O'zbekiston davlatchiligi tarixi

САЙЙИД БАРАКА

САЙЙИД БАРАКА, Мир Саййид Барака (? — 1404) — Амир Темурнинг пири. Шарафиддин Али Яздийнинг ёзишича, асли Макка шаҳридан бўлиб, Амир Темур билан дастлаб Термиз шаҳрида учрашган.

Макка ва Мадинанинг вақф (Макка ва Мадина шаҳарлари ислом оламида муқаддас шаҳарлар деб аталгани сабабли ислом давлатлари ҳукмдорлари ҳар йили бу шаҳарларга вақф маблағи, яъни белгиланган миқдордаги маблағни юбориб туришни шарафли бурч деб билганлар) ларини ундириш учун Балхга Амир Ҳусайн ҳузурига келган. Амир Ҳусайн у талаб қилган маблағни бериш у ёқда турсин, ҳатто Саййид Баракага илтифот ҳам кўрсатмайди. У бундай совуқ муносабатдан хафа бўлиб Термизга қараб кетади ва Термиз яқинида Амир Темур билан учрашади. Амир Темур у талаб қилган маблағни ортиғи билан беради. Саййид Барака Амир Темурга ноғора билан байроқ тортиқ қилади. Амир Темур 1370 й. салтанатни қўлга олгач, Андхўй (Афғонистон) вилоятини барча қишлоқлари билан Саййид Баракага «иқтоъ» тарзида инъом қилади. Саййид Барака Соҳибқироннинг Мозандарон, Дашти қипчоқ ҳарбий юришларида унга ҳамроҳ бўлган, қўшиннинг руҳини кўтарган. Саййид Барака ҳарбий сафарларга қатнашмаган пайтда Самарқанд ва Андхўйда яшаган. 1404 йил қишда Саййид Барака оғир касалликдан сўнг вафот этади. Бу хабарни эшитган Амир Темур Саййид Бараканинг жасадини Андхўйда дафн этишни буюради. 1409 йилда Шохрух Мирзо Мовароуннаҳр тахтини Халил Султондан тортиб олгач, Саййид Бараканинг ҳокини Андхўйдан Самарқандга келтириб, Амир Темур мақбарасига дафн эттиради.

@Davlatchilik_tarixi

Амир Темурнинг Олтин Ўрда хони Тўхтамишхон билан ёзишмаси.

ТЎХТАМИШХОН БИЛАН ЁЗИШМАЛАР

1-ХАТ
«Раҳмли ва меҳрибон Аллоҳ номи билан! Ўз фазли инояти билан бизни биродар қилган ва бизни ўз ҳукми остида бир дарахтнинг ажралмас илдизлари каби, бир туфроқнинг япроқлари каби бирлаштирган Аллоҳга ҳамду санолар бўлсин!
Олий Аллоҳнинг қудрати ва мусулмонлик иймонининг баракалари билан!
Бу мактуб улуғ ва шарафли зот, Ислом қалқони ва мўъминлар ҳимоячиси – Тимур Гурагон ҳазратларига юборилди!
Эй буюк ва шарафли султон, - ҳар бир сўзингни олий Аллоҳ муборак қилсин, - сен мен учун ҳақиқий отадек бўлдинг, ва сенинг менга нисбатан ҳақ-ҳуқуқинг ҳамда менинг сенга итоаткорлик бурчим ҳисоблаб ва таърифлаб бўлмайдиган даражада улкандир. Мен эса, вафодор ва итоаткор фарзанд сифатида, муҳтожона сўрайман: ўтмишдаги хатоларим саҳифаси устидан кечирим қаламингни юритгин! Сенинг туғилишиң билан Аллоҳ ато этган ҳикмат ва сахийлик билан, мен қилган уятли душманлик ва надоматли хатоларимни, фақат ёмон тақдирим ва пасткашларнинг маккор васвасаси билан содир этганимни унутгин, Аллоҳ уларни адолати билан жазоласин!
Агар сенинг раҳм-шафқатинг ёмғирсиз қуриб қолган боғим устига ёғса, мен ваъда бераманки, сенинг буюк ҳукмингдан бир қадам ҳам чекинмайман ва ҳурмат ва итоат шартларини ҳеч қачон камситмай амалга ошираман.
Саломларимн. Ҳақиқий муҳаббат ва вафо билан — Тўхтамиш».

