SOQOL QO‘YISH VOJIBMI YOKI SUNNATMI (1-qism)
Hadis rivoyatlarida soqol qo‘yish haqidagi buyruq besh xil lafz bilan kelgan. Ular bahs davomida keltiriladi. Ibn Abdul Barr shunday degan: “Besh xil rivoyat mavjud: a’fu, avfu, arxu, urju, waffiru. Ularning barchasi bir ma’noni anglatadi: soqolni o‘z holida qoldirish.”
Biz bu masalani hanafiy usul qoidalari nuqtayi nazaridan tahlil qilamiz: soqol qo‘yish vojibmi yoki sunnatmi? Buning uchun sunani zavoid va sunani hudo masalalarini, amrning mohiyatini, buyruqdagi ogohlantirishni, umumiy hukmning xoslanishini, roviyning o‘zi rivoyat qilgan narsaga zid amal qilishini, sahobalarning buyruqqa zid harakat qilganligini va fitrat ma’nosini quyidagi boblarda muhokama qilamiz:
Hanafiy usulchilar sunnatlarni ikki qismga ajratgan: sunani hudo va sunani zavoid.
Sadr ash-Shari’a bunday degan:
"Sunani hudo (yo‘lboshchi sunnat)ni tark qilish gunoh va malomatga sabab bo‘ladi, masalan, jamoat namozi, azon, iqomat va shunga o‘xshashlar. Sunani zavoidni (qo‘shimcha sunnat) tark qilish esa bunday natijaga olib kelmaydi, masalan, Payg‘ambarimizning taom yeyish, ichish, kiyinish, turish va o‘tirishdagi sunnatlari."
Sunani hudo — bu dinning shiorlari bilan bog‘liq bo‘lgan amallar bo‘lib, jamoat namozi va azon shular jumlasidandir. Shuningdek, farz yoki vojib amallarni to‘liq bajarishga xizmat qiladigan harakatlar ham unga kiradi. Chunki sunnat asosiy ibodatlarni to‘ldirish uchundir: namoz va haj kabi asosiy ibodatlarda sunnat ularni mukammal qilish uchun bo‘ladi, vojib ibodatlarda esa vojibni to‘ldirish uchun bo‘ladi. Masalan, tahoratda a’zolarni uch marta yuvish shular jumlasidandir.
Sunani zavoid esa Payg‘ambarimiz ﷺning tabiiy odatlariga tegishli bo‘lgan amallardir, masalan, ovqatlanish, ichimlik ichish, kiyinish. Ba’zi ibodatlar ichida ham shunday amallar mavjud bo‘lib, ular farz yoki vojib darajasiga yetmagan sunnatlar bo‘lishi mumkin. Ibn Nujaym bunday degan:
"Ular sunani zavoid deganda ta’kidlangan sunnatlar bo‘lmagan sunnatlarni nazarda tutganlar. Ba’zan ularni "sunnat", ba’zan "mustahab", ba’zan esa "mandub" deb atashadi. Faqihlar bu uch atamani bir-biridan ajratib, shunday deganlar: Payg‘ambarimiz ﷺ bir amalni uzluksiz bajargan, lekin ba’zan sababsiz tark qilgan bo‘lsa, bu sunnatdir. Agar bir amalni uzluksiz bajarmagan bo‘lsalar, u mustahabdir, ya’ni bajarish va tark qilish bir xil. Agar biror amalni juda kam bajargan bo‘lsalar, u mandub bo‘lib, tark qilish afzalroq hisoblanadi. Usulchilar esa mustahab va mandubni farqlamaganlar."
Ibn Obidin ta’kidlashicha, sunani zavoid odatlardan bo‘lsa-da, unga ixlos bilan amal qilish uni ibodat darajasiga olib chiqadi. Shuningdek, Payg‘ambarimiz ﷺning ba’zi zavoid sunnatlarni doimiy bajarganligi ularni odatga aylantirgan. Ibn Obidin shunday degan:
"Nafl ibodatlar bilan sunani zavoid o‘rtasida hukm jihatidan farq yo‘q, chunki ikkisining ham tark qilinishi makruh emas. Faqatgina farq shundaki, nafl ibodatlar aslida ibodat sanaladi, sunani zavoid esa odatlar qatoriga kiradi. Lekin ba’zi olimlar buni tanqid qilgan, chunki ibodat bilan odat o‘rtasidagi farq niyat va ixlos bilan bog‘liq. Payg‘ambarimiz ﷺning barcha amallari ixlos bilan bajarilgan, shuning uchun ularning hammasi ibodat sanaladi."
Sunani zavoidga boshqa misollar ham keltirilgan: namozda qiroatni uzun qilish, ruku’ va sajdani cho‘zish. Bular albatta ibodat sanaladi, lekin sunani hudo emas, balki sunani zavoid hisoblanadi. Chunki sunnat — diniy yo‘l bo‘lib, Payg‘ambarimiz ﷺ uni doimiy bajarganlari sababli odatga aylangan. Lekin bu amallar dinning mukammallik jihatlaridan biri emasligi sababli sunani hudo emas, balki sunani zavoidga kiradi. Sunani hudo esa ta’kidlangan sunnatlar bo‘lib, ularni tark qilish diniy sustkashlik hisoblanadi.
Chust tumani "Toymas" jome masjidi imom xatibi: Ibodulla Yandashev.
