Strategic Focus: Central Asia

Armanistonning geosiyosiy tanlovi: Rossiya yoki G‘arb?

Armanistonning G‘arbga tomon burilishi, AQSh va YI bilan aloqalarning mustahkamlanishi Janubiy Kavkazdagi geosiyosiy kuchlar muvozanatida sezilarli o‘zgarishlardan dalolat beradi. Bu jarayon Moskvaning mintaqadagi 30 yillik ta’siriga tahdid solib, Yerevanning Yevroosiyo Iqtisodiy Ittifoqi (YOII) va Kollektiv Xavfsizlik Shartnomasi Tashkiloti (KXShT) doirasidagi kelajagi bo‘yicha savollarni kun tartibiga qo‘yadi.

2025-yilning yanvar oyida AQSh va Armaniston o‘rtasida Strategik Hamkorlik Komissiyasining tashkil etilishi Vashingtonning Yerevan bilan munosabatlarni mustahkamlashga bo‘lgan intilishini namoyish etdi. AQShning mamlakatga investitsiyalari hajmi $3,3 mlrdni tashkil etib, mudofaa, texnologiyalar va boshqaruv islohotlari sohasidagi hamkorlikni kengaytirishga yordam berdi.

Ayni vaqtda Armanistonning Yevropa Ittifoqi a’zoligiga intilishi, iqtisodiy va institutsional aloqalarning ortishi bilan mustahkamlanib, uning G‘arbga burilishi va Rossiya tuzilmalaridan asta-sekin uzilib borayotganini aks etmoqda.

Garchi bu jarayon istiqbolli ko‘rinsa-da, Armanistonning G‘arb tomon burilishi qator xavflarni keltirib chiqaradi:

Birinchidan, iqtisodiy zaiflik: Armanistonning YaIMining katta qismi YOII savdosiga bog‘liq bo‘lib, ittifoqdan chiqish Moskva tomonidan iqtisodiy bosimni kuchaytirishi mumkin.

Ikkinchidan, xavfsizlikka qaramlik: G‘arbdan xavfsizlik kafolatlari noaniq bo‘lib qolmoqda, ayniqsa, Ozarbayjonning faoliyati va Turkiyaning mintaqaviy ambitsiyalari ortib borayotgan bir paytda.

Uchinchidan, geosiyosiy izolyatsiya: Armanistonning infratuzilma va savdo sohalaridagi asosiy hamkorlari – Eron va Xitoy – uning G‘arb bilan yaqinlashuvini o‘z manfaatlariga tahdid sifatida ko‘rishi va bu Yerevanning tashqi siyosatini murakkablashtirishi mumkin.

Bu kontekstda Moskva Armanistonning YIga a’zolik uchun arizasini YOIIdan chiqishga ilk qadam sifatida ko‘rmoqda. Rossiya bosh vaziri o‘rinbosari A.Overchuk allaqachon Yerevanning geosiyosiy yo‘nalishidan xavotir bildirgan.

Shu bilan birga, Rossiyaning xavfsizlik kafolatlari ta’minlovchi rolini bajara olmasligi – xususan, 2023-yilda Ozarbayjonning Tog‘li Qorabog‘ga hujumini oldini ololmaganligi – Kremlning Janubiy Kavkazdagi ta’sirining pasayishini ko‘rsatmoqda.

Hech shubhasiz, armanlarning tashqi siyosatining yangilanishi mintaqadagi kengroq o‘zgarishlarni aks ettiradi va postsovet makoniga ta’sir ko‘rsatadi. Moskva ta’siridan uzoqlashish qo‘shni davlatlar uchun o‘rnak bo‘lib, Rossiyaning an’anaviy ta’sir doirasiga qarshi qiyinchilik tug‘dirishi mumkin. 