2-ХАТ
«Раҳмли ва меҳрибон Аллоҳ номи билан!
Олий Аллоҳнинг қудрати ва мусулмон иймонининг баракалари билан!
Тўхтамишхон ўз мактубида менинг ҳикматимни кўп мақтайди, аммо менга бўлган ишонмайди, мени аҳмоқ деб ўйлайди, агар унинг ваъдаларига ишонишимни ўйласа хато қилади. Сен аввал ҳам бир неча бор ваъда бергансан ва ҳар гал уни бузгансан. Ёмон ўтинчи айбни болтасида деб ўйлайди, Тўхтамиш эса ҳамиша ёмон маслаҳатчиларини айблайди!
Мен сени фарзанд каби қабул қилган эдим, сенга ўзинг интила олмайдиган даражада кўп неъмат берган эдим. Сен эса бу неъматларни (менга) қандай қайтардинг? Озарбайжонни мендан тортиб олмоқчи бўлдинг, кейин Хоразмни менга қарши қўзғатдинг, амирларимни менга қарши исёнга ундадинг ва, охирида, менга хиёнат қилиб, Мовароуннаҳрга ҳужум қилдинг. Эндиликда мен сенга юзланиб отланиб турганимда эса, сен барчасини унут, деб сўрайсан ва ширин сўзлар ёзасан! Мен бу сўзларга ишонмайман! Тўхтамишхон ханжарини улоқтирмай, унга асал суртди. Мени бу ханжарни ялайди деб ўйламанг!»
Султон Жамшид Темур Гурагон. 1391 йил ёзи.

3-ХАТ
«Раҳмли ва меҳрибон Аллоҳ номи билан! Ўз фазли инояти билан бизни биродар қилган ва бизни ўз ҳукми остида бир дарахтнинг ажралмас илдизлари каби, бир туфроқнинг япроқлари каби бирлаштирган Аллоҳга ҳамду санолар бўлсин!
Олий Аллоҳнинг қудрати ва мусулмон иймонининг баракалари билан!
Бу мактуб улуғ ва машҳур зот, Исломнинг қалқони ва мўъминлар ҳимоячиси Темур Гурагон ҳазратларига юборилди!
Ёруғи дунёда мендан кўра кўпроқ улуғ амирга Аллоҳнинг раҳмати ва ёрдамларини тилайдиган инсон йўқдир.
Мен ўз хатоларим учун ҳали ҳам афсусланаман, мен сенинг дўстлигинг ва ҳимоянгдан маҳрум бўлганман, улуғ амир. Аммо сен ўзинг ҳам биласан, бу хатолар менга қимматга тушди. Илтимосим шуки, ўтган ишлар унутгин ва сенинг меҳринг яна менга қайтсин.
Сенинг ҳикматинг бутун оламга машҳур, шундай экан, сенга яна бир бор эслатиш шарт эмас: бизнинг орамизга душманлик уруғини сепган ва иккимизни ҳам алдаган ҳақиқий гуноҳкор амир Идикудир. Ҳозир ҳамма кўриб турибди: бу низолардан биргина у фойда кўрди.
Мен яхшиликка ношукурлик учун жазо топдим. Агар подшоҳона марҳамат гуноҳлар ва хато-камчиликлар дафтарини кечирув қалами билан ёпса, мен ҳурмат ва итоат билан бошимммни эгишдан кўтармайман ва итоат йўлидан бир қадам четга чиқмайман.
Буюк амир, ҳар нарса сенинг ҳикматли буйруғингга мувофиқ рўёб топсин!»
Тўхтамиш. 1404 йил декабрь.

@Davlatchilik_tarixi

Serfarzand temuriy mirzolar haqida.

Bilamizki, Amir Temurning avlodlari XIV-XVI asrda Movarounnahr va Xurosonda, XIX asrgacha esa boburiylar nomi ostida Hind mulkida hukm yuritishdi. Biz ana shu sulola ichida serfarzandlik ila ajralib turgan temuriy mirzolar (oilasida 10 va undan ortiq farzandi bo’lganlar ) haqida ma’lumot bermoqchimiz. Raqamlar ko'pdek tuyulishi mumkun. Har holda go'daklikda vafot etganlar ham hisoblangan.

