Bektosh Khatamov

Ҳақиқий истеъдодли инсоннинг биринчи белгиси: у бошқаларнинг муваффақиятидан хурсанд бўлади.

Евгений Шварц
“Ёш эр-хотинлар ҳақида ҳикоя”

———

Дўстларингизнинг шундай хусусияти бўлса, демак тўғри дўст танлагансиз. Аслида кимнингдир муваффақиятидан хурсанд бўла олиш ҳар кимнинг ҳам қўлидан келмайди.

@bektoshkhatamov

Ҳукумат таркибида ўз лавозимидан озод этилганларга сабр тилайман, барчаси яхшиликка деб қараш керак ва ҳаётда тушкунликка тушмасдан олға давом этавериш керак. Янги лавозимга тайинланганларни эса чин қалбимдан табриклайман. Хуллас барчага ҳам сабр-тоқат тилайман, ҳам табриклайман.

@bektoshkhatamov

Бюрократия ва коррупция ака-ука.

Биласизми, нега бизда инвестиция кириб келиши ва тадбиркорлик ривожланиши секинлашиб бормоқда? Чунки бизда бюрократия кучайиб бормоқда, бюрократия эса ўз-ўзидан коррупуциянинг кичик укаси.

Бюрократ — французча bureaucratie (ижро бошқарув органлари) сўзидан келиб чиққан бўлиб, ҳокимият ва бошқарув тизимида расмиятчиликка ортиқча ёндашадиган, қарорлар қабул қилишда қонунлар ва қоидаларга қаттиқ боғланиб қоладиган шахсни англатади.

Бюрократ шахс:
1. Қонун ва расмий қоидаларга сўзсиз риоя қилишга ҳаракат қилади.
2. Одатда шахсий ташаббус ва ижодкорликдан кўра, расмиятчиликни афзал кўради.
3. Ҳужжатларни, расмий ёзишмаларни ва мансабдорлик талабларини биринчи ўринга қўяди.

Бюрократ одамлар имкон борича тадбиркорга тўсқинлик қилиш ҳаракатида бўлади, иложи бўлса, ёрдам бериш учун эмас, ёмонлик қилмаслик учун ҳам бюрократия қилади.

Чунки бюрократия тартиб ва тизим яратишга хизмат қилса-да, айрим ҳолларда ортиқча расмиятчилик ва секин ҳаракат қилиш сабабли ишларни мураккаблаштиради ва ўз-ўзидан кейинги босқич, яъни коррупциянинг вужудга келишига замин яратади.

Тарихий келиб чиқиши:
Бюрократия тушунчаси 18-асрда Европа давлатларида пайдо бўлиб, замонавий маъмурий бошқарув тизимининг ажралмас қисмига айланган. Аслида, “бюро” сўзи “идора” ёки “стол” деган маънони англатиб, идорачилик ва бошқарув ишлари билан шуғулланувчи шахслар фаолиятига ишора қилади.

@bektoshkhatamov

“Қора океан” стратегияси.

“Қора океан” стратегияси — бу бизнесда ёки тадбиркорликда рақобатга қаратилган ёндашувни ифодаловчи тушунча. У “Кўк океан” стратегиясига зид бўлган ҳолда, мавжуд бозордаги рақобатни кучайтиришга асосланади.

Қора океан стратегиясининг асосий хусусиятлари:

1. Рақобат муҳитига эътибор: Бу стратегияда асосий мақсад — мавжуд бозорда рақобатчилардан устунликка эришишдир. Компаниялар мавжуд маҳсулот ёки хизматларга таклифни яхшилаш ёки нархни пасайтириш орқали рақобат қиладилар.

2. Нарх ва сифат урушлари: Қора океан стратегияси кўпинча нархларни пасайтириш ёки сифатни ошириш учун харажатларни кўпайтиришни талаб қилади. Бу эса айрим ҳолларда даромад маржасининг камайишига олиб келиши мумкин.

3. Мавжуд талабни бўлишиш: Янгидан янги талаб яратиш ўрнига, бу стратегия мавжуд мижозлар базасини эгаллашга қаратилган бўлади.

4. Хавф-хатарлар: Қора океан бозорида рақобат жуда қаттиқ бўлгани сабабли, компаниялар молиявий қийинчиликларга дуч келиши мумкин.

Мисол: Агар компания “Кўк океан” стратегиясида ҳали ишланмаган инновацион маҳсулот ёки хизмат яратишга эътибор қаратадиган бўлса, “Қора океан” стратегиясида эса компания мавжуд бозорда устунликка эришиш учун рақобатчилар билан бевосита “уруш” қилади.

Бу стратегия самарали бўлиши мумкин, аммо кўп ҳолларда катта хавф ва ресурсларни талаб қилади. Шунинг учун компаниялар қайси стратегияни танлашни ўз мақсадлари ва имкониятларига қараб белгилашлари керак.

