Kimyo Olimpiada || Xoshimjonov Muso

Ortofosfat kislota (H₃PO₄)

Kimyoviy xususiyatlari va asosiy ma'lumotlar:
Ortofosfat kislota — formulasi H₃PO₄ bo‘lgan kuchsiz uch asosli noorganik kislota. U kimyo sanoati va qishloq xo‘jaligida keng qo‘llaniladi. Suvda yaxshi eriydi va asosan rangsiz kristall yoki konsentrlangan suyuqlik shaklida uchraydi.

Tabiatda uchrashi va ahamiyati:
Ortofosfat kislota tabiatda sof holda uchramaydi, lekin uning tuzlari — fosfatlar — tuproqda va tirik organizmlarda keng tarqalgan.
U o‘simliklar va hayvonlar uchun zarur bo‘lgan fosfor manbai hisoblanadi.
Fizik xossalari va tashqi ko‘rinishi:
Molekulyar formula: H₃PO₄
Tashqi ko‘rinishi: Rangsiz suyuqlik yoki oq kristallar.
Qaynash harorati: 158 °C (konsentrlangan eritma).
Xidi: Xushbo‘y bo‘lmagan, nordon hid.
Kimyoviy xossalari:
Disotsiatsiya:
Ortofosfat kislota suvda uch bosqichli dissotsiatsiyaga uchraydi:
H₃PO₄ ⇌ H⁺ + H₂PO₄⁻
H₂PO₄⁻ ⇌ H⁺ + HPO₄²⁻
HPO₄²⁻ ⇌ H⁺ + PO₄³⁻
Tuzlar hosil qilish:
H₃PO₄ natijada bir, ikki va uch asosli fosfat tuzlarini hosil qiladi.
Masalan:
NaOH + H₃PO₄ → NaH₂PO₄ + H₂O
Qizdirilganda polikislotalar hosil qiladi:
Qizdirish orqali pirofosfat yoki metafosfatlar hosil bo‘ladi:
2H₃PO₄ → H₄P₂O₇ + H₂O
Qo‘llanilish sohalari:
Qishloq xo‘jaligi:
Fosforli o‘g‘itlar (superfosfatlar) ishlab chiqarishda asosiy xomashyo.
Oziq-ovqat sanoati:
Ichimliklar (masalan, gazlangan ichimliklar) tarkibida pH ni boshqaruvchi qo‘shimcha sifatida ishlatiladi.
Kimyo sanoati:
Organik va noorganik fosfatlar sintezida foydalaniladi.
Tibbiyot:
Stomatologiyada va dori vositalari tarkibida qo‘llaniladi.
Qiziqarli faktlar:
Ortofosfat kislota o‘simliklar rivojlanishi uchun muhim bo‘lgan ATP (adenozin trifosfat) molekulasining tarkibiy qismi hisoblanadi.
U kuchsiz kislota bo‘lsa-da, yuqori konsentrlangan eritmasi korroziv hisoblanadi.
Ichimliklar tarkibida ortofosfat kislota qo‘shimcha sifatida ishlatiladi, ammo uni ko‘p iste’mol qilish tish emalini zaiflashtirishi mumkin.
Diqqat!
Ortofosfat kislotaning yuqori konsentrlangan eritmasi teriga zarar yetkazishi va kuyishga olib kelishi mumkin. Uni ishlatishda himoya vositalaridan foydalanish lozim.

Kimyo olamidagi bilimlaringizni oshirishda davom eting! Biz bilan qoling! 🔬

@kimyoBM

Azid kislota (HN₃)

Kimyoviy xususiyatlari va asosiy ma'lumotlar:
Azid kislota — formulasi HN₃ bo‘lgan noorganik kislota bo‘lib, vodorod azidi yoki gidroazid nomlari bilan ham tanilgan. Bu birikma juda o‘tkir hidga ega, uchuvchan va o‘ta portlovchi moddadir.

