📚 ИБРАТЛИ ҲИКОЯ ВА ҚИССАЛАР 📚

ётганини эшитгач, «Сўз» газетасининг бош муҳаррири бўлмиш «опахондаи ҳол-аҳвол сўраш баҳонасида бир-икки қўнғироқ қилди. Табиийки, гўшакни қабулхонада ўтирадиган Афифа олди. Даврбек атай ўзини танитмай, онани сўради. «Қани, та-нирмикан, таниганини сездирармикан», деб пойлади. Афифа ё чинданам танимади, ё танига ҳам сездирмади. Даврбекнинг тоқати тоқ бўлди. «Бирон баҳона тониб, таҳририятга ўтиш керак», деб ўйлади. Баҳона тез тонилди. Иқтисод институтида ишловчи дўсти ҳузурига келиб: «Бир мақола бор, шуни янги очилган «Сўз» газетасида чиқариш керак. Муҳарририга бир оғиз айтиб қўйсанг-чи», деб илтимос қилди. Даврбек мақолани ўқиб чиқди. Мақола расмий доиралар манфаатини кўзлаб, анчайни ишонарли қилиб ёзилган экан.

Иккаламизнинг имзомиз билан чиқса, қандай бўлади? деди Даврбек.

Майли, яхши бўлади, деди дўсти қувониб. Сенинг имзоинг мақоланинг салобатини оширади.

Ундай бўлса, мен ўзим таҳририятга кириб, бош муҳаррирга бериб келаман. Сеи иннингдан қолма!

Раҳмат, дўстим!..

Даврбек таҳририятга қўнғироқ қилиб ўтирмай, тикка ки-риб борди. Бахтига муҳаррир аёл йўқ экан. Бу ҳол унга Афи-фа билан бирмунча бемалол суҳбатлашиш имконини яратган-ди. Афифа таомилга кўра чой қуйиб узатди. Қабулхонадаги юмшюқ ўриндиққа ястаниб олган Даврбек билагидаги қиммат-баҳо «Ролекс» соатини, ўнг қўлининг шаҳодат бармоғидаги қора марварид кўзли узугини атай кўз-кўз қилиб, ниёлани июш масдан олди.

Афифа, тунов куни мавриди бўлмагани учун айта олма-дим. Сиз ҳамиша қалбимдасиз. Сиз... мен дунёда кўз очиб кўрган энг биринчи ва сўнги бокира покиза фариштасиз. Мен эсам, сизнинг оддингизда гуноҳкорман. Мен сизнинг ишончингизга, ўзиминиг эса биринчи ва сўнгги муҳаббатимга эринюлмадим. Сабаби қўрқоқлик, ожизлик қилдим. Мен... мен сиз томонии гиздан берилажак ҳар қандай жазога лойиқ ва тайёрман...

Даврбекнинг овози титраб кетди. Зотан у бу гапларни чии-дан ҳам самимий, юрагидан чиқариб айтаётган эди. Афифа

45


Давоми бор

Бу ифлос кимса қайси юз билан сизга ташрифнома беради, Афифа? Сиз-чи, ўзингиз, қанақа қилиб унинг ташриф номасини қўлингизга ушлашингиз, қолаверса у билаи салом-лашишингиз, гаплашишингиз мумкин? Юзига тупуриб, бурилиб кетмайсизми? Сизни қаранг-у!

Шунақа деб, у ташрифномани ахлат челагига улоқтирди. Кейин жавдираб турган Афифага ўйчан тикилиб, юмшюқ, насиҳат оҳангида гапини давом эттирди:

У жирканч одам. Афифа, уни узоқдан кўриб қолсангиз ҳам, етти маҳалла наридан ўтиб кетинг. Илтимос, хўпми? Азизим, ахир тушунинг, у сизни бадном этган, номусингизни ноймол қилган фосиқ бир кимса. Сиз эса, сиз менинг тоза гулимсиз. Бу гулга яна гўнгнашига айланишмасин, тушундингизми?

Тушундим. деди Афифа. Қўйинг, ўша одам ҳақида гаплашмайлик. Ишингиз нима бўлди?

Бўладиганга ўхшаяпти. Дарвоқе, янги очилган газетага сизни ҳам ишга олишади. Гаплашиб қўйдим.

Вой, мен нима иш қиламан?

Котиба бўласиз. Бош муҳаррир аёл киши. Менга ҳурмати баланд. Қолаверса, бир жойда ишласак яхши-ку. Тўғрими?

Тўғри. Майли, сиз нима десангиз шу-да...

