#Bir_kitob_haqida
Platonov paradoksi. Andrey Platonovning “Xandaq” asari haqida
Andrey Platonovning “Xandaq” asarini mutolaa qilish kitobxon uchun oson bo‘lmaydi. Avvalo, yozuvchining murakkab uslubi, keyin tarjimon Sharifjon Ahmedovning ham zargarona, ham zich tarjimasi o‘quvchining miyasini zo‘riqib ishlashga majburlaydi. “Xandaq” — falsafiy asar. Bundan avval chop qilingan “Jon” asariga hamohang motivlar bor. Yozuvchining yuksak badiiy tafakkuri va chuqur mushohadalari shunchaki mutolaa qilishga yo‘l bermaydi. Asar ko‘p qatlamli, antiutopiya va satira elementlarini ilg‘ash mumkin.
Qahramonlar bir-biriga o‘xshaydi. Tushkun, ertasidan umid uzib qo‘ya qolgan, shu bilan birga ularning baxtsiz hayoti kelgusi avlodlar uchun yorug‘ kelajak olib keladi, deb ishonishadi. Xandaq detali — ularning o‘y-fikrlari, ruhiy holatini ifodalaydigan badiiy timsol. Voshchev, Jachev, Kozlov, Chiklin va Safronov obrazlari xarakteridagi ba’zi o‘xshashliklarni aytmaganda, bir obrazning turli soyalari degan taassurot qoldiradi. Asarda nisbatan optimistroq, shu bilan birga ancha to‘kis yashaydigan obraz — Pashkin. Prushevskiy esa garchi mayda amaldor bo‘lsa ham, o‘z armonlari va qayg‘usi ichida yemirilib borayotgan odam. Menga asardagi eng yoqqan xarakter aynan Prushevskiy obrazi bo‘ldi.
Qahramonlar kapitalizmni qora, kommunizmni oq deb bilishadi. Ular endigina barpo bo‘lgan SSSR va kommunizmning istiqboliga ishonishadi. Ammo ularning orzulari o‘zlari qaziyotgan xandaq kabi tobora chuqurlashib, pastga qarab o‘sib boraveradi. Qahramonlar juda tushkun, biroq o‘ta mulohazakor. Bu holatni Platonov paradoksi deyish mumkin: zohiran chuqurlikdagi voqelik va yuksaklikdagi mohiyat. Muallifning falsafiy qarashlari qahramonlarga teng taqsimlangan, ya’ni ular o‘z nutqida muallifning badiiy g‘oyasini to‘la-to‘kis ifoda etishadi.
Asarda aynan bir makon va zamon kishilari tamsil etilgan deyish qiyin. Har qanday usti yaltiroq, ichi qaltiroq tuzumning muqarrar zavoli borligi eslatiladi. Inson ertasidan umid qilmasa, o‘z hayotining ma’nisizligidan ezila boshlasa, beixtiyor xandaq qaziy boshlaydi. Bu xandaq qazuvchini o‘zi bilan yerga olib ketadi, lekin uning o‘rnida mustahkam bino barpo bo‘lishi mumkin. Ha, faqat mumkin. Reallikda esa bu xandaq Platonov qahramonlari qazgan xandaq kabi behuda mehnatning uvoli bo‘lmasligiga kafolat yo‘q.
Platonovning tili murakkab. Brodskiy bu asarni boshqa tilga o‘girib bo‘lmaydi deb yozgan ekan. Biroq Sharifjon Ahmedov o‘zbek tilining boy imkoniyatlarini ishga solib, asarni mohirona tarjima qilishni uddalabdi. Hatto mutolaa boshida ba’zi jumlalar g‘aliz ko‘rinadi, so‘zlarni bir-biriga ulay olmaydi kishi. Ammo o‘ziga xos jumlalar, ko‘zga notanish birikmalarning mazasi asta-sekin chiqib boraveradi.
