Kitoblar ombori

Otabekni konserti chiqibdi

https://youtu.be/cDU4VJUn1kg?si=0Y49mo4l8ATlvjd2

​​To‘da ortidan yugurgan qo‘y

2010-yil avgustda kichik samolyot (P-Jet) 20 kishini Britaniyadan Bandunduga olib borishi kerak edi. Samolyot aeroportga yaqinlashib qolganda, styuardessa yo‘lovchilar kabinasi oldida noodatiy shiqiragan tovushni eshitib qoladi. Styuardessa tovush kelayotgan joyga borib qarasa, u yerda mitti timsoh bolachasi unga "jilmayib" turgan ekan. Uni ko‘rib qo‘rqib ketgan styuardessa shosha-pisha uchuvchi kabinasiga kirib ketadi. Uning yuzidagi qo‘rquvni ko‘rgan yo‘lovchilarning biri uning ortidan tezlik bilan uchuvchi kabinasiga yo‘l oladi. Notinchlikni sezgan qolgan yo‘lovchilar ham birma-bir uchuvchi kabinasiga, xuddi bir nimadan quruq qolayotgandek, otilishadi.
Barcha yo‘lovchilar samolyotning old qismida to‘planib olganligi sababli kichik samolyot muvozanatni yo‘qotadi va, uchuvchi qancha harakat qilmasin, yerga qulab tushadi. Timsoh va birgina yo‘lovchidan tashqari hamma halok bo‘ladi.

***

1634-yil Gollandiya oqsuyaklari "har kimda bahorgi lola piyozboshlarining maxsus kolleksiyasi bo‘lishi o‘ta muhim" deya qaror qabul qiladi va Gollandiya o‘rta qatlamining barcha a’zolari, hattoki daromadlari juda past bo‘lganlari ham, boshini yo‘qotib, lola piyozboshlarini sotib olishni boshlaydi va, natijada, lolamaniya² yuzaga keladi. Aslini olib qaraganda, bahorgi piyozboshlarning hech qanday g‘ayritabiiy xususiyati bo‘lmagan, biroq talab tinmay o‘sib boraverganligi sababli 1635-yilga kelib birgina lola piyozboshining o‘rtacha narxi oltin narxidan ham baland bo‘lib ketadi (hozirgi kunga solishtirilsa $50000).
Davlatda yuz berayotgan "tentaklikni" ko‘rgan hukumat, lolamaniya davomida tuzilgan barcha shartnomalar bekor qilinishini va ular hech qanday qiymatga ega emasligini e’lon qiladi. Tabiiyki, yuz minglab odamlar yuqori miqdorda moddiy zarar ko‘radi.

***

1994-yil AQSHning tabiatni muhofaza qilish agentligi fuqarolarni quduqdan suv olib ichish havfi haqida ogohlantiradi va hukumat eski nasoslarni po‘latdan yasalgan yangi nasoslarga almashtirguncha¹ do‘konlarda sotiladigan plastik idishdagi suvni ichib turishlarini maslahat beradi. Buning sababi quduq uchun mo‘ljallangan eski nasoslarning o‘zidan havfli darajada ko‘p qo‘rg‘oshin chiqarishi edi.
Ko‘p o‘tmay do‘konda sotiladigan suv krandan oqadigan suvdan havfsizroq va yaxshiroq degan tushuncha ommalashishni boshlaydi. Aslida esa do‘kondagi suvning krandan oqayotgan suvdan deyarli farqi yo‘q edi³. Biroq imkoniyatni boy berishni istamagan ichimlik ishlab chiqaruvchi kompaniyalar turli-xil ta’mlar qo‘shilgan plastik idishdagi suvlarning yaxshiroqligini targ‘ib qilish kampaniyalarini boshlab yuboradi. 1994-yil muammoning vaqtinchalik yechimi bo‘lgan plastik idishdagi suvlar sanoati 2026-yilga kelib $400 milliard biznesga aylanishi kutilmoqda.

***

Yuqorida keltirilgan bir-biriga umuman aloqador bo‘lmagan tarixiy hodisalar o‘rtasida qanday o‘xshashlik ko‘ryapsiz? O‘xshashlikni ko‘ra oldingizmi aniq bilmayman, lekin ha, to‘g‘ri topdingiz. Uchala hodisaning o‘rtasidagi o‘xshashlik bu insonlarning to‘daning ortidan qo‘yga o‘xshab ketaverishi, to‘da nima qilsa uni qilishi, to‘daning harakatlarini so‘zsiz to‘g‘ri deb qabul qilishi va hech nimani o‘zi tekshirib ko‘rmasligi natijasida yuzaga kelgan muammolardir.

Todd Rose o‘zining Collective Illusions kitobida insonlar nima sababdan to‘xtovsiz noto‘g‘ri qarorlar qabul qilishini va bu yoqimsiz holatni qay yo‘l bilan to‘g‘irlash mumkinligini tushuntirishga urinadi.

----

¹Buning sababi quduq uchun mo‘ljallangan eski nasoslarning o‘zidan havfli darajada ko‘p qo‘rg‘oshin chiqarishi edi.

²Kriptomaniya?

³Albatta, bu odamlarning qayerda yashashlariga ham bog‘liq. Misol, 2015-yil Michiganda krandan oqadigan suv zaxarli deb topilgan ekan.

@kitob_ombori