Эртасига эрталаб Субут ва Афифа янги очилган «Сўз ҳаф талик газетаси таҳририятида иш бошлашди. Жамоа унча катта эмас етти саккиз кишидан иборат эди. Муҳаррир ўрта ёшларда бўлиб, илгари давлат идораларида ишлаган, анча босиқ, мулоҳазали, аммо журъатли аёл экан. Субут шарҳловчи вазифасида ишлар, ҳар сонда анчайин июв-шувли мақолалар билан чиқиб турар эди. Навбатдаги сонлардан бирида унинг «Коррупция илдизи қаерда?» номли мақоласи босилди. Бир ҳафтадан кейин газета чиқишдан тўхтади.

Бундан сал олдинроқ...

Даврбек Афифа билан хайрлашиб машинасига ўтирар экан: «Чўчитиб юбормаганим яхши бўлди», деб ўйлади. Унинг мўлжалича, Афифа почор турмушга кўниколмай, Субутдан совиши ва ўзи Даврбекни изланги керак. «Шундай пайт келади. Эрта-га бўлмаса,.. Афифанинг эри билаи бир жойда ишла-

44

Афифа қувониб кетди:

Сиз танийсизми, у кишини?

Ў, Субут Сокин, деган журналистни ким танимайди? У жуда машҳур одам. Уни «СС» ҳам дейишади, ҳазиллашиб. Қаламидан қон томади.

Шунақами? - деди Афифа ҳайратини яширолмасдан.

Бўлмаса...

«Бўлмаса, нега ҳеч косаси оқармайди», демоқчимисиз? Бунга ўзи айбдор. Ҳолбуки, у каттакон бир газетанниг бош муҳаррири бўлиши, ҳатто мана биз билан бирга юқори идораларда ишланги мумкин эди. У бўлса, айрим ғаламис кимсалар таъсирига тушиб, сохта ҳақиқат кетидан қувиб юрибди.

Қанақа ҳақиқат? тушунмай сўради Афифа.

Ёлғон ҳақиқат. У киши ўзини ҳаммадан ақлли, деб ўйлай ди. Оқимга қарши сузмоқчи бўлади. Майли, қўяверинг. Ўзнигиз қалайсиз? Қийналмайсиизми, ишқилиб?

Йўқ, нега энди. Ҳаммаси яхши, деди Афифа.

Агар йўқ, демасангиз уйнингизгача элтиб қўярдим, -деди Даврбек машинасига ишора қилиб. Афифа қизиқсиниб машина томонга қаради-ю иккиланди.

Уятку, бегона эркак билан машинада... мен әрлик аёл бўлсам...
Даврбек ниманидир ўйлади шекилли, ўзи ҳам фикридан қайтди.

Майли, ноқулай бўлса... Лекин мана буни олинг, y ташрифнома узатди, бирор ёрдам керак бўлса, тортинмай қўнғироқ қилинг. Хўпми?

Хуп, деди Афифа бу кутилмаган учрашувни тезроқ якунлани истагида. Даврбекни машинаси бир зумда кўздан ғойиб бўлди. Афифа чиройли ташрифномани кўздан кечирар экан, бир хаёли «Ташлаб юборинг керак», деб ўйлади. Яхши-си... Субут акамга берай, ўзи ташлаб юборар. Шундай қилганим яхши...

Кечқурун Субутта ташрифномани узатар экан, қўниб қўйди:

- Бу одам сизнт яхши билар экан...
Субут Афифанинг алдагани билан боғлиқ воқеадан хабардор бўлгани учун ғазабини яшириб ўтирмади:

43

зерикарли, аммо тўқ-тўкис кунларни эслади. Хоним унга раҳми келиб, жиндай кўз ёши қилди.

- Нега бунақа озиб кетдинг. Усти-бошингта қара! Бу нима юриш? Эрингни оти ўчсин агар шунақа хотин қиладиган бўлса,

деди. Кейни юпатди:

Майли, чидаб тур-чи, яхши бўлиб кетар. Ахир, эринг кимсан, журналист! Келажаги порлоқ! Айтганча, узоқланиб кетма, бориб тур. Менинг уйим сенинг уйинг. Хўпми? Тор-тинма! Эгни-бошинг тўзиб қопти. , борсанн бир-иккита тор келиб қолган кўйлакларим бор. Олиб кетасан.

Афифа аламланди. Орланди. Наҳотки, менинг бунинг эскисини кийишдан бошқа чорам бўлмаса, деб ўйлади. Кейин ўзига тасалли берди. Ахир, шармандалик гирдобидан қутулдим, севимли эрим бор, энди ҳаётимиз аста-секин изга тушиб кетади, деди. Ўзига берган тасаллиси ҳарчанд чиройли бўлмасин, ожиз эканини тан олмасликка уринарди. Уринган сари ўз аҳволидан норозилик ҳисси юзага қалқиб чиқаверар, нега унақа, нега бунақа, деган ўйлар азоблайверарди.