@bektoshkhatamov

Марк Левининг “Ҳар ким севгини истайди” асаридаги бир иқтибос бор:

“Менга битта нарсани ваъда қил: бугун майда-чуйда, уддалай олмаган ишларинг ҳақида ўйлама. Ўзинг эришган барча ютуқларга бир назар сол, уларни уддалай олгансан-ку, демак бу жуда ажойиб, шундай эмасми?”

Бу иқтибос инсонни ўз ютуқларини қадрлашга ва кучли томонларига диққат қаратишга чақиради. Биз кўпинча бизда йўқ, қўлга кирита олмаган нарсаларимиз учун ўзимизни бахтсиз ҳис қиламиз, чунки бизда мактабдан бошлаб “хатоларимизга эътибор беришимиз кераклигини” уқтириб келишган, кучли томонларимизга эмас.

@bektoshkhatamov

Югуриб ҳам етиб бўлмайди.

Ўзбекистон таълимга етарлича ақлли, алоқадор одамларни олиб келмас экан, биз дунё таълим бозорида жуда орқада қолади. Бунга биринчи сабаб биз ҳали ҳам эски методикалар, дастурлар билан дарс ўтишга мажбур бўлмоқдамиз.

Масалан, хусусий университетларда ҳам диншунослик, тарих деган фанлар мажбурий тарзда ўтилишининг ўзи кулгили, яна бу фанлардан китоб етишмаяпти деб лицензия беришни рад қилиши одамнинг асабини бузади.

Ҳозирги рақамли дунёда ҳар куни жуда катта миқдорда маълумот яратилади, кўчирилади ва истеъмол қилинади. 2024 йилда дунё бўйлаб ҳар куни тахминан 402 миллион терабайт маълумот яратилиши қайд этилмоқда, бу йилига 147 зеттабайтни ташкил қилади. Бу ўсиш рақамли воситаларнинг оммавийлашуви ва интернетдан кенг фойдаланиш билан боғлиқ. Умуман олганда, глобал маълумот ҳажми ҳар 3-4 йилда икки баробарга ошмоқда ва 2025 йилга келиб 181 зеттабайтга етказилиши кутилаяпти.

Бундан 200 йил олдин глобал маълумотнинг икки баробарга ўсиши учун 100 йил вақт керак бўлган. Ҳозир эса 2-3 йил етарли.

Маълумот ҳажмининг бундай катта ўсиши интернет фойдаланувчилари сонининг ортгани, смартфонлардан фойдаланишнинг кўпайиши, ижтимоий медиа платформаларида фаолият ва электрон тижоратнинг ўсиши билан изоҳланади. Масалан, ҳар бир минутда WhatsApp орқали 41 миллиондан ортиқ хабарлар юборилади, Instagram фойдаланувчилари кунига 15 миллиард тасвир ва видео яратади.

Бу тенденция жаҳон миқёсида рақамли маълумотларни бошқариш ва сақлашга бўлган талабни ошираётган муҳим жараённи акс эттиради.

Биз эса ҳали ҳам диншунослик китоби йўқ деб таълимга тўсқинлик қилиб юрибмиз. Бу одамларнинг мақсади таълим бериш эмас, аҳолини саводсиз қилиш деган хаёлга бориб қоляпман охирги пайтларда.

@bektoshkhatamov

Мен бахтсизман.

Шу сўзларни ўзингизга ҳеч айтиб кўрганмисиз? Аслида рақамли дунёда яшаб турибмиз, ҳатто замонамиздаги энг камбағал инсон ҳам Ўрта асрлардаги қироллардан 500 баробар яхши яшамоқда экан, лекин шунга қарамай инсонларда ички бахт йўқ.

Мен бахтлиман-ку деб ўзингизни алдаманг, ҳозир бу бахтсизликнинг сабабини тушунтириб бераман.

Рақамли дунё одамларга кўплаб қулайликлар ва янги имкониятлар тақдим этган бўлса-да, кўп ҳолатларда бу дунё одамларни ўзларини бахтсиз ҳис қилишларига сабаб бўлиши мумкин. Бунинг бир неча асосий сабаблари бор:

1. Ижтимоий таққослаш (Social Comparison)

• Ижтимоий тармоқларда одамлар асосан ўзларининг энг яхши лаҳзаларини кўрсатадилар. Бошқаларнинг “идеал” ҳаётини кўриш ўз ҳаётингизни унга таққослашга олиб келади ва бу ўзини паст баҳолаш ёки норозилик ҳисларини пайдо қилади.
• Масалан, “Ҳамма мендан яхшироқ яшаяпти” деган фикр ёлғон тасаввур бўлишига қарамай, ўзини бахтсиз ҳис қилишга олиб келади.

