Таниқли ўзбек тилшуноси, филология фанлари доктори, профессор Низомиддин Маҳмудов 74 ёшда!
Мамлакатимизда ўзбек тилини ривожлантириш ҳамда янада такомиллаштириш бўйича олиб борилаётган ишларда Низомиддин Маҳмудовнинг бевосита хизматлари, жиддий мақолалари билан етакчилик қилиб келаётгани фан аҳлига яхши маълум. Олимнинг нашр этган асарлари бу соҳада фаолият юритаётган мутахассислар, тадқиқотчилар учун қимматли манбалар сифатида доим эътироф этилади. Унинг илмий-ижодий фаолиятида назарий тилшунослик, уни ўқитиш методикаси, публицистика, таржимонлик, муҳаррирлик сингари қирралар алоҳида ажралиб туради. Н.Маҳмудовнинг ҳаммуаллифликда нашр этилган "Ўзбек тилининг мазмуний синтаксиси" (1992), "Тил ва маданият" (1992), "Ўзбек тилининг назарий грамматикаси" (1995) китоблари ва ўзининг "Ўзбек тилидаги содда гапларда семантик-синтактик асимметрия" (1984) монографияси ҳамда "Тил тилсими тадқиқи" (2017) рисолаларида ўзбек тилшунослигининг муҳим назарий ва амалий масалалари дунёдаги энг тараққий топган тилшунослик мактабларининг мезон ва анъаналари руҳида таҳлил қилинган.
Устозни қутлуғ ёшлари билан муборакбод этиб, уларга Яратгандан мустаҳкам соғлик, илмий фаолиятларида бардавомлик тилаймиз!Қуйида олимнинг илмий, илмий-оммабоп асарларидаги ўзбек тилининг бетакрор мазмун-моҳияти, сўзнинг бадиий ифода имконлари, нутқ маданияти сирлари, тил илми, таълими ва идроки масалалари билан боғлиқ қуйма фикрларидан намуналарни ўқишингиз мумкин:
Тилга нописандлик – инсониятнинг ўзлигига нописандлик демак. Тилга эҳтиром ва эътибор эса бу дунёда инсон боласи муҳтарамлигининг эътирофидир.
***
Тилнинг моҳияти, вазифаси кўпинча бениҳоя жўн талқин этилади. Гўёки тил – энг муҳим алоқа воситаси бўлган ижтимоий ҳодиса. Тилнинг алоқа воситаси эканлиги унинг жуда кўплаб вазифаларидан фақат биттагинасидир. Аслида тил, энг аввало, дунёни кўриш, эшитиш, билиш, идрок этиш воситасидир. Айни пайтда тилнинг руҳий, эстетик ҳодиса ҳам эканлигини унутмаслик лозим.
***
Тил бениҳоя муқаддас ва мўътабар неъмат, у одам деган мавжудотни шакллантирган, қавмлар ўлароқ бирлаштирган, тараққиёт босқичларига олиб чиққан, руҳий такомилга бошлаган, тафаккур гулшанининг дарвозаларини очган бемисл бир робитадир.
***
Тилсиз халқ ва халқсиз тил тушунчалари моҳиятдан мутлақо маҳрум. Халқ тилнинг тилло бешигида балоғатга етади, тил эса ўз соҳиби бўлмиш халқнинг қалбидан куч олади, унинг ардоғида тароват топади. Тил халқ бирлигининг, халқ эса тил барҳаётлигининг пойдор
посбонидир.
***
Одам ўз сўзи ва амалига, энг аввало, ўзи ишонмоғи керак. Ана шунда унинг сўзи бошқалар наздида маъно касб этади.
***
Ҳайратланарлиси шундаки, мактабда нутқни, унинг грамматикасини
ўргатамиз, аммо фикрнинг, тафаккурнинг асоси бўлмиш мантиқни
ўргатмаймиз. Ҳолбуки, тил ва тафаккур чамбарчас боғлиқ; мантиқ
илмисиз ҳақиқий ижодий тафаккур, гўзал ва аниқ нутқ бўлиши маҳол.
***
Таълимда кўргазмали қуролга фавқулодда муҳим аҳамият
берилмоқда, ўқитувчи эса асосий тирик “кўргазмали қурол”дир.
***
Одам боласи дунёни ўз тилига уйғун тарзда кўради, ўз тилининг
қатъий оҳанглари ўзанларидан чиқиб кетмаган ҳолда эшитади, ўз
тилининг азалий ва мунтазам интизомига мувофиқ идрок қилади.
Шунинг учун ҳам тил бемисл тилсимдир.
***
Бадиийлик деган тушунчани мулзам қиладиган, тил ноқислиги
манаман деб турадиган, сифатсиз нутқ намунаси деса ҳам
бўлаверадиган баъзи асарларнинг китоб шаклини олаётгани
таассуфланарли.
***
Филологнинг сўз инкишофи йўлидаги бутун саъй-ҳаракатлари, асосан, икки мақсадни кўзда тутади, яъни биринчидан, яхлит тил дарахтининг моҳиятини, бу дарахт сояси остидаги руҳий ором тилсимини англаш ва, иккинчидан, шу тарзда жамият аъзоларига тилдан оқилона ва ифода талабига тамомила уйғун ҳолда фойдаланиш йўл-йўриқларини ишлаб чиқиш, уларда зарофатли сўз сезгисини тарбиялашдан иборат.
https://t.me/nizomiddinmahmudov
