Yuqoridagi baytni so'zma-so'z sharhlab ko'ramiz:
"O'qur bo'lsang" – qachonki (Qur'onni, Mus'hafni) o'qimoqchi bo'lsang.
"O'q ur nafsing ko'zina" – Nafsning ko'ziga "o'q" ot, ya'ni nafsni yo'q qil yoki tiy. Baytdagi "nafsing ko'zina" iborasi tashbeh yo'li bilan aytilgan bo'lib, nafsni "ko'zi" orqali tasvirlash nafsning eng asosiy istaklarini, shahvat va yomon xohishlarini nazarda tutadi. Bilamizki, nafs faqat yomonlikga boshlaydi.
Ya'ni, insonni yomon yo'lga boshlovchi nafsning "ko'zi" – bu uning dunyoviy istaklariga qarashidir. "O'q ur nafsing ko'ziga" deganda, nafsning shu yomon istaklari va mayllarini yo'q qil, nazorat ostiga ol, deb tushunilsa bo'lsa kerak.
Qisqasi, bu ibora nafsning barcha zararli xohish-istaklari bilan bog'liq tomonlarini nishonga olishga, ularga qarshi kurashishga da'vat qiladi.
"Qaro chin ko'z bilan" – Haqiqiy ko'z — qalb ko'zi bilan (samimiy va xolis qalb bilan). "chin ko'z" iborasi qalb ko'zini nazarda tutadi. Bu baytda, odatiy jismoniy ko'z bilan ko'rishdan ko'ra, insonning ruhiy va ma'naviy idroki, ya'ni qalbning pokligi va samimiyligi va balki aql ko'zi bilan ham Qur'onga murojaat qilishi, Mus'hafni o'qishi kerakligi aytilmoqda.
"Mus'haf yuzina" iborasini chuqurroq tahlil qilinganda, faqat Qur'onning ochiq sahifalariga nazar tashlashni emas, balki uning ma'nosini chuqur anglash, mohiyatiga yetishga intilgan holda yuzlanish nazarda tutilyapti. Bu borada Alloh taolo Qur'on o'qishda bizni tafakkur va tadabbur qilishga bir necha bor buyurganini eslashimiz kerak. Tafakkur — bir narsa haqida oddiy fikr yuritish. Tadabbur — bir narsaning ortidagi ma'nolarini, sabablari haqida fikr yuritish hisoblanadi. Qur'on o'qiyotgan kishi undagi oyatlarda ko'zda tutilgan ma'nolarni, Alloh taoloning murodini shu darajada qidirishi kerakligi targ'ib qilinyapti.
Ya'ni, "Agar Qur'on (Mus'haf) o'qimoqchi bo'lsang, nafsingning yomon illatlari, xohish istaklarini jilovlab, bo'ysundirgan holda, faqat ko'zlaring bilan uning sahifalaridagi yozuvlarnigina emas, balki, qalbing ko'zi bilan yuzlanib, undagi ma'nolarni tafakkur va tadabbur qilgan holda Alloh taoloning buyruqlari, xitoblariga quloq tutishni maqsad qil", demoqchi muallif. Yana ham Alloh biladi. Muallif boshqa ma'nolarni iroda qilgan bo'lishi ham mumkin.
Ko'ryapsizmi, bizning ulamolarimiz payg'ambar alayhissalomning "javome'ul kalim" (qisqa jumlalarda keng ma'nolarni ifoda etish) sifatlarini qay darajada o'zlarida namoyon qila olishgan. Bugun ko'pchilik o'qiyotgan g'arb adabiyotida yuzlab sahifalardan olish mumkin bo'lgan ma'nolarni bizning ulamolarimiz qisqa 5-10 misraga joylab qo'yishgan.
Shuning uchun Rumiy hazratlariga nisbat beriladigan bir bayt bilan tugatmoqchiman:
Chun o'qibsan ahli yunon hikmatin,
Bas, o'qib ko'r ahli iymon hikmatin.
Falon-falon g'arb ta'limotlariga oid kitoblarni o'qidik, keling endi o'zimizning musulmon mutafakkirlarning kitoblariga ham qaytaylik, ularni ham bir eshitib ko'raylik-chi...
Alloh taolo ahli hikmat, ahli iymonlarga ergashib yashab borishimizni nasib qilsin.
Shuhrat Ali
@Shuhrat_Ali_blogi
"O'qur bo'lsang" – qachonki (Qur'onni, Mus'hafni) o'qimoqchi bo'lsang.
"O'q ur nafsing ko'zina" – Nafsning ko'ziga "o'q" ot, ya'ni nafsni yo'q qil yoki tiy. Baytdagi "nafsing ko'zina" iborasi tashbeh yo'li bilan aytilgan bo'lib, nafsni "ko'zi" orqali tasvirlash nafsning eng asosiy istaklarini, shahvat va yomon xohishlarini nazarda tutadi. Bilamizki, nafs faqat yomonlikga boshlaydi.
Ya'ni, insonni yomon yo'lga boshlovchi nafsning "ko'zi" – bu uning dunyoviy istaklariga qarashidir. "O'q ur nafsing ko'ziga" deganda, nafsning shu yomon istaklari va mayllarini yo'q qil, nazorat ostiga ol, deb tushunilsa bo'lsa kerak.
Qisqasi, bu ibora nafsning barcha zararli xohish-istaklari bilan bog'liq tomonlarini nishonga olishga, ularga qarshi kurashishga da'vat qiladi.
"Qaro chin ko'z bilan" – Haqiqiy ko'z — qalb ko'zi bilan (samimiy va xolis qalb bilan). "chin ko'z" iborasi qalb ko'zini nazarda tutadi. Bu baytda, odatiy jismoniy ko'z bilan ko'rishdan ko'ra, insonning ruhiy va ma'naviy idroki, ya'ni qalbning pokligi va samimiyligi va balki aql ko'zi bilan ham Qur'onga murojaat qilishi, Mus'hafni o'qishi kerakligi aytilmoqda.
"Mus'haf yuzina" iborasini chuqurroq tahlil qilinganda, faqat Qur'onning ochiq sahifalariga nazar tashlashni emas, balki uning ma'nosini chuqur anglash, mohiyatiga yetishga intilgan holda yuzlanish nazarda tutilyapti. Bu borada Alloh taolo Qur'on o'qishda bizni tafakkur va tadabbur qilishga bir necha bor buyurganini eslashimiz kerak. Tafakkur — bir narsa haqida oddiy fikr yuritish. Tadabbur — bir narsaning ortidagi ma'nolarini, sabablari haqida fikr yuritish hisoblanadi. Qur'on o'qiyotgan kishi undagi oyatlarda ko'zda tutilgan ma'nolarni, Alloh taoloning murodini shu darajada qidirishi kerakligi targ'ib qilinyapti.
Ya'ni, "Agar Qur'on (Mus'haf) o'qimoqchi bo'lsang, nafsingning yomon illatlari, xohish istaklarini jilovlab, bo'ysundirgan holda, faqat ko'zlaring bilan uning sahifalaridagi yozuvlarnigina emas, balki, qalbing ko'zi bilan yuzlanib, undagi ma'nolarni tafakkur va tadabbur qilgan holda Alloh taoloning buyruqlari, xitoblariga quloq tutishni maqsad qil", demoqchi muallif. Yana ham Alloh biladi. Muallif boshqa ma'nolarni iroda qilgan bo'lishi ham mumkin.
Ko'ryapsizmi, bizning ulamolarimiz payg'ambar alayhissalomning "javome'ul kalim" (qisqa jumlalarda keng ma'nolarni ifoda etish) sifatlarini qay darajada o'zlarida namoyon qila olishgan. Bugun ko'pchilik o'qiyotgan g'arb adabiyotida yuzlab sahifalardan olish mumkin bo'lgan ma'nolarni bizning ulamolarimiz qisqa 5-10 misraga joylab qo'yishgan.
Shuning uchun Rumiy hazratlariga nisbat beriladigan bir bayt bilan tugatmoqchiman:
Chun o'qibsan ahli yunon hikmatin,
Bas, o'qib ko'r ahli iymon hikmatin.
Falon-falon g'arb ta'limotlariga oid kitoblarni o'qidik, keling endi o'zimizning musulmon mutafakkirlarning kitoblariga ham qaytaylik, ularni ham bir eshitib ko'raylik-chi...
Alloh taolo ahli hikmat, ahli iymonlarga ergashib yashab borishimizni nasib qilsin.
Shuhrat Ali
@Shuhrat_Ali_blogi