Tabiatda uchrashi va ahamiyati:
Azid kislota tabiatda sof holda uchramaydi; u ko‘pincha azid tuzlarining bir qismi sifatida kimyo sanoatida qo‘llaniladi.
Uning tuzlari (azidlar) ba’zi organik sintezlarda va tibbiyotda qo‘llaniladi.
Fizik xossalari va tashqi ko‘rinishi:
Molekulyar formula: HN₃
Tashqi ko‘rinishi: Rangsiz, lekin o‘tkir hidga ega suyuqlik.
Qaynash harorati: 37 °C (juda uchuvchan).
Erituvchanligi: Suv va ba’zi organik erituvchilarda yaxshi eriydi.
Kimyoviy xossalari:
Disotsiatsiya:
Azid kislota suvda zaif kislota sifatida dissotsiatsiyaga uchraydi:
HN₃ ⇌ H⁺ + N₃⁻
Portlovchi xususiyatlar:
Azid kislota o‘z-o‘zidan yoki qizdirilganda portlash xavfini tug‘diradi:
2HN₃ → 3N₂ + H₂
Reaktivlik:
Azid kislota ishqorlar bilan azidlar xosil qiladi:
HN₃ + NaOH → NaN₃ + H₂O
Qo‘llanilish sohalari:
Kimyo sanoati:
Organik birikmalar sintezida vositachi sifatida ishlatiladi.
Portlovchi moddalar va raketa yonilg‘ilari tarkibida qo‘llaniladi.
Tibbiyot:
Ba’zi antiviral dorilarning sintezida ishlatiladi.
Qiziqarli faktlar:
Azid kislota vodorod va azotdan iborat bo‘lib, molekulasida kuchli azot bog‘lari mavjud. Bu uni kuchli reaktiv va portlovchi qiladi.
Azid kislota va uning tuzlari ba’zan laboratoriyalarda xavfli bo‘lsa-da, ular muhim texnologik jarayonlarning asosiy qismi hisoblanadi.
Azid tuzlari (masalan, natriy azid NaN₃) avtomobil xavfsizlik yostiqchalari (airbag) da azot gazini hosil qilish uchun ishlatiladi.

@kimyoBM

Nitrat kislota (HNO₃)

Kimyoviy xususiyatlari va asosiy ma'lumotlar:
Nitrat kislota — formulasi HNO₃ bo‘lgan kuchli noorganik kislota. U suvda yaxshi eriydi va kuchli oksidlovchi xususiyatlarga ega. Nitrat kislota kimyo sanoati va laboratoriyalarda juda keng qo‘llaniladi.

Tabiatda uchrashi va ahamiyati:
Nitrat kislota atmosfera chaqmoq chaqish jarayonida hosil bo‘ladi va tuproqda nitratlar shaklida yig‘iladi.
U azot aylanishi jarayonida muhim rol o‘ynaydi va o‘simliklar uchun asosiy oziq moddalardan biri bo‘lgan nitratlar shaklida mavjud.
Fizik xossalari va tashqi ko‘rinishi:
Molekulyar formula: HNO₃
Rangi: Sof holda rangsiz suyuqlik, ammo saqlanish jarayonida sariq rangga ega bo‘lishi mumkin (azot oksidlari aralashuvi tufayli).
Qaynash harorati: 83 °C
Xidi: Yo‘g‘on va o‘tkir.
Kimyoviy xossalari:
Suvdagi eritmasida kuchli dissotsiatsiya qiladi:
HNO₃ → H⁺ + NO₃⁻
Kuchli oksidlovchi xususiyatga ega:
Metall va boshqa moddalar bilan reaksiyaga kirishib, oksidlanish jarayonlarini boshqaradi.
Cu + 4HNO₃ → Cu(NO₃)₂ + 2NO₂ + 2H₂O
Konsentrlangan va suyultirilgan nitrat kislotaning reaksiyalari turlicha:
Konsentrlangan: Kuchli oksidlovchi sifatida ishlaydi.
Suyultirilgan: Oddiy kislotali xususiyatlarini namoyon qiladi.
Qo‘llanilish sohalari:
Kimyo sanoati:
O‘g‘itlar ishlab chiqarishda (ammoniy nitrat).
Portlovchi moddalar va bo‘yoqlar ishlab chiqarishda.
Laboratoriyalar:
Metallarning oksidlanishi va eritmasida foydalaniladi.
Tibbiyot:
Dori-darmon va antiseptik vositalar tayyorlashda qo‘llaniladi.
Qiziqarli faktlar:
Nitrat kislotaning yuqori konsentrlangan eritmasi "tutuvchi kislota" deb ham ataladi, chunki u bug‘lanish jarayonida ko‘z va nafas yo‘llarini bezovta qiladigan bug‘ chiqaradi.
Oltin va platina kabi zargarlik metallari faqat nitrat kislotaning xlorid kislota bilan aralashmasida (shoh suvi) eriydi.
Nitrat kislota birinchi marta XIII asrda arab kimyogari Jabir ibn Hayyon tomonidan olingan.

@kimyoBM

Yadro bombasi haqida

Yadro bombasi, insoniyat tarixidagi eng kuchli qurollardan biri bo'lib, yadroviy parchalanish yoki termoyadroviy sintez reaksiyalaridan foydalanib ulkan portlash energiyasini hosil qiladi. Uning tarixi 20-asrning o'rtalariga borib taqaladi, va bu davrning ilmiy yutuqlari hamda global siyosiy vaziyatlar natijasida rivojlangan.