Strategic Focus: Central Asia

🇺🇿🇦🇫O‘zbekistonliklar Tolibon bilan muloqotni qo‘llab-quvvatlamoqda: Toshkentning Afg‘oniston bo‘yicha siyosatiga oid jamoatchilik fikri

SFCA tomonidan 13-16 yanvar kunlari o‘tkazilgan so‘rovnomada 1000 ga yaqin respondent ishtirok etdi. Uning natijalari O‘zbekistonning Afg‘oniston yo‘nalishidagi tashqi siyosiy sa’y-harakatlari keng jamoatchilik tomonidan qo‘llab-quvvatlanayotganini ko‘rsatdi. So‘rov natijalari rasmiy Toshkentning Tolibon harakati bilan muloqotni rivojlantirish, Afg‘oniston bilan iqtisodiy aloqalarni mustahkamlash va mintaqaviy barqarorlikni ta’minlashga qaratilgan siyosatiga nisbatan ijobiy munosabatni tasdiqlaydi.

Tolibonning Afg‘onistonda hokimiyatga kelishi qarama-qarshi, ammo asosan neytral reaksiyani ko’rsatmoqda. Respondentlarning 33% ushbu jarayonni ijobiy baholagan bo‘lsa, 48% betaraf qolgan va 19% salbiy fikr bildirgan. Ya’ni, o’zbekistonliklar mavjud vaziyatni ehtiyotkorona va istiqboldagi imkoniyatlarni hisobga olgan holda baholayotganini ko’rishimiz mumkin.

Tolibon harakatining O‘zbekiston uchun xavf tug‘dirish ehtimoli borasida fikrlar bo‘lingan: faqat 32% respondent buni tahdid sifatida ko‘rsa, 39% bunday xavf mavjud emasligini aytgan, 29% esa aniq javob berolmagan. Ushbu natijalar Toshkentning milliy xavfsizlikni ta’minlashdagi siyosati samaradorligini aks ettiradi.

Tolibon boshqaruvi ostidagi Afg‘oniston bilan iqtisodiy hamkorlikni rivojlantirish g‘oyasi respondentlar tomonidan keng miqyosda qo‘llab-quvvatlangan: 85% ishtirokchi bunday tashabbuslar mintaqaviy barqarorlik uchun muhimligini ta’kidlagan. Xususan, temir yo‘l qurilishi va boshqa infratuzilma loyihalari 82% so’rovnoma ishtirokchilari tomonidan ijobiy baholangan. Bu O’zbekiston hukumati tashabbuslarining ahamiyati keng jamoatchilik tomonidan yaxshi tushunilayotganidan dalolat beradi.

Tolibon bilan muloqotni yo‘lga qo‘yish siyosati ham keng e’tirofga sazovor bo‘lgan: 74% respondent bu siyosatning to‘g‘riligini tasdiqlagan. Aksariyat kuzatuvchilar rasmiy Toshkentning murosaviy va konstruktiv yondashuvini qo‘llab-quvvatlamoqda.

Afg‘onistonga gumanitar yordam ko‘rsatish muhimligni 68% ishtirokchi qayd etgan. O‘zbekistonning mintaqaviy insonparvarlik tashabbuslari ijobiy qabul qilinmoqda. Shuningdek, so‘rov ishtirokchilarining 78% Afg‘onistonni Toshkentning geosiyosiy manfaatlarining muhim qismi sifatida ko‘rmoqda. Bu esa qo‘shni davlat bilan hamkorlikning strategik ahamiyatini tasdiqlaydi.

Tolibon harakati bilan munosabatlarni qanday yo‘lga qo‘yish haqida berilgan savolga javoban, 72% respondent muloqotni davom ettirish tarafdori ekanini bildirgan. Aksariyat respondentlar Kobulga nisbatan tinch hamkorlik va muloqot siyosatini qo‘llab-quvvatlashini bildirganlar.

So‘rovnoma natijalari shuni aniq ko‘rsatadiki, O‘zbekiston aholisi rasmiy Toshkentning Afg‘oniston bo‘yicha tashabbuslarini keng qo‘llab-quvvatlamoqda. Gumanitar va infratuzilma loyihalari, iqtisodiy hamkorlik va ochiq muloqot mintaqaviy barqarorlik va xavfsizlikni ta’minlashga qaratilgan muhim qadamlar sifatida qabul qilinmoqda. Yuqoridagi natijalar tanlangan strategik yo‘nalishning to‘g‘riligini tasdiqlab, O‘zbekistonning mas’uliyatli va uzoqni ko‘ra oladigan mintaqaviy yetakchi imidjini kuchaytirmoqda.

