Bozor iqtisodiyoti ushbu axborotni qayta ishlash bo‘yicha noyob samaradorlikka ega. Biror mahsulot narxi oshganda, iste’molchilar buning aniq sabablarini o‘rganishlari shart emas—bu ta’minot zanjiridagi muammolar, talabning o‘sishi yoki resurslar taqchilligi bo‘lishi mumkin. Muhimi, narxning o‘sishi resursning boshqa joylarda yanada qimmatroq baholanganini avtomatik tarzda bildiradi.
Bu jarayon iqtisodiyotning har bir sohasida millionlab marta takrorlanadi va ortiqcha isrofgarchilik hamda resurslarning keskin taqchillik holatlarining oldini oladi.

Bu yerda mo‘’jiza narxlar orqali muvofiqlashtirishning soddaligi va samaradorligida namoyon bo‘ladi. Narxlar talab, resurslarning mavjudligi va innovatsiyalardagi real vaqt o‘zgarishlarini tezda aks ettirib, butun dunyo bo‘ylab odamlarning tezkor, samarali va oqilona qaror qabul qilishiga imkon yaratadi. Hech kim bananlarning nega mo‘l yoki vino narxining nima sababdan oshayotganini batafsil bilishi shart emas—narxlarning o‘zi ushbu ulkan hajmdagi ma’lumotlarni distillatsiya qilib, aniq va tushunarli tarzda yetkazib beradi. Tajribalar shuni ko‘rsatadiki, narx tizimining markazlashmagan tabiati hatto eng ilg‘or markaziy rejalashtirish mexanizmlaridan ham samaraliroq ishlaydi, chunki u tarqoq, mahalliy bilim va manfaatlardan foydalangan holda iqtisodiy faoliyatni uyg‘unlashtiradi.

Asosiy tushuncha shundan iboratki, narxlar shunchaki tasodifiy raqamlar emas—ular muhim axborotni o‘zida mujassam etadi. Masalan, pandemiya davrida yog‘och narxining uch baravarga oshishi quruvchilar uchun shunchaki noqulaylik emas edi, balki iqtisodiyotga juda muhim bir xabarni yetkazayotgan edi: “Hozirgi paytda yetarli yog‘och yo‘q.”

Biroq narxlar faqatgina axborot yetkazish bilan cheklanib qolmaydi—ular rag‘bat ham yaratadi. Iqtisodchi Aleks Tabarroqning iborasi bilan aytganda, narxlar “rag‘bat bilan o‘ralgan signal”dir. Masalan, yog‘och tanqisligini bildirgan yuqori narx muammoni hal qilish uchun kuchli rag‘batlantiruvchi omillarni ham yuzaga keltirdi:
• Iste’molchilar uchun: “Balki hozircha ayvon qurishni ortga surish yoki muqobil materiallarni izlash kerakdir.”
• Ishlab chiqaruvchilar uchun: “Ishlab chiqarishni oshirish lozim—bu yerda katta foyda olish imkoniyati bor.”
• Tadbirkorlar uchun: “Yog‘ochga muqobil materiallarni ishlab chiqish yoki yanada samarali o‘rmon xo‘jaligi usullarini rivojlantirish kerak.”
Aynan shu ikki tomonlama xususiyat—ya’ni axborot va rag‘bat uyg‘unligi—narxlarni iqtisodiy faoliyatni muvofiqlashtirish bo‘yicha mislsiz kuchga ega vositaga aylantiradi.

Bundan tashqari, narxlar juda nozik va moslashuvchan mexanizmdir. Ular keskin yoki keskin o‘zgarishlarga emas, balki mayda, izchil tuzatishlarga imkon beradi. Masalan, sut ishlab chiqarishni qanday taqsimlashni ko‘rib chiqaylik: sut zavodlari ishlab chiqarish jarayonida hamma sutni birdaniga pishloq yoki muzqaymoq ishlab chiqarishga yo‘naltirish haqida qat’iy qaror qabul qilmaydi. Aksincha, narxlarga qarab nozik o‘zgarishlar kiritiladi—masalan, yogurt narxi bir oz oshgan taqdirda, 2% ko‘proq sutni yogurt ishlab chiqarishga ajratish mumkin. Har bir litr sut eng yuqori qiymatga ega bo‘lgan yo‘nalishga yo‘naltiriladi, ishlab chiqaruvchilar esa o‘z mahsulotlarini muqobil ishlatish qiymati asosida optimal taqsimlash imkoniyatiga ega bo‘ladilar. Bu jarayon iqtisodiyotning har bir sohasida millionlab marta takrorlanadi va ortiqcha isrofgarchilik hamda resurslarning keskin taqchillik holatlarining oldini oladi.

2/