Birinchi navbatda Sohibqironning o’zida qancha farzandi bo’lgan? Temurbek 69 yillik hayotida 40-50 nafar ahli ayoli va kanizlaridan (taxminiy hisob) 8 o’g’il va 10 qizli bo’lgani ma’lum. Farzandlarining atigi 6 nafari voyaga yetgan xolos.

G’iyosiddin Muhammad Jahongir mirzo (1356-1376) avlodlari orasida Pir Muhammad Kobuliy mirzo serfarzandlik bilan ajralib turadi. 33 yoshida dunyodan o’tgan taxt vorisining 20 nafargacha farzandi bo’lgan. Uning akasi Muhammad Sultonda esa 11 farzandi bo’lgan.

Bevaqt halokat sabab vafot etgan Umarshayx mirzo (1354-1394) ning 9-11 nafar haram vakilalari unga 18 ta farzand hadya qilishgan. O’g’illari Pir Muhammad Kobuliyda 10 ta, Ahmad mirzo va Saydi Ahmad mirzoda 13 tadan, Rustam mirzoda 17 ta, Boyqaro mirzoda 20 ta farzandi bo’lgan. Husayn Boyqaroning otasi G’iyosiddin Mansur mirzo oddiy yashagan bo’lsa-da, 10 farzandning otasi bo’lgan. Sulton Husayn Boyqaroning o’zining oilasi ham kattagina bo’lib, 12 tacha ayolidan 21 o’g’il va 18 qiz tug’ilgan.

42 yil yashagan Jaloliddin Amironshohning 19 farzandi bo’lgani haqida ma’lumot mavjud. Uning o’g’illaridan Abu Bakr mirzo 12 ta, nevarasi Abu Said mirzoning 37 nafar ayolidan 26 o’g’il va 34 nafar qizi bo’lgan. Bu temuriylar ichidagi record raqamdir. Abu Saidning o’g’li Sulton Mahmudda 17 yoki 18 ta farzandi bo’lgan. Bobur mirzoning ham 18 nafar farzandi bo’lgani ma’lum. Undan keyingilar, Boburiylar shajarasi…

Temurning kenja o’g’li Shoxrux mirzoning 6 xotini bo’lgan. Ulardan 15 nafar farzand ko’rgan. Otasidan farqli ravishda Ulug’bek Ko’ragonning naqd 18 ta ayoli va 24 ta farzandi bo’lgan ekan. Ulug’bekning ukasi Jo’kiy Bahodir mirzoda 10 nafar, Boysung’urda 13 ta avlod bo’lgan.