Yadro bombasi rivojlanishining boshlanishi
Yadro bombasi tarixini tushunish uchun biz 1930-yillarga qaytishimiz kerak. 1938-yilda nemis olimlari Otto Gan va Frida Shtrassman uran yadrosining neytron bilan urilishi natijasida parchalanishini kashf qildilar. Ushbu parchalanish jarayoni katta miqdorda energiya chiqarar edi. Bu kashfiyot atom energiyasini qurol sifatida ishlatish imkoniyatlarini ochdi.

1939-yilda mashhur fizik Albert Eynshteyn va Leo Szilard AQSh prezidenti Franklin D. Ruzveltga maktub yo'llab, Germaniya atom bombasi ustida ishlayotgani haqida ogohlantirdi. Bu maktub AQShda "Manxetten loyihasi" deb ataladigan maxfiy dasturning boshlanishiga turtki bo'ldi.

Manxetten loyihasi
1942-yilda AQSh hukumati "Manxetten loyihasi" doirasida yadro qurolini yaratish ishlarini rasmiy boshladi. Loyiha rahbari general Leslie Groves edi, va Los-Alamos laboratoriyasi direktorligi mashhur fizik Robert Oppengeymga topshirildi. Loyihada dunyoning eng yaxshi fiziklari, jumladan, Richard Feynman, Enrico Fermi, Nils Bor va boshqalar qatnashgan.

1945-yilning 16-iyulida Nyu-Meksikodagi Triniti poligonida birinchi yadro bombasi muvaffaqiyatli sinovdan o‘tkazildi. Ushbu bomba plutoniy asosidagi yadro parchalanishi orqali ishladi va ulkan portlash kuchiga ega edi.

Xirosima va Nagasaki
Yadro bombasi tarixidagi eng halokatli hodisalar 1945-yilning avgustida sodir bo‘ldi. AQSh Ikkinchi Jahon urushi tugashiga zamin yaratish maqsadida yapon shaharlariga yadro bombalari tashladi. 6-avgust kuni Xirosima shahriga "Little Boy" deb nomlangan uran asosidagi bomba tashlandi. 9-avgust kuni esa Nagasaki shahriga "Fat Man" deb nomlangan plutoniy asosidagi bomba tashlandi. Bu ikki bomba yuz minglab insonlar hayotiga zomin bo'ldi va ulkan vayronagarchiliklarga olib keldi. Ushbu bombardimonlar Yaponiyani taslim bo'lishga majbur qildi va Ikkinchi Jahon urushining nihoyasiga yetishiga sabab bo'ldi.

Sovuq urush va yadroviy qurollanish poygasi
Urush tugagandan so'ng, yadro quroli xalqaro siyosatning markazida qoldi. AQSh va Sovet Ittifoqi o'rtasida sovuq urush davrida yadroviy qurollanish poygasi boshlandi. 1949-yilda Sovet Ittifoqi o'zining birinchi yadro bombasini sinovdan o'tkazdi. Keyingi yillarda termoyadroviy qurollar (vodorod bombalari) ishlab chiqildi, ular yanada kuchliroq bo'lib, misli ko'rilmagan portlash kuchini hosil qildi.

Zamonaviy davr va yadroviy qurollarni nazorat qilish
Yadroviy qurollarning dahshatli kuchi va halokatli ta’siri butun dunyo bo‘ylab yadro qurollarini cheklash va nazorat qilish harakatlariga turtki bo‘ldi. 1968-yilda Yadro qurolini tarqatmaslik shartnomasi (NPT) qabul qilindi, va bu shartnoma ko‘plab davlatlarni yadroviy qurollarni tarqatmaslikka majbur qildi.

Bugungi kunda ham yadroviy qurolga ega davlatlar mavjud bo'lib, xalqaro siyosatda bu masala doimo dolzarb bo'lib kelmoqda. Yadro qurollarining keng miqyosda ishlatilishi insoniyat va sayyoramiz uchun ulkan xavf tug'dirishi mumkin. Shu sababli, yadroviy qurollarni kamaytirish va tarqatmaslik bo‘yicha ko‘plab xalqaro sa’y-harakatlar davom etmoqda.

Yadro bombasi insoniyatning texnologik yutuqlari va harbiy qudratini namoyish etuvchi qurol bo‘lsa-da, uning mavjudligi jahon tinchligiga jiddiy xavf soladi, va shu bois yadroviy qurollarni nazorat qilish hamda yo‘q qilishga bo‘lgan intilishlar dolzarb bo‘lib qolmoqda.

