DIABETIK NEYROPATIYA
(Tasnifi, patogenezi, klinik shakllari, diagnostikasi va tez tibbiy yordamda ahamiyati)

1. UMUMIY MA’LUMOT:
Diabetik neyropatiya — qandli diabet fonida rivojlanadigan, periferik yoki avtonom nerv tizimi zararlanishi bilan kechadigan surunkali asoratdir. U uzoq davom etuvchi giperglikemiya, mikrosirkulyatsiya buzilishi va metabolik o‘zgarishlar natijasida yuzaga keladi. Har ikki diabetik bemorning birida uchrashi mumkin

2. PATOGENEZ:

Giperglikemiya → sorbitol to‘planishi (poliol yo‘li) → osmotik stress

Oksidlovchi stress va mitoxondrial disfunktsiya

Endonevral qon aylanishining buzilishi

Neyrotrofik omillar (masalan, NGF) kamayishi
→ Aksonal degeneratsiya va demiyelinizatsiya rivojlanadi

3. TASNIFI:

A. Lokalizatsiyasiga ko‘ra:

Distal simmetrik polineyropatiya

Avtonom neyropatiya

Fokal va multipleks neyropatiyalar

Kranial neyropatiyalar

B. Klinik ko‘rinishiga ko‘ra:

Sensor

Motor

Sensor-motor

Aralash

Asimptomatik

4. KLINIK SHAKLLARI:

1) Distal simmetrik sensor-motor neyropatiya (eng ko‘p uchraydi):

“Paypoq” yoki “qo‘lqop” zonasida uvishish, qichishish, yonish

Og‘riq, allodiniya, giperalgeziya

Aşil refleksining susayishi yoki yo‘qolishi

Vibratsion, taktil va harorat sezuvchanligining pasayishi

Og‘ir holatlarda mushak atrofiyasi

2) Avtonom neyropatiya:

Kardial ko‘rinishlar:

Ortostatik gipotoniya (sistolik AB 20 mmHg dan ko‘proq pasayishi)

Tinch holatda taxikardiya, barikardiya

Yurak urishining o‘zgaruvchanligi (HRV) kamayishi

Gastrointestinal shakl:

Qorin dam bo‘lishi, og‘irlik hissi, dispeptik shikoyatlar

Gastroparez (oshqozon bo‘shashuvi kechikadi)

Qabziyat yoki ich ketishi

Urogenital buzilishlar:

Impotensiya, retrograd eyakulyatsiya

Neyrogen siydik pufagi (retensiya yoki inkontinensiya)

3) Fokal neyropatiyalar:

n. femoralis: son old yuzasida zaiflik, og‘riq

n. oculomotorius: ptoz, ko‘z harakatlarining buzilishi

Torakal radikulopatiya: yonbosh sohasida kuchli yonuvchi og‘riq

4) Proksimal motor neyropatiya (diabetik amiotrofiya):

Ko‘proq 2-toifa diabetda

Son mushaklarida og‘riqli atrofiyalar, zaiflik

Odatda bir tomonlama boshlanadi

5. DIAGNOSTIKA:

A. Klinik baholash:

Shikoyatlar: uvishish, og‘riq, sezuvchanlik buzilishi

Reflekslar: Aşil refleksi, tizza refleksi

Mushak kuchi va tonusi

B. Tekshiruv usullari:

10 g monofilament testi

128 Hz tuning fork — vibratsion sezuvchanlik

Elektroneyromiografiya (ENMG)

Ortostatik test (yotgan va turgan holatda AB)

Yurak urishining o‘zgaruvchanligi (HRV)

C. Laborator tekshiruvlar:

HbA1c (qand nazorati)

B12 vitamini, TSH, FT4 (differensial diagnostika uchun)

Buyrak funksiyasi, elektrolitlar

6. DIFFERENSIAL DIAGNOZ:

B12 vitamini yetishmovchiligi

Surunkali alkogol neyropatiyasi

Buyrak yetishmovchiligi fonidagi uremik neyropatiya

Guillain–Barré sindromi (o‘tkir boshlovchi holatlarda)

Paraneyroblastik sindromlar

7. TEZ TIBBIY YORDAMDA MUHIM JIHATLAR:

Ortostatik kollaps — arterial bosim va yurak urishini monitoring qilish

Oyoq yarasi va gangrena — sepsisni inkor etish

Qattiq og‘riq sindromi — og‘riqni baholash va yengillashtirish

Gastroparez natijasidagi qusish — suvsizlanish va elektrolytlarga e’tibor

Autonom disfunktsiya — yurak ritmiva nafas nazorati

XULOSA:

Diabetik neyropatiya — polimorf, ko‘p organ tizimlarini qamrab oluvchi diabet asoratidir. Uning erta diagnostikasi va kompleks yondashuv asosida simptomatik nazorati bemor hayot sifatini yaxshilaydi.

Siz kutgan tibbiy blog:
━━━━━━━━━━━━━━━
@Tez_tibbiyyordam_103