Ана шу ўйлар бугун бозордан келаётганида яна янгиланган
ва маъюслигиниг сабаби ҳам шундан эди.

Бекатта бориш учун катта йўлни кесиб ўтаётганида қоп қора зулукдек чиройли бир машина сигнал берди. Ўгирилди. Кўзларига ишонмади. Бу Даврбек эди. Даврбек машинасини йўл четига олиб, дарҳол тушди. Шошиб бетўхтов ёнига келди.

Салом алайкум, Афифахон!

Салом, деди ўкнич ва афсус ила «уф тортиб Афифа. Хаёлида «Нега шу тоида бу одамии учратдим?» деган надомат бор эди.

Сиз мени ёлғончи, бевафо, деб айблаб юрган бўлсангиз керак, деди Даврбек гуноҳкорона.

Йўқ, йўқ, деди шошиб Афифа, умуман бу ҳақда
ўйлаганим йўқ.

Даврбек маъюс кулди:

Наҳотки, умуман ўйламаган, эсламаган бўлсангиз?

Ўйлаганим, эслаганим билан нима фойда? Ўтганн ўтди.

Энди эрга тегдим.

Эшитдим. Машҳур одамга тегибсиз.

42

Кора каср асираси


7 кисм



моқчи бўлди. Аммо... урмади. Ғазабини енгди. Яна босиқлик билан гапирди.

Агар қизим ёмон бўлса, ўлдириб ташла! Кейин билганингни қиласан. Лекин билиб қўй. Тирик ажратмайман. Эҳ, сени қара-ю, бошингга қўнган бахт қушини ҳайдаб, яна чориқ судрамоқчимисан? Мен сени депутат қиламан, министр қиламан, деб юрсаму...

Қайнотанинг сўнгги сўзлари титраб чиқди. Маъюсланди. Даврбекнинг унга раҳми келди. Шундай қудратли одам қизига кучи етмай, аламини мендан олаяпти, деб ўйлади. Мен унга обрў учун керакман. Қизининг шўхликларига чидаб юрсам, ҳеч нарсани алмайди. Эҳтимол, чиндан ҳам депутат қилади. Лекин қизидан ажралсам, сог қўймайди...

Хуллас, у қўрқди. Балки қўрқув бир баҳона аслида қайнотаси ваъда қилаётган янада юксак мартаба умиди уни шаш-тидан туширгандир. Ҳарқалай у висол онларидаги ҳаяжон ту файли қилган аҳдини бажаришга шошмай туриш кераклигини тушунди. Қалбида Афифага нисбатан муҳаббат нечоғлик жўш ураётган бўлмасин, соғинчни, ҳижрон азобини енгди.

«Санъат қурбон талаб қилур». Ҳозирча муҳаббатни сиёсат санъати йўлида қурбон қилиб турмасак бўлмас, деган хулосага келди. Шу тахлит орадан анча вақт ўтиб кетди.
Куз кунларидан бири. Афифа бозордан қайтаётган эди. Кўнгли ғашроқ. Субут яна ишини ўзгартирмоқчи. Аввалги хотини таҳририятга қатнайвериб, безор қилди. Бунинг устига унинг бир-икки мақоласи позасидан бош муҳаррир қаттиқ гап эшитиб, Субугни четлатиш пайига тушди. Субут маони наст роқ бўлса ҳам янги очилган кичикроқ газеталардан бирига ўтмоқчи. «Ҳали ҳаммаси яхнии бўлади. Бу эркин газета. Уни ҳамма ўқийди. Нусхаси кундан-кун ошиб боради, ойлик ҳам шунга ярани ортади», деб орзу қилади. Афсуски, фақат орау билан яшаш қийин. Турмушлари ночор. Ижара пулини зўрға тўлашаянти. Афифа сиртдан ҳуқуқшуносликка ўқишга кирди. Бунга ҳам пул керак. Ҳали ишга жойланюлгани йўқ. Тунюв куни Шаҳина хонимни учратди. Беихтиёр уникида ўтказган

41

нафис сўзларини ва қўлида тақиб юрган, яхши кўрган соатини туҳфа қилиб юборди. Аммо...
Висол лаззатидаи маст бўлиб, Афифага берган ваъдасини бажариш шахди билан юрган кунларида қайнотаси чақириб қолди. Шундан сал олдинроқ у хотинига яхшиликча ажраласан, деган мазмунда ярми ҳазил, ярим чин гап қилганди. Ҳой-наҳой, хотини бу гапни дарҳол отасига етказган бўлса керак. Унинг қовоғидан қор ёғар, қўйиб берса, Даврбекни тириклай ютиб юборгудек эди. Лекин гапни босиқлик билан бошлади:

Куёвни пайғамбарлар ҳам сийлашган, дейди ота-боболаримиз. Мен бу ҳикматли мақолга амал қилиб юрибман. Кўлимдан келган ёрдамни аяётганим йўқ. Бироқ... сиз ҳам. дўстим, кўрсатилаётган ҳурматга лойиқ бўлиб, иззатингизии билиб юринг, маъқулми?

