Ўзбек медиасида "ҳужум", "ҳамла", "хуруж" сўзларини кўпинча аралаштириб ишлатишади. Сўзлашув тилидаям булар синоним ҳисобланади.
Лекин Иккинчи жаҳон уруши йилларида ҳарбий терминологияга эҳтиёж туғилган. Ўшанда ўзбек тилшунослари рус ҳарбий терминологиясини олиб, ундаги атамаларни юқоридаги ва бошқа сўзларга боғлаб чиққан. Яъни бу сўзлар атамага айланиб, бир-биридан фарқ қилувчи конкрет маънога эга бўлган. Русча муқобили ва изоҳини келтираман:
- ҳужум — наступление; душманни позициясидан суриб чиқариб, янги марраларни эгаллаш мақсадида уюштириладиган кенг миқёсли ҳужум операцияси;
- ҳамла — налёт; кичик гуруҳ билан душманга кутилмаган зарба бериб, бирор тактик ё стратегик аҳамиятга эга объектни йўқ қилиш ёки саросимага солиш ҳаракати;
- хуруж — вылазка; қамал ёки қуршов ҳолатидаги қўшин ёки унинг кичик бир қисми қамал марраларини айланиб ўтиб, ҳужум кампаниясини олиб бораётган душманга кутилмаганда ҳужум қилиши; бундан мақсад қамал чизиғини ёриб ўтиш ёки қамал қуролларини йўқ қилиш бўлиши мумкин;
- қамал — блокада; маълум ҳудудни "қамаб қўйиш", уни қуршаб, иқтисодий ва ҳарбий изоляцияга олиб, тинкасини қуритиш;
- қуршов — душман қўшинларини қуршаб олиб, яроқсиз ҳолга келтириш; юқоридагидан фарқи — ҳудуд эмас, айнан ҳарбий кучларга нисбатан қўлланади;
- муҳосара — осада; маълум бир қўрғон, қишлоқ ёки шаҳарни қўлга олиш учун олиб бориладиган ҳаракатлар — улар ичида қамал ҳам бор, бундан ташқари, подкоплар қазиш, ўққа тутиш ва ҳ.к.;
- штурм — муҳосарадан фарқи, ойлаб давом этмайди, балки бутун куч тўпланиб, кенг миқёсда ҳужум қилинади; истеҳкомни жуда тез олишга қаратилган ҳарбий операция; чиғатой тилида бу маънода "таарруз" сўзи ишлатилган, лекин ўша йилларда тилшуносларимиз буни қабул қилмаган, русча шаклда олган;
- қўлга олиш — захват; бирор истеҳком, қишлоқ ёки шаҳарни эгаллаб олиш;
- ишғол — оккупация; бутун мамлакатни ёки катта ҳудудни нафақат эгаллаш, балки уни узоқ вақт ушлаб туриб, бошқарувга олиш ҳаракати;
- тор-мор келтириш — разгром; душман кучларини узил-кесил енгиб, қаршилик қила олмайдиган ҳолга келтириш;
- зарба — удар;
- ёриб ўтиш — прорыв ва ҳ.к.
@AsanovEldar
Лекин Иккинчи жаҳон уруши йилларида ҳарбий терминологияга эҳтиёж туғилган. Ўшанда ўзбек тилшунослари рус ҳарбий терминологиясини олиб, ундаги атамаларни юқоридаги ва бошқа сўзларга боғлаб чиққан. Яъни бу сўзлар атамага айланиб, бир-биридан фарқ қилувчи конкрет маънога эга бўлган. Русча муқобили ва изоҳини келтираман:
- ҳужум — наступление; душманни позициясидан суриб чиқариб, янги марраларни эгаллаш мақсадида уюштириладиган кенг миқёсли ҳужум операцияси;
- ҳамла — налёт; кичик гуруҳ билан душманга кутилмаган зарба бериб, бирор тактик ё стратегик аҳамиятга эга объектни йўқ қилиш ёки саросимага солиш ҳаракати;
- хуруж — вылазка; қамал ёки қуршов ҳолатидаги қўшин ёки унинг кичик бир қисми қамал марраларини айланиб ўтиб, ҳужум кампаниясини олиб бораётган душманга кутилмаганда ҳужум қилиши; бундан мақсад қамал чизиғини ёриб ўтиш ёки қамал қуролларини йўқ қилиш бўлиши мумкин;
- қамал — блокада; маълум ҳудудни "қамаб қўйиш", уни қуршаб, иқтисодий ва ҳарбий изоляцияга олиб, тинкасини қуритиш;
- қуршов — душман қўшинларини қуршаб олиб, яроқсиз ҳолга келтириш; юқоридагидан фарқи — ҳудуд эмас, айнан ҳарбий кучларга нисбатан қўлланади;
- муҳосара — осада; маълум бир қўрғон, қишлоқ ёки шаҳарни қўлга олиш учун олиб бориладиган ҳаракатлар — улар ичида қамал ҳам бор, бундан ташқари, подкоплар қазиш, ўққа тутиш ва ҳ.к.;
- штурм — муҳосарадан фарқи, ойлаб давом этмайди, балки бутун куч тўпланиб, кенг миқёсда ҳужум қилинади; истеҳкомни жуда тез олишга қаратилган ҳарбий операция; чиғатой тилида бу маънода "таарруз" сўзи ишлатилган, лекин ўша йилларда тилшуносларимиз буни қабул қилмаган, русча шаклда олган;
- қўлга олиш — захват; бирор истеҳком, қишлоқ ёки шаҳарни эгаллаб олиш;
- ишғол — оккупация; бутун мамлакатни ёки катта ҳудудни нафақат эгаллаш, балки уни узоқ вақт ушлаб туриб, бошқарувга олиш ҳаракати;
- тор-мор келтириш — разгром; душман кучларини узил-кесил енгиб, қаршилик қила олмайдиган ҳолга келтириш;
- зарба — удар;
- ёриб ўтиш — прорыв ва ҳ.к.
@AsanovEldar