Eron-Turkiya: tahlil va xabarlar

Suriyada tashqi kuchlarning roli: muammolar va istiqbollar
 
Anvar Qodirov, mustaqil tadqiqotchi
 
Asad hokimyatining tugatilishidan so‘ng, Suriya inqirozining yangi bosqichi boshlandi: tashqi o‘yinchilarning manfaatlari mamlakat ichidagi vaziyatni shakllantirishda davom etmoqda. Asosiy o‘yinchilar sonining oltidan uchtagacha qisqarishiga qaramay (Turkiya, AQSh va Isroil), Suriyani barqarorlashtirish istiqbollari hanuz noaniq bo‘lib qolmoqda.
 
Eron va Rossiya: o’yindan chetlatilish

Asad rejimining asosiy tayanchlaridan biri bo‘lgan Eron, uning qulashidan keyin o‘z ta’sirini sezilarli darajada yo‘qotdi. Eron Islom inqilobi qo‘riqchilari korpusi va Hizbulloh kuchlarining zaiflashishi Tehronning Suriyadagi strategik yo‘nalishining o‘zgarishini ko‘rsatadi. Rossiya esa Tartus va Xmeymim bazalarini saqlashga e’tibor qaratib, mamlakat ichki siyosatidagi ishtirokini minimallashtirdi – shubhasiz, bu Moskvaning mintaqadagi ta’sirini keskin kamaytirdi.
 
Turkiya: janubiy chegaralarni himoya qilish

Anqara Suriya milliy armiyasi bilan aloqalaridan foydalanib, Kurdiston ishchilar partiyasi bilan bog‘liq kurd guruhlariga qarshi kurashni davom ettirmoqda. Asadga qarshi isyonchilarni qo‘llab-quvvatlash Turkiyaning o‘z chegaralari bo‘ylab kurd tahdidini minimallashtirishga qaratilgan uzoq muddatli strategiyasini aks ettiradi.
 
AQSh: IShIDga qarshi kurash va diplomatik muvozanat

Amerika kuchlari Suriyaning sharqida qolib, e’tiborni Islom davlatiga qarshi kurashga qaratmoqda. Turkiya tomonidan qo‘llab-quvvatlanayotgan kuchlarning bosimiga qaramay, AQShning Suriya Demokratik Kuchlariga  ko‘rsatayotgan yordami Vashingtonning terrorizmni jilovlashga bo‘lgan sodiqligini ko‘rsatadi. Biroq AQSh liderlari qanday qilib Suriyadagi ta’sirni saqlab qolib, bevosita harbiy aralashuvni kamaytirish masalasida muammolarga duch kelmoqda.
 
Isroil: Golandagi yangi voqelik

Asadning qulashidan keyin Isroil harbiy operatsiyalarni kuchaytirdi va taxminan 500 havo zarbasini amalga oshirdi (Isroil rasmiylarining aytishicha, bu hujumlar kimyoviy qurol ishlab chiqaradigan obyektlarga qaratilgandi). BMT tanqidiga qaramay, Golanda pozitsiyalarni egallash va strategik zarbalar Isroilning xavf-xatarlarga javob berishga tayyorligini namoyish etadi.
 
Ziddiyatlar va birlashish istiqbollari

Suriyaning yangi rahbariyat uchun asosiy vazifa – qarama-qarshi guruhlarni yarashtirish va tashqi bosimlar davom etayotgan bir paytda mamlakatni tiklash. Turkiya, AQSh va Isroil BMT Xavfsizlik Kengashining 2254-sonli rezolyutsiyasini qo‘llab-quvvatlashni bildirgan bo‘lsa-da, ular o‘z milliy manfaatlarini ilgari surishda davom etmoqda, bu esa Suriya ichki kuchlarining birlashish va tiklanish masalalaridan chalg‘ishiga sabab bo‘lmoqda.

Umuman olganda, Suriya geosiyosiy manfaatlar to‘qnashuvining maydoni bo‘lib qolmoqda, har bir tomon o‘z maqsadlarini ilgari surmoqda. Tashqi ta’sirni bartaraf etish va inklyuziv boshqaruvga o‘tish – yangi rahbariyat ustuvor vazifadir, biroq bu maqsadga erishish mamlakatning tashqi o‘yinchilar manfaatlari o‘rtasida muvaffaqiyatli manevr qila olishiga bog‘liq bo‘ladi.

Strategic Focus: Central Asia