@temuriylarshajarasi

@Davlatchilik_tarixi

Соҳибқироннинг қайсари Румга йўллаган насиҳатномаси: давлатнинг обрў-нуфузи ва дипломатик ёндошув намунаси
***
Хат матни:
«Насиҳатномаким, Йилдирим Боязидқа лойиқ бўлғай, иншо қилсун!» Дабири балоғатшиор Мавлоно Шамсуддин мунший қаламдек фармонига бош қўюб, номанинг бошида ҳамду сипос худой ва таҳиййат ва дуруду сурурга ниййот била мувашшаҳ қилди. Назм:
Сари нома қилди ба номи худой,
Ким улдур ёри банда ва раҳномой.
Худойи замину худойи замон,
Эрур ғарқи эҳсони барча жаҳон.
Мазмуни буким, «Худой бандаға раҳмат қилурким, ўзининг қадру мартабасини билгай. Ва ўзи ҳаддидин аёғини узолмағай. Букун биҳамди Аллоҳ таоло рубъи маскун мамолики бизнинг тахти тасарруфимизда турур. Ва оламнинг салотинлари бизга мутиъ турурлар. Ва офоқнинг сардорлари бизнинг амру наҳйимизда кириб турурлар. Ва жаҳоннинг гарданкашлари барча бизнинг бўсағамизда бош қўйуб турурлар. Назм:
Ки ер юзи барча сипоҳим эрур,
Кўк устидаги Хур кулоҳим эрур.
Жаҳон шоҳлари бандаи фармон менга.
Камина қулидур бу даврон менга.
Ва сенинг аслу насабинг кемачи туркмонларга етар ва бу бизга равшан турур, муҳтожи баён эмас. Ғурурни бошингдин чиқорғил. Бу чоққачаким сенинг /вилоятингға таъарруз қилмадук, жиҳати бу эрдиким, эшитур эрдукким, сен фаранг кофирлари била ғазога машғулсен. Ва агар биз ул сори борсак, мусулмонлар ташвишда бўлурлар ва кофирлар шодмон бўлғайлар. Зинҳор-зинҳорким атоларинғнинг тариқаларини сақлагил ва аёғингни ўз ҳаддингдин узотмағил, ўзунга мағрур бўлмағил. Вассалом».
***
Тарих саҳнасида буюк шахслар бармоқ билан санарли. Улар орасида Соҳибқирон Амир Темур ўзининг сиёсий диди, ҳарбий истеъдоди ва дипломатик маҳорат билан ажралиб туради. Унинг ҳар бир ҳаракати, ҳар бир сўзи замонасининг сиёсий манзарасига таъсир кўрсатган. Юқорида келтирилган насиҳатнома – Соҳибқироннинг қайсари Рум, Йилдирим Боязидга юборган мактубидан олинган бўлиб, ундаги маънолар чуқур сиёсий етуклик ва дипломатик ҳикматни ўз ичига олган.
Соҳибқирон “мунший равшан замир” – қалами нозик, тили фаҳмли давлат котибига шундай ҳукм юборди: «Насиҳатномаким, Йилдирим Боязидқа лойиқ бўлғай, иншо қилсун. Бу буйруқ асосида Мавлоно Шамсуддин номли балоғат соҳибининг қаламида ҳикматли насиҳатнома дунёга келди. Унинг кириш қисмида бунёдкор оламнинг Роббисига ҳамду сано айтилиб, дунёвий ва ухравий тинчликка дуо қилинди.
Мактубнинг аввалида Темур жаҳоннинг роббиси бўлмиш Аллоҳга шукроналик билан мурожаат этади:
"Худойи замину худойи замон,
эрур ғарқи эҳсони барча жаҳон".
Бундай иборалар Амир Темурнинг ўзини мутлоқ ҳукмдор сифатида эмас, балки Худонинг неъматлари ва раҳматига тобе бир банда сифатида кўрсатади. Бироқ шунга қарамай, у ўз давлатидаги сиёсий устунликни қуйидаги сатрларда таъкидлайди:
"Букун биҳамди Аллоҳ таоло рубъи маскун мамолики бизнинг тахти тасарруфимизда турур…"
Бу ерда у ўзини бутун олам салотинларининг амир ва саркардаларининг устози сифатида кўрсатади.
Соҳибқирон Боязидга ундаги асли кемачи туркмонлардан эканини эслатади ва уни худбинликдан, мағрурликдан қайтаришга ҳаракат қилади:
"Ғурурни бошингдин чиқорғил… аёғингни ўз ҳаддингдин узотмағил."
Унинг бундай огоҳлик сўзлари ўта нозик дипломатик ечимлар ичида, мантиқий изчиллик билан баён этилади. Ҳеч бир ҳақоратсиз, бироқ юксак ифодада у Боязидни ўз чегарасида қолишга ва оталари йўлини сақлашга чорлайди.
Бу насиҳатнома — Темурийлар давлати ташқи сиёсатининг юксак даражадаги намунаси. Унда исломий қадриятлар, давлатчилик анъаналари ва шахсий масъулият туйғуси уйғунлашган. Мактуб шаклида ифодаланган бу ҳужжат ўша давр учун нафақат дипломатик алоқа воситаси, балки ахлоқий ва сиёсий дастур вазифасини ҳам ўтаган.
Соҳибқироннинг бу сўзлари — ҳозирги кун раҳбарлари учун ҳам ибрат манбаи бўлиб хизмат қилади.

Ш. Ўлжаева sahifasidan olindi.

@Davlatchilik_tarixi

Нафрат эски, муҳаббат эски,
Дард эскидир, табобат эски,
Борлиқ менга тобе эмаски,
Худоликка даъво айласам.

Най эскидир, наво эски,
Май эскидир, маво эски,
Ҳар ишқ деган ровиймаски,
Тариқатин бажо айласам.

Дин эскидир, диёнат эски,
Вафо эски, хиёнат эски,
Қаршимдаги Усмон эмаски,
Ўзни тийиб хаё айласам.

Вазн эски, туроқ эски,
Кўксимдаги фироқ эски,
Бу гаплар янгиликмаску,
Шоирликка даъво айласам.

@Ravshan_Haqmurod

@Davlatchilik_tarixi