Равиши номатлубе, ки дар матбуоти мо имрӯз ривоҷ дорад, истифодаи огоҳонаву ноогоҳона аз калимаҳо ва ҷамъбандиҳои арабист. Ҳар рӯз аз радио калимаҳои «самъ», «сомеъ» ва «истимоъ» батакрор ба гӯш мерасанд, ки ба истифодаи онҳо зарурат нест. Намедонам, калимаҳои тоҷикии «гӯш», «шунаванда» ва «шунидан» чӣ гуноҳ доштанд, ки кормандони радиё ҷои онҳоро ба осонӣ ба калимаҳои бегона додаанд. Ба ҷуз ин, калимаҳои зиёди арабӣ имрӯз дар забони мо на ба маънию вазифаи худашон истифода мешаванд, ба монанди «муштарӣ» (дар шабакаҳои телефонӣ), «шомил», «ташриф»… Масалан, мегӯянд: «Муштарии даъватшаванда машғул аст», «Ман ба ДДМТ шомил шудам», «Президент ба пойтахти Русия ташриф овард». Маълум аст, ки аз надонистани маънии калимаҳо дар ин се мисол ба ғалат роҳ додаанд, чаро ки «муштарӣ» – харидор асту «шомил» – фарогир ва «ташриф» – мушарраф сохтан. Кор ба ҷое расидааст, ки баъзе соҳибзабонон аз ноогоҳӣ калимаи «ташриф»-ро ҳатто нисбат ба худ истифода бурдаву мегӯянд: «Ман ба маҳфил ташриф овардам». Ҳамчунин калимаҳое бо ҷамъбандии шикаста, аз қабили «шуъаро», «удабо», «аснод», «аҳдоф» имрӯз корбурд доранд, дар ҳоле ки метавонем тамоми онҳоро бо анҷомаҳои тоҷикӣ ҷамъбандӣ намоем, яъне «шоъирон», «адибон», «ҳадафҳо», «санадҳо»… Ба фикри ин ҷониб аз имконоти забони бегона танҳо вақте бояд мадад ҷуст, ки забони худӣ он имконотро надошта бошад, вагарна ба сохтори забон садамаҳое ворид мегарданд, ки ислоҳашон бо душвориҳои зиёде муяссар мегардад.

Инак, сухане чанд роҷеъ ба имлои баъзе ҳарфҳо низ баён медорем.

Нахуст дар бораи изофат, ки баъд аз садонокҳо меояд. Маълум аст, ки то тасдиқ шудани имлои нави забони тоҷикӣ изофат дар ҳама ҳолатҳо танҳо бо ҳарфи «и» ифода мегардид. Баъд аз он ки барои ифодаи изофат «й» дар бари «и» қарор гирифт, ҳарҷу марҷе дар навишти ибораҳои изофӣ, ки муаяншавандаҳояшон бо садонок анҷом меёбанд, ба вуҷуд омад. Қаблан «чои кабуд», «бинои баланд», «хонаи нав», «доруи талх» менавиштанду имрӯз аксари ин ибораҳоро гӯё мутобиқи имлои нав дуруст кардаву ба шакли «чойи кабуд», «бинойи баланд», «хонайи нав», «доруйи талх» менависанд. Аммо бояд биандешем, ки оё дар ҳамаи ин ибораҳо истифодаи «й» дуруст аст ё не. Барои он ки иштибоҳ накунем, мо бояд ҳарфи охирини калимаи муаяншавандаро ба назар бигирем: «чой», «бино». «хона», «дору». Аз ин равшан мешавад, ки танҳо калимаи «чой»-ро, ки бо «й» тамом мешавад, метавонем дар ибораи изофӣ ба гунаи фавқуззикр ба қалам диҳем. Вале имрӯз баъзе қаламбадастон «хонайи мо», «дуъойи бад», «маъвойи дил», «лолайи кӯҳӣ»…. менависанд, ки ҳама ғалатанд, чун муайяншавандаҳо «хона», «дуъо», «маъво» ва «лола»-анд, на «хонай», «дуъой», «маъвой» ва «лолай». Яъне истифода аз «й» дар таркиби ибораи изофӣ танҳо дар калимаҳое, ки бо ин ҳарф анҷом меёбанд, ба мисли «ҷой», «пой», «рӯй»… дуруст аст.

Чизи дигаре ки дар талаффуз ва навишташон нобасомонӣ ба назар мерасад, пайвандакҳои «-ву» ва «-ю» мебошанд. Дар навишти форсӣ миёни «-ву» ва «-ю» тафовуте нест. Аммо дар расмулхатти имрӯзии мо онҳо мутафовитанд. Имрӯз ҳам дар навишт ва ҳам дар гуфтор ҳангоми паиҳам овардани калимаҳо ҳар кас мувофиқи завқи худ ё аз «-ву», ё аз «-ю» ва ё аз ҳар ду истифода мекунад, бе он ки мавқеъи корбурди онҳоро риоя намояд. Ба андешаи ин ҷониб пайвандакҳои «-ву» ва «-ю» ҷои корбурди муайяни худро доранд ва бояд он ҳам дар навишт ва ҳам дар гуфтор риоя шавад. Масалан, дар байни «хона+дар», «доно+нодон», «дору+дармон» бояд «-ву» ва дар «Лайлӣ+Маҷнун», «дӯстӣ+бародарӣ», «некӣ+бадӣ», «саре+савдое» ва монанди инҳо аз «-ю» истифода кард, яъне «хонаву дар», «донову нодон», «доруву дармон», ва «Лайлию Маҷнун», «дӯстию бародарӣ», «некию бадӣ», «сарею савдое»… Бадин манзур калимаҳоеро, ки бо ҳарфҳои «-ӣ» ва «е» тамом мешаванд, танҳо бо «-ю» ва мобақиро бо «-ву» метавон ба калимаи баъдӣ пайваст. Аз ин дидгоҳ хилофи ин қоида навиштану талаффуз кардани калимаҳои мавриди назар ба шакли «хонаю дар», «доною нодон», «дорую дармон» ва «Лайливу Маҷнун», «дӯстиву бародарӣ», «некиву бадӣ», «сареву савдое» ғалат менамояд.