🌐 КАНАЛИМИЗ: @SOFTALIMOTLAR
Hadis rivoyatlarida soqol qo‘yish haqidagi buyruq besh xil lafz bilan kelgan. Ular bahs davomida keltiriladi. Ibn Abdul Barr shunday degan: “Besh xil rivoyat mavjud: a’fu, avfu, arxu, urju, waffiru. Ularning barchasi bir ma’noni anglatadi: soqolni o‘z holida qoldirish.”
Biz bu masalani hanafiy usul qoidalari nuqtayi nazaridan tahlil qilamiz: soqol qo‘yish vojibmi yoki sunnatmi? Buning uchun sunani zavoid va sunani hudo masalalarini, amrning mohiyatini, buyruqdagi ogohlantirishni, umumiy hukmning xoslanishini, roviyning o‘zi rivoyat qilgan narsaga zid amal qilishini, sahobalarning buyruqqa zid harakat qilganligini va fitrat ma’nosini quyidagi boblarda muhokama qilamiz:
Hanafiy usulchilar sunnatlarni ikki qismga ajratgan: sunani hudo va sunani zavoid.
Sadr ash-Shari’a bunday degan:
"Sunani hudo (yo‘lboshchi sunnat)ni tark qilish gunoh va malomatga sabab bo‘ladi, masalan, jamoat namozi, azon, iqomat va shunga o‘xshashlar. Sunani zavoidni (qo‘shimcha sunnat) tark qilish esa bunday natijaga olib kelmaydi, masalan, Payg‘ambarimizning taom yeyish, ichish, kiyinish, turish va o‘tirishdagi sunnatlari."
Sunani hudo — bu dinning shiorlari bilan bog‘liq bo‘lgan amallar bo‘lib, jamoat namozi va azon shular jumlasidandir. Shuningdek, farz yoki vojib amallarni to‘liq bajarishga xizmat qiladigan harakatlar ham unga kiradi. Chunki sunnat asosiy ibodatlarni to‘ldirish uchundir: namoz va haj kabi asosiy ibodatlarda sunnat ularni mukammal qilish uchun bo‘ladi, vojib ibodatlarda esa vojibni to‘ldirish uchun bo‘ladi. Masalan, tahoratda a’zolarni uch marta yuvish shular jumlasidandir.
Sunani zavoid esa Payg‘ambarimiz ﷺning tabiiy odatlariga tegishli bo‘lgan amallardir, masalan, ovqatlanish, ichimlik ichish, kiyinish. Ba’zi ibodatlar ichida ham shunday amallar mavjud bo‘lib, ular farz yoki vojib darajasiga yetmagan sunnatlar bo‘lishi mumkin. Ibn Nujaym bunday degan:
"Ular sunani zavoid deganda ta’kidlangan sunnatlar bo‘lmagan sunnatlarni nazarda tutganlar. Ba’zan ularni "sunnat", ba’zan "mustahab", ba’zan esa "mandub" deb atashadi. Faqihlar bu uch atamani bir-biridan ajratib, shunday deganlar: Payg‘ambarimiz ﷺ bir amalni uzluksiz bajargan, lekin ba’zan sababsiz tark qilgan bo‘lsa, bu sunnatdir. Agar bir amalni uzluksiz bajarmagan bo‘lsalar, u mustahabdir, ya’ni bajarish va tark qilish bir xil. Agar biror amalni juda kam bajargan bo‘lsalar, u mandub bo‘lib, tark qilish afzalroq hisoblanadi. Usulchilar esa mustahab va mandubni farqlamaganlar."
Ibn Obidin ta’kidlashicha, sunani zavoid odatlardan bo‘lsa-da, unga ixlos bilan amal qilish uni ibodat darajasiga olib chiqadi. Shuningdek, Payg‘ambarimiz ﷺning ba’zi zavoid sunnatlarni doimiy bajarganligi ularni odatga aylantirgan. Ibn Obidin shunday degan:
"Nafl ibodatlar bilan sunani zavoid o‘rtasida hukm jihatidan farq yo‘q, chunki ikkisining ham tark qilinishi makruh emas. Faqatgina farq shundaki, nafl ibodatlar aslida ibodat sanaladi, sunani zavoid esa odatlar qatoriga kiradi. Lekin ba’zi olimlar buni tanqid qilgan, chunki ibodat bilan odat o‘rtasidagi farq niyat va ixlos bilan bog‘liq. Payg‘ambarimiz ﷺning barcha amallari ixlos bilan bajarilgan, shuning uchun ularning hammasi ibodat sanaladi."
Sunani zavoidga boshqa misollar ham keltirilgan: namozda qiroatni uzun qilish, ruku’ va sajdani cho‘zish. Bular albatta ibodat sanaladi, lekin sunani hudo emas, balki sunani zavoid hisoblanadi. Chunki sunnat — diniy yo‘l bo‘lib, Payg‘ambarimiz ﷺ uni doimiy bajarganlari sababli odatga aylangan. Lekin bu amallar dinning mukammallik jihatlaridan biri emasligi sababli sunani hudo emas, balki sunani zavoidga kiradi. Sunani hudo esa ta’kidlangan sunnatlar bo‘lib, ularni tark qilish diniy sustkashlik hisoblanadi.
Chust tumani "Toymas" jome masjidi imom xatibi: Ibodulla Yandashev.
🌐 КАНАЛИМИЗ: @SOFTALIMOTLAR