Дапрбек бу учрашувни кутган ва унга тайёргарлик кўра бошлаганди. Фақат бу қадар тез бўлади, деб ўйламаганди. Шу боис биринчи дағдағадан кейиноқ саросимага тушди.

Мен ўзим, сиз билан қизингиз ҳақида бир гапланмоқчи бўлиб юргандим.

Биламан, қизим сал эркароқ, тантиқроқ. Лекин эркак киши хотинини, керак бўлса, уриб-сўкиб, йўлга солиб олиши керак, дарров жириллиб ҳезалаклик қилмасдан...

Даврбекнинг қони қайнаб кетди:

Нима қилибман, ҳезалаклик қилиб? Оғзингизга қараб гапиринг.

- Исловатхонага танда қўйиб, ҳар учрагаи фоҳишага уй-ланаман, деб юриш ҳезалаклик эмасми? Эй, сен эркакмисан ўзи? Хотини ҳам, ўйнашни ҳам рози қилиб юрмайсанми, кўкракни кўтариб. Битта жалаб менинг қизимдаи аъло бўлиб қолдими?

- У сиз айтаётгандақа эмас. У тоза қиз, деди Даврбек Афифанинг пок номини ҳимоя қилишига ўзида мардона журъат сезиб. Бу эса қайнотасининг ғазабини янада алангалатиб юборди.

Шунақами, ўша фоҳиша менинг қизимдан тозароқми? Хўп, майли, у тоза экан. Сен-чи? Сен тозамисан? Сен...

Қайнота гапини охирига етказмади. Важоҳат ва тахдид билан Даврбекнинг тумшуғи ёнида мушт дўлайтирди. Эҳтимол, ур-

40


Давоми бор

Мен шу даражага отангизнинг қиммати билан эришган эмасман-ку.

Юрувдингиз меҳмонхонада яшаб, чориғингизии судраб. «Номи улуғ, супраси қуруқ».

Хотини нишонга урганди. Чиндан ҳам унга уйланган пайтда идорасидан берилган беш хонали уйни ажралиш жараёнида хотинига берган ва у шимолдаги шаҳарлардан бирига алмаш-тириб кетгани учун ўзи вазирликлардан бирининг меҳмонхонасида яшаб юрганди.

Керак бўлса, деб қўшимча қилди хотини, ишлаб турган ишингиздан ҳам айрилиб қолишингиз мумкин, агар отам суяб турмаса...

Бу очиқча таҳдид эди. Даврбек қўрқди. «Киши балога қолур-ми, ўз ихтиёри билан», деган сатрларни пичирлаб ўқиди. Дарвоқе, у анча зиёли, адабиёт ва санъатдан хабардор, гўзаллик ва нафосатни севгувчи одам эди. Ана шу хислати туфайли Шаҳина хоним билан танишган бўлса, ажаб эмас. Ҳарҳолда у Шаҳина хонимнт «Муҳаббат манзилига» хотинига аччиқ қилиб келиб қолмаганди. Бу анча илгарироқ бошланган Биринчи хотинидан ажралиб, пойтахтта келиб, ҳали муваққат бўйдоқлик гаштнин суриб юрган кезларида бир ҳуқуқшунос дўсти таништирганди «опа» билан. Ўрунбурунлик Маруся-га уйлангач, бир муддат оёғнии тийди-ю «Урганган кўнгил ўрганса қўймас», деганларидек, яна мунтазам қатнай бошла-ди. Ва кунларнинг бирида Афифага дуч келди. Дафъатан «Бу хотини томонидан таҳқирланган бадбахт каминага тақдирнинг туҳфаси», деган хаёлга борди. Бахтдан боши осмонга етди. Афифа бу чинакам мўъжиза эди. Афифа малоҳат ва гўзал ликда тенги йўқ бир пари, ҳусн маликаси эди. У бир ғунча эди. Даврбек ийиб, эриб кетди. Зеро, у хотинидан жабр кўриб, худди шундай бир нокиза гулнинг ҳидига чанқоқ эди. Афифани бағрига босар экан, одамлиги ҳам есига тушиб, бўйнидаги поннойиста заифадан, «Агар керак бўлса, мансабдан ҳам, молу
давлатдан ҳам воз кечиб, ҳаётимни қайтадан бошлайман», деган фикрга борди. Шундай қилишга ўзимда журъат ва жасорат топа оламан, деб ўйлади. «Мен ҳам одамман-ку», деди ўзича хаёлан хитоб қилиб. Афифага бисотилдаги энг азиз, энг

39