2. Муваффақият босими

• Рақамли дунё, хусусан ижтимоий тармоқлар, одамларни доимо ижобий ва муваффақиятли бўлишга ундовчи муҳит яратади. Бу доимий босим стресс ва тушкунликка сабаб бўлади.
• Мисол учун, ёшлар “ҳаётда нимага эришдим?” каби саволлар билан ўзларини қийнайдилар.

3. Маънавий бўшлиқ

• Рақамли муҳитда инсонлар кўп вақтларини экран қаршисида ўтказадилар, лекин бу уларга чуқур маънавий қониқиш бермайди. Чунки чинакам бахт кўпинча ҳақиқий муносабатлар ва шахсий ривожланишдан келиб чиқади.
• Ҳаддан ташқари виртуаллик жисмоний дунёни унутиб қўйишга ва маънавий алоқаларнинг камайишига олиб келиши мумкин.

4. Доимий ахборот оқими ва чарчоқ

• Интернет ва рақамли платформалар орқали келаётган ахборотнинг катталиги одамларни руҳий чарчоқ ҳолатига солади. Ҳар доим янгиликлар ёки хабарлардан хабардор бўлишга ҳаракат қилиш, ақлий оромнинг йўқолишига олиб келади.
• Бу доимий ҳозирги вақтда яшаш ҳиссини йўқотиб, инсонни ғамгин қилади.

5. Хақиқий алоқаларнинг йўқолиши

• Рақамли дунёда мулоқот асосан виртуал шаклда бўлади. Бу одамлар ўртасидаги хақиқий, юракдан юракка бўлган алоқаларнинг камайишига сабаб бўлади.
• Инсон ўзини атрофда кўп одам бордек ҳис қилса-да, чинакам яқин муносабатларнинг етишмаслиги уни ёлғизликка олиб келади.

6. Допамин тушкунилиги (Digital Dopamine Addiction)

• Ижтимоий тармоқлар ва рақамли дунёдан фойдаланиш инсонда допамин (ҳаловат гормони) миқдорини тез-тез оширишга хизмат қилади. Аммо бу доимий равишда такрорланганда, инсоннинг табиий равишда қониқиш ҳисси пасаяди.
• Буни “рақамли чанқоқ” деб аташ мумкин: инсон кўпроқ “лайк” ёки эътибор кутган ҳолда ўзини қониқтиролмайди.

7. Вақтни самарасиз ўтказиш ҳисси

• Одамлар кўп вақтларини ижтимоий тармоқларда ва телефонда ўтказганликлари учун кун охирида “мен бугун нимага эришдим?” деган савол билан ўзларини айбдор ҳис қилишлари мумкин.

Нима қилиш мумкин?

• Рақамли вақтни назорат қилиш: Мақсадли вақт белгилаш ва телефондан ортиқча фойдаланишдан қочиш.
• Ҳақиқий алоқаларни ривожлантириш: Оила ва дўстлар билан кўпроқ шахсий мулоқотга эътибор бериш.
• Табиатда вақт ўтказиш: Жисмоний фаоллик ва табиатда бўлиш руҳий ҳолатни яхшилайди.
• Ахборот парҳези: Фақат муҳим маълумотларни қабул қилишни ўрганиш.

Шундай қилиб, рақамли дунёдан фойдаланишни соғлом ва мувозанатли шаклда амалга ошириш инсонни бахтлироқ қилиши мумкин.

@bektoshkhatamov

Бугун ўқиган энг зўр иқтибосим.

Ўзини заиф ҳис қилишдан чарчаган хотин олдида доимо ўзини кучли ҳис қилишдан чарчаган эркак мавжуддир.

Ростан ҳам биз қачонки эркак кучли, аёл заиф деган тушунчадан йироқлашиб, ҳар иккиси ҳам ўз кучли ва кучсиз томонларига эга икки тенг ва эркин инсонлар деб қабул қилсак, бир қушнинг икки қаноти каби вазифани бажариб кўкларга учамиз.

@bektoshkhatamov

Талабалар куни тарихи

Бу куннинг келиб чиқиши 1939 йилга бориб тақалади. Чехословакиянинг Прага шаҳрида талабалар фашизмга қарши намойиш ташкил қилган, аммо бу ҳаракат қатағонга учраган.
• 1939 йил 28-октябрь: Чехословакия фашистлар томонидан босиб олинган пайтда Прага университети талабалари мустақиллик учун намойиш ўтказди.
• Фашистлар бу намойишни қонли бостириб, талабаларни ҳибсга олдилар, 9 нафар талабани қатл қилдилар ва кўплаб ёшларни концлагерларга юбордилар.
• 17-ноябрь 1939 йил: Прага университетлари ёпилди, талабаларга қарши зўравонликлар амалга оширилди.