@kimyoBM kanaliga azo bo'ling

Antimateriya – bu olamning eng qiziqarli va sirli tarkibiy qismlaridan biri. U oddiy materiyaga o'xshaydi, lekin uning tarkibiy zarrachalari qarama-qarshi zaryadga ega. Agar antimateriya oddiy materiya bilan to'qnashsa, ikkala modda ham annihilyatsiya, ya'ni yo'q bo'lib ketadi, natijada ulkan miqdorda energiya hosil bo'ladi. Bu jarayon Eynshteynning mashhur tenglamasi
𝐸=mc2 orqali tushuntiriladi, bunda modda to'liq energiyaga aylanadi.
Antimateriyaning mohiyati
Antimateriya oddiy zarrachalarga qarshi bo'lgan zarralardan tashkil topgan. Misol uchun: Elektronning qarshi zarrachasi – pozitron, u musbat zaryadga ega. Protonning qarshi zarrachasi – antiproton, u manfiy zaryadga ega.
Neytron esa antineytron bilan qarshi zarraga ega, lekin ikkalasining elektromagnit zaryadi bo'lmasa ham boshqa kvant xususiyatlari farqlidir.
Har bir materiya zarrachasi uchun unga mos antimateriya zarrachasi mavjud. Ushbu zarrachalar oddiy materiyadagi kabi massa va spin kabi bir xil xususiyatlarga ega, lekin zaryad va boshqa kvant xususiyatlari qarama-qarshi bo'ladi.
Antimateriyaning kashf qilinishi
Antimateriyaning kashf qilinishi nazariy fizika rivojlanishi bilan bog'liq. 1928-yilda britaniyalik fizik Pol Dirak kvant mexanikasi va maxsus nisbiylik nazariyasini birlashtirgan tenglamani yaratdi. Ushbu tenglama elektronzning ikkita echimini berdi: biri odatdagi elektron uchun, ikkinchisi esa zaryadi musbat bo'lgan zarracha – pozitron uchun edi. 1932-yilda amerikalik fizik Karl Anderson pozitronni kosmik nurlarni o'rganish jarayonida tajriba yo'li bilan kashf qildi. Bu antimateriya zarrachasining birinchi amaliy tasdig'i edi.

Antimateriyaning hosil qilinishi
Antimateriya tabiiy ravishda yer yuzida deyarli mavjud emas, chunki u materiya bilan tez annihilyatsiya bo'ladi. Biroq, ba'zi tabiat hodisalari, masalan, kosmik nurlar atmosferaga kirganda, antimateriya zarrachalari qisqa vaqtga paydo bo'lishi mumkin.
Sun'iy antimateriya zarralarini yaratish uchun ilmiy laboratoriyalarda juda yuqori energiyali zarralar tezlatkichlaridan foydalaniladi. CERN (Yadro tadqiqotlari Yevropa markazi) kabi ilmiy markazlarda antiprotlar va pozitronlar yaratilib, o‘rganiladi. Ammo bu jarayon juda energiya talab qiladi va hozirgi texnologiya bilan faqat juda kichik miqdorda antimateriya hosil qilish mumkin.
Antimateriyaning qo'llanishi
Antimateriyaning anihilyatsiya jarayonida ulkan miqdorda energiya chiqarilishi uni energiya manbai sifatida o'rganishga olib keladi. Nazariy jihatdan antimateriya juda samarali energiya manbai bo'lishi mumkin, chunki oddiy materiyaning annihilyatsiyasi katta miqdorda toza energiya hosil qiladi. Masalan, 1 gram antimateriya va materiyaning annihilyatsiyasi natijasida taxminan 43 kilotonna TNT ekvivalentidagi energiya hosil bo'lishi mumkin. Bu yadro bombalaridan ko'p marta kuchliroqdir.
Shuningdek, tibbiyot sohasida antimateriyaning qo‘llanishi mavjud. Pozitron emissiya tomografiyasi (PET) deb ataladigan texnologiya tibbiyotda kasalliklarni tashxislashda qo‘llaniladi. PET usulida pozitron emitter moddalar inson tanasiga kiritiladi va ularning annihilyatsiyasi natijasida chiqarilgan gamma nurlarini kuzatish orqali ichki organlarning tasvirlari olinadi.
Antimateriyaning muammolari va cheklovlari
Antimateriya juda ko'p ilmiy va nazariy qiziqishlarga sabab bo'lsa-da, amaliyotda uni yaratish va saqlash juda qiyin. Chunki antimateriya oddiy materiyaga to'qnashgan zahoti annihilyatsiya qilib yo'q bo'lib ketadi. Bu jarayon juda tez va energiya talab qiladi, shuning uchun antimateriya yaratish hozirda iqtisodiy jihatdan ham samarasiz hisoblanadi.
Bundan tashqari, antimateriya olamda materiya bilan mutanosib miqdorda mavjud bo'lishi kerakligi nazariy jihatdan taxmin qilinadi, ammo kuzatuvlar olamda deyarli faqat materiya borligini ko'rsatmoqda. Bu kosmologiyada katta muammolardan biri bo‘lib, “antimateriyaning yo‘qligi muammosi” deb ataladi. Fiziklar hali bu jumboqni to‘liq tushuntirib bera olishgani yo‘q, ammo bu masala olamning kelib chiqishi va evolyutsiyasi haqida yangi g'oyalarni o'rganishga sabab bo‘lmoqda.
@kimyoBM