Strategic Focus: Central Asia

Hamas va Isroil o‘rtasidagi kelishuv: vaqtinchalik sulh yoki tinchlikka yo‘lmi?
 
Hamas va Isroil o‘rtasida o‘t ochishni to‘xtatish bo‘yicha tuzilgan kelishuv 2023-yilning 7-oktabrida boshlangan mojaroning hal qilinishi yo‘lida muhim, ammo o‘ta nozik bir qadamdir. Uch bosqichdan iborat kelishuvning birinchi bosqichi asosan garovga olingan shaxslar va mahbuslarning almashinuvi, harbiy harakatlarning vaqtincha to‘xtatilishi va G‘azo sektori aholisi uchun gumanitar yordam ko‘rsatishga qaratilgan.

Quyida birinchi bosqichning asosiy bandlari bilan yaqindan tanishsak bo‘ladi:

a) o‘t ochishni to‘xtatish: Isroil o‘z qo‘shinlarini G‘azo shaharlaridan olib chiqib, Misr chegarasi bo‘ylab va Isroil chegarasi yaqinida bufer zonasida nazoratni saqlab qoladi. Bu esa gumanitar yordamni yetkazish va Falastin aholisi uylariga qaytishiga imkon yaratadi.
 
b) garovga olinganlar va mahbuslarni almashish: Hamas 33 nafar garovdagilarni, jumladan ayollarni, bolalarni va kasallarni, Isroil esa 1000 nafar falastinlik mahbuslarni ozod qiladi. Qolgan 94 nafar garovdagilarning taqdiri hali ham ochiq masala bo‘lib qolmoqda.
 
c) gumanitar yordam: Tibbiyotga, kasalxonalarni ta’mirlashga va boshqa ijtimoiy xizmatlarga kirishni ta’minlash G‘azodagi gumanitar zo‘riqishni kamaytirishi mumkin.
 
d) noaniqliklar va muammolar: Kelishuv tafsilotlariga qaramay, u hanuz zaifdir. Birinchidan, keyingi bosqichlar birinchi bosqichning 16-kunidan boshlab kelishilishi kerak. Ushbu bosqichning muvaffaqiyati mintaqaning to‘liq barqarorlik istiqbolini belgilaydi. Ikkinchidan, AQSh, Qatar va Misr boshchiligidagi sulhni kuzatish mexanizmlari tomonlarning majburiyatlarni bajarishga tayyorligini sinovdan o‘tkazadi.
 
Umuman olganda, o‘t ochishni to‘xtatish “hal qiluvchi burilish nuqtasi” sifatida olqishlansa-da, tarixiy tajriba shuni ko‘rsatadiki, bunday kelishuvlar tomonlarning o‘zaro ishonchsizligi tufayli buzilishi mumkin. Barcha bosqichlarning to‘liq amalga oshirilishi nafaqat vositachilarning diplomatik mahoratini, balki Isroil va Hamasning tinchlikka erishishdagi siyosiy iroda darajasini ham talab qiladi. G‘azoni qayta tiklash va mojaroning mutlaq yechimi masalasi tomonlarning uzoq muddatli strategik manfaatlari nuqtai nazaridan ochiq qolmoqda.

Strategic Focus: Central Asia

Nega O‘zbekistonga “middle power” g‘oyasi kerak emas?
 
Karim Abdullayev, mustaqil tadqiqotchi
 
O‘zbekistonni “middle power” va mintaqa yetakchisi sifatida ko‘rsatish g‘oyasi, qanchalik balandparvoz eshitilmasin, aslida mamlakat manfaatlariga xizmat qilmaydi. Bunday qarash nafaqat Toshkentning obro‘sini oshirmaydi, balki qo‘shnilar bilan munosabatlarni murakkablashtiradi.

Birinchidan, O‘zbekistonning Markaziy Osiyoda yetakchi ekanini ta’kidlash qo‘shni davlatlarning hasad va raqobatini kuchaytiradi. Ayniqsa, mintaqada o‘zining ambitsiyalarini faol rivojlantirayotgan Qozog‘istonga katta e’tibor qaratish kerak. Qozog‘istonliklar