Бу воқеалар 1941 йилда Лондон шаҳрида бўлиб ўтган талабалар анжуманида муҳокама қилинди ва 17-ноябрь расман Халқаро талабалар куни деб эълон қилинди. Ушбу кун талабаларнинг эркинлик ва тенглик учун курашини эслатиб туриш учун танланган.

Талабалар кунининг аҳамияти

1. Талабаларнинг ролига эътибор қаратиш:
Талабалар жамиятнинг фаол қатлами бўлиб, уларнинг ташаббуслари, инновациялари ва фаоллиги ҳар қандай давлат тараққиёти учун муҳим.

2. Таълим аҳамиятини тарғиб қилиш:
Бу кун таълимнинг глобал ривожланиш ва барқарор келажак яратишдаги аҳамиятини эслатиб ўтади.

3. Талабалар ҳуқуқларини ҳимоя қилиш:
Жаҳон бўйлаб талабаларнинг ҳуқуқлари, эркин таълим олиш имкониятлари ва ижтимоий фаолиятига эътибор қаратилган.

Дунёда Талабалар куни қандай нишонланади?

• Конференциялар ва тадбирлар: Талабалар ташкилотлари турли маърузалар, форуми ва учрашувлар ташкил қилади.

• Маданий ва ижтимоий тадбирлар: Университетларда концертлар, спорт мусобақалари ва кўнгилочар тадбирлар ўтказилади.

• Талабалар муаммоларига эътибор: Халқаро ташкилотлар ёшлар таълими ва ҳуқуқларини ҳимоя қилиш масалаларини кўтаришади.

Ўзбекистонда Талабалар куни

Ўзбекистонда ҳам бу кун ёшлар учун турли маданий тадбирлар, ёшлар форумлари, спорт мусобақалари ва таълимга оид ташаббуслар билан нишонланади. Бу байрам талабаларнинг иқтидорини намоён қилиш ва уларнинг ижтимоий ҳаётдаги ролини янада кучайтириш мақсадида хизмат қилади.

Шиор ва илҳом

“Ёшлар – келажак пойдевори!” деган қараш ушбу куннинг моҳиятини акс эттиради. Талабалар куни нафақат таълим, балки ёшлар учун ижтимоий адолат, эркинлик ва имкониятлар курашини ёдга соладиган кундир.

@bektoshkhatamov

Ўрганишдан, билмайман дейишдан тўхтамаслик.

1492-йил 12 октябрда нима бўлган? Кимдир биладими? Билмаганлар учун айтишим мумкин. Христофор Колумб илк бор Америка қитъасига оёқ қўяди. Лекин нега Америка қитъаси Колумб номига қўйилмаган?

Нега у Америка?

Гап шундаки, Колумб янги қитъага етиб борганда у Шарқий Осиёга келдик, бунгача билинган Осиёнинг шарқига, яъни Японияга келдик деб ўйлайди ва шу фикрида қаттиқ туради, чунки диний муқаддас китобларда фақат шу қитъалар ҳақида ёзилган эди, ер бошқача бўлиши мумкин эмас эди.

Ҳатто Колумб ўзи кашф қилган қитъадан қайтиб келиб ҳам у жойларни шарқий осиё деб юраверган, яъни бошқача бўлиши мумкин-ку деган хаёли ҳам бўлмаган. Колумбнинг энг катта хатоси мен биламан эди.

1499-1504 йилларда эса Колумб кашф қилган ерларга яна бир италян денгизчиси Америго Веспуччи бир неча бор саёҳат қилади ва у ўз саёҳатлари ҳақида ёзганда бу ерлар умуман ўша пайтга қадар хариталарда йўқ бўлган, муқаддас китобларда тилга олинмаган янги қитъа эканлиги одамларга тушунтиради.

Унинг саёҳат ҳақида ёзганлари бутун Европа бўйлаб тарқали ва 1507-йилда Мартин Валдсмўллер Веспуччининг ёзганлари асосида янги дунё харитасини чизади ва у янги қитъани Америго Веспуччи яратди деб ўйлаб янги қитъага Америка номини беради.

Бу ҳикоядан бир нарсани тушунишингизни хоҳлайман, инсон ҳеч қачон мен ҳамма нарсани биламан, менинг билимим етарли дея тўхтаб қолмаслиги керак. Айнан ҳамма нарсани биламан дейиў жоҳилият ҳисобланади.

Бир италян кашф қилган қитъа номи бошқа бир италян номи билан аталиши эса жоҳилият учун Колумбга берилган жазо деб қабул қилинг. Бу билан нима демоқчиман, муваффақиятли инсонлар ҳеч қачон ўқишдан, ўрганишдан тўхташмайди. Доимий изланишда бўлишади.

@bektoshkhatamov