Onkologiyaga oid asosiy atamalar

Normal hujayra

Oddiy tuzilishga ega hujayralar bo‘lib, ularda g‘ayritabiiy o‘zgarishlar (atipiya), shakl va o‘lcham xilma-xilligi (pleomorfizm) yoki displaziya yo‘q.

Normal yadroviy:sitoplazmatik nisbati: Yadro va sitoplazma hajmi me’yorda bo‘ladi.

Tuzilmaviy polaritet: Epiteliya hujayralari mikroskopik darajada o‘ziga xos tuzilishga ega, bunda lateral, apikal va bazal membrana sohalari farqlanadi.

Neoplaziya

Hujayralarning me’yordan ortiq ko‘payishi. Neoplazmalar ikkita asosiy komponentdan iborat:

Parenxima: neoplastik (g‘ayritabiiy ko‘paygan) hujayralar.

Stroma: parenximani qo‘llab-quvvatlovchi biriktiruvchi to‘qima va qon tomirlari.
Neoplazmalar bitta hujayradan kelib chiqadi (monoklonal) va ular yaxshi sifatli (benign) yoki yomon sifatli (malignant) bo‘lishi mumkin.

O‘simta (tumor)

To‘qimalarda shish yoki g‘ayritabiiy o‘sish bilan namoyon bo‘luvchi holat. Barcha o‘simtalar neoplaziya emas, chunki ba’zida u shunchaki o‘tkir yallig‘lanish yoki shish natijasida paydo bo‘ladi.

Adenoma

Bez epiteliya hujayralaridan kelib chiqadigan yaxshi sifatli o‘simta, masalan, jigar yoki ichaklarda paydo bo‘lishi mumkin.

Karsinoma

Epiteliya to‘qimalaridan kelib chiqadigan yomon sifatli o‘sma hujayralari (masalan, yassi hujayrali karsinoma, bazal hujayrali karsinoma).

Sarkoma

Mezenxima to‘qimalaridan (biriktiruvchi to‘qima, suyak, mushak kabi) kelib chiqadigan yomon sifatli o‘sma (masalan, liposarkoma, leiyomiosarkoma).

Hamartoma

O‘ziga xos bo‘lgan, lekin to‘qimada tartibsiz joylashgan yaxshi sifatli hujayralardan iborat massa (masalan, Peutz-Jeghers sindromi, o‘pka hamartomasi). U kamdan-kam yomon sifatli o‘sma sifatida o‘zgaradi.

Xoristoma

Noto‘g‘ri joyda paydo bo‘lgan normal to‘qima (masalan, ingichka ichakda me’da to‘qimasi bo‘lishi, bu ko‘pincha Meckel divertikulida uchraydi).

Displaziya

G‘ayritabiiy hujayra shakl va o‘lchamlari (pleomorfizm), hujayralar joylashuvi tartibining buzilishi va yadro:sitoplazma nisbatining oshishi bilan tavsiflanadi. Displaziya bazal membranani buzmaydi.

Karsinoma in situ (CIS)

Qaytarilmas darajadagi og‘ir displaziya bo‘lib, epiteliyning butun qalinligini qamrab oladi, ammo bazal membranani buzmaydi. Bu jarayon odatda yomon sifatli o‘smaning boshlang‘ich bosqichi hisoblanadi.

Invaziv karsinoma

Bazal membranani buzib o‘tuvchi yomon sifatli o‘sma hujayralari. Invaziya omillari:

Metalloproteazlar (masalan, gidrolazlar, kollagenazlar) – to‘qimalar orasiga kirish imkonini beradi.

E-kadherinlarning inaktivatsiyasi – hujayralar orasidagi bog‘lanishning buzilishi natijasida o‘sma hujayralari tarqaladi.

Metastaz

Yomon sifatli hujayralarning uzoq organ va to‘qimalarga tarqalishi (masalan, yo‘g‘on ichak saratonining jigar hujayralariga o‘tishi).

Limfatik tarqalish – limfa tizimi orqali tarqaladi.

Gematogen tarqalish – qon tomirlari orqali tarqaladi.


@Space_Med