#OLIMPIADA_KIMYO 🔥🔥🔥
#online

Umumiy kimyodan Olimpiada savollari: mavzulashtirilgan pdf xolatda test va yozma ishlar bor. Testlarning kaliti bor yozma ish savollarini yechimi ham bor. Jami narxi 200 ming so'm

Testlardagi mavzular ketmaketligida Videomaruzalar bor (o'zim tayyorlaganman), Bundan tashqari testlarning video yechimlari ham bor.
bularni narxi ham jami 200 ming so'm

Agar ikkovini 400 mingga sotib olsangiz Attestatsiya kanalimni bonusga qo'shib beraman.

Video maruzadan namuna

Video yechim(skrin qlingan)dan namuna

Testlar(skrin qlingan)dan namuna

Murojaat uchun @muso5992

Nitrit kislota (HNO₂)

Kimyoviy xususiyatlari va asosiy ma'lumotlar:
Nitrit kislota — kimyoviy formulasi HNO₂ bo‘lgan noorganik birikma. U kuchsiz va beqaror kislota bo‘lib, suvli eritmada nitrit ionlarini (NO₂⁻) hosil qiladi. Nitrit kislota asosan kimyoviy reaktsiyalarda va nitrit tuzlarining tarkibida uchraydi.

Tabiatda uchrashi va ahamiyati:
Tabiatda nitritlar shaklida, ayniqsa azot aylanishi jarayonida uchraydi.
Nitrit kislota o‘simliklarning o‘sishida muhim bo‘lgan azot birikmalarining aylanish jarayonida hosil bo‘ladi.
Fizik xossalari va tashqi ko‘rinishi:
Molekulyar formula: HNO₂
Rangi: Sof holda mavjud emas, faqat eritma shaklida uchraydi.
Barqarorligi: Nitrit kislota o‘z-o‘zidan parchalanib, azot oksidlarini hosil qiladi:
2HNO₂ → NO₂ + NO + H₂O
Kimyoviy xossalari:
Nitrit kislota kuchsiz kislota bo‘lib, suvda yaxshi eriydi va quyidagi dissotsiatsiya reaksiyasini hosil qiladi:
HNO₂ ⇌ H⁺ + NO₂⁻
Oksidlovchi yoki qaytaruvchi sifatida harakat qiladi, reaktsiya sharoitiga qarab:
Oksidlovchi sifatida nitrat (NO₃⁻) hosil qiladi.
Qaytaruvchi sifatida azot oksidlarini (NO yoki NO₂) hosil qiladi.
Qo‘llanilish sohalari:
Kimyo sanoati:
Nitrit kislota azo bo‘yoqlarni sintez qilishda muhim o‘rin tutadi.
Turli organik birikmalarning nitratsiya jarayonida ishtirok etadi.
Tibbiyot:
Antiseptik vositalar va dorivor preparatlar tarkibida ishlatiladi.
Atrof-muhit:
Azot aylanishining muhim qismi sifatida, tuproq va suv muhitida nitrit va nitratlarning o‘zgarish jarayonida ishtirok etadi.
Qiziqarli faktlar:
Nitrit kislota faqat eritmada mavjud bo‘lib, uni sof holda olishning iloji yo‘q.
Nitritlarning ortiqcha miqdori tuproq va suv muhitida ekologik muammolarni keltirib chiqarishi mumkin.

Nitrit kislota va uning tuzlari odamlar uchun xavfli bo‘lishi mumkin, chunki ular metgemoglobinemiya (qonning kislorod tashish qobiliyatining pasayishi) ga sabab bo‘ladi.

Kimyoviy bilimlaringizni oshirishni davom ettiring! Bizni kuzatishda davom eting! 🔬

@kimyoBM