишгани учун, қишлоқ оқсоқолининг берган тавсияси билан интизомга кўра ҳарбий хизматга олишмади. Амакиси, холаси ва қишлоқ оқсоқолининг ўзаро келишуви натижасида Солижонни уйлаб қўйишди. Солижон синфдошлар орасида биринчи бўлиб оилали бўлди. Келин ҳам далада ишлайди. Буни қарангки, келин Солижонга жуда ҳам мос тушди. У эрининг вайсақилигини умуман эътиборга олмайди, эри вайсақи бўлса, келин деярли гапирмайдиган инсон эди. Солижон бир нарсаларни гапираверади, келин унинг гапларини маъқуллаб, жим ўтириб эшитаверади. Қўни-қўшнилар кўчага сувга чиққан келинга:
- Ҳой келин, Солижон уйда ҳам ёлғиз қолганларингизда кўп гапирадими? – деб сўрашганида, келин:
- Ҳа, доим ўзлари гапирадилар, - дебди.
- Гапнинг тўғриси унинг кўп гапириши сизнинг жиғингизга тегмайдими?
- Йўқ, менга барибир, эшитиб ўтиравераман. Агар бир иш билан машғул бўлсам, у кишининг гапларини эшитмайман.
- Шундай пайтда Солижоннинг жаҳли чиқмайдими?
- Ҳали бирор марта жаҳллари чиққанини билганим йўқ. Қизиғи шуки, шу вақтгача “мен нима дегандим?” деб мендан ўзларининг гапларини сўрамаганлар.
- Ундай бўлса яхши, - дейишган экан қўшнилар.
Тўрт йиллик турмушдан сўнг улар бир ўғилу, бир қизлик бўлишди. Солижон далада ишлаб юриб, сой бўйидан жўхори экиладиган ер олди. Эни йигирма метр, бўйи нақ эллик метрга яқин, сув шундоққина ёнида оқади. Унга шу ерни беришда бу ерга уй қуриш мумкин эмаслигини айтишган, чунки йўлнинг нариги томонида катта сой бор. Сойда доимо Шўрсув томондан келадиган оппоқ бўтана сув оқади. Юқорида ҳаво ёмонлашса, сойда катта сел суви оқади, ҳаттоки сойнинг қирғоқларини ювиб, тошиб кетган вақтлар ҳам бўлган. Солижоннинг уйида битта сигири, иккита қўйлари бор. У сой бўйидаги томорқага жўхори экиб, молларини боқади. Ўша ердан жой олган ҳамқишлоқлари томорқаларининг атрофини сим тортиб, бошқа ҳайвонларнинг кириб келишидан сақлаш учун тўсиқлар қилиб олишган. Солижон бўлса, атрофни пахса девор билан ўраб олди.
Яшаб турган жойларидан зах чиқа бошлади. Келин ҳовлини супурса, чанг чиқмайди, ҳовли худди сув сепилгандек бўлиб туради. Томорқадаги дарахтларининг нозиклари зах сувидан қуриб қолди. Унинг бой қўшниси Миртемир:
- Солижон, қарагин, сенинг жойинг зах йўлида экан, мен суриштириб билдим. Мен сенга зах йўқ жойдан уй-жой олиб бераман. Сен менга шу жойингни сотгин, мана бу уйларингни бузиб, ёғочларини олиб бориб, олган пулингга бемалол тўртта уйларни қуриб, ортганига машина ҳам сотиб олишинг мумкин бўлади, - деб қолди. Солижон:
- Зах жойни нима учун сотиб оляпсиз? – деб сўраганида, қўшниси:
- Мен шу ерда, шундоққина яшайдиган уйим ёнида тахта-ёғоч сотадиган катта дўкон қилмоқчиман, - деди. Солижон бўлса:
- Йўқ, мен жойимни сотмайман, - деб қатъий жавоб қайтарди.
- Яхшилаб ўйлаб кўр, уйларни бузиб янги жойга олиб боришингда ўзим одамларни топиб ёрдам ҳам бераман.
Солижон кўнмади, ҳаттоки ўйлаб ҳам кўрмади.
Миртемир қишлоқ оқсоқолига ҳам бу тўғрида айтди, буни жуда кўпчилик билишди, лекин ҳеч ким Солижонни кўндира олмади. “Зах жойда яшаб нима қиласан? Қара, дарахтларинг ҳаммаси қурий бошлади, тезда қўшнингнинг гапига кир, жойингни унга сот, ҳам машиналик бўласан”, дейишди. Лекин бу гапларнинг Солижон учун фойдаси бўлмади.
Солижоннинг ҳовлисидан чиқаётган зах борган сари кучайиб борди, ҳаттоки яшаб ўтирган уйларидаги солинган кигиз ҳам намланиб қоляпти. У қўшнисининг ҳовлини сотиб олиш таклифини ҳаттоки ҳаёлига ҳам келтирмайди. Қўшниси Миртемир ҳам бу тўғрида индамай қўйди. Кунлар ўтиб у бошқа жойдан ер сотиб олди ва ўша ерда тахта-ёғоч дўкони ташкил қилди.
- Дадаси, ўшанда жойимизни қўшнимизга сотсангиз ҳам бўлар экан, захни қаранг, дарахтларнинг ҳаммаси қуриб бўлди. Томорқага ҳеч нарса эколмаймиз.