Xurshid Abdurashid
📚 @kitoblar_apk
Platonov paradoksi. Andrey Platonovning “Xandaq” asari haqida
Andrey Platonovning “Xandaq” asarini mutolaa qilish kitobxon uchun oson bo‘lmaydi. Avvalo, yozuvchining murakkab uslubi, keyin tarjimon Sharifjon Ahmedovning ham zargarona, ham zich tarjimasi o‘quvchining miyasini zo‘riqib ishlashga majburlaydi. “Xandaq” — falsafiy asar. Bundan avval chop qilingan “Jon” asariga hamohang motivlar bor. Yozuvchining yuksak badiiy tafakkuri va chuqur mushohadalari shunchaki mutolaa qilishga yo‘l bermaydi. Asar ko‘p qatlamli, antiutopiya va satira elementlarini ilg‘ash mumkin.
Qahramonlar bir-biriga o‘xshaydi. Tushkun, ertasidan umid uzib qo‘ya qolgan, shu bilan birga ularning baxtsiz hayoti kelgusi avlodlar uchun yorug‘ kelajak olib keladi, deb ishonishadi. Xandaq detali — ularning o‘y-fikrlari, ruhiy holatini ifodalaydigan badiiy timsol. Voshchev, Jachev, Kozlov, Chiklin va Safronov obrazlari xarakteridagi ba’zi o‘xshashliklarni aytmaganda, bir obrazning turli soyalari degan taassurot qoldiradi. Asarda nisbatan optimistroq, shu bilan birga ancha to‘kis yashaydigan obraz — Pashkin. Prushevskiy esa garchi mayda amaldor bo‘lsa ham, o‘z armonlari va qayg‘usi ichida yemirilib borayotgan odam. Menga asardagi eng yoqqan xarakter aynan Prushevskiy obrazi bo‘ldi.
Qahramonlar kapitalizmni qora, kommunizmni oq deb bilishadi. Ular endigina barpo bo‘lgan SSSR va kommunizmning istiqboliga ishonishadi. Ammo ularning orzulari o‘zlari qaziyotgan xandaq kabi tobora chuqurlashib, pastga qarab o‘sib boraveradi. Qahramonlar juda tushkun, biroq o‘ta mulohazakor. Bu holatni Platonov paradoksi deyish mumkin: zohiran chuqurlikdagi voqelik va yuksaklikdagi mohiyat. Muallifning falsafiy qarashlari qahramonlarga teng taqsimlangan, ya’ni ular o‘z nutqida muallifning badiiy g‘oyasini to‘la-to‘kis ifoda etishadi.
Asarda aynan bir makon va zamon kishilari tamsil etilgan deyish qiyin. Har qanday usti yaltiroq, ichi qaltiroq tuzumning muqarrar zavoli borligi eslatiladi. Inson ertasidan umid qilmasa, o‘z hayotining ma’nisizligidan ezila boshlasa, beixtiyor xandaq qaziy boshlaydi. Bu xandaq qazuvchini o‘zi bilan yerga olib ketadi, lekin uning o‘rnida mustahkam bino barpo bo‘lishi mumkin. Ha, faqat mumkin. Reallikda esa bu xandaq Platonov qahramonlari qazgan xandaq kabi behuda mehnatning uvoli bo‘lmasligiga kafolat yo‘q.
Platonovning tili murakkab. Brodskiy bu asarni boshqa tilga o‘girib bo‘lmaydi deb yozgan ekan. Biroq Sharifjon Ahmedov o‘zbek tilining boy imkoniyatlarini ishga solib, asarni mohirona tarjima qilishni uddalabdi. Hatto mutolaa boshida ba’zi jumlalar g‘aliz ko‘rinadi, so‘zlarni bir-biriga ulay olmaydi kishi. Ammo o‘ziga xos jumlalar, ko‘zga notanish birikmalarning mazasi asta-sekin chiqib boraveradi.
Xurshid Abdurashid
📚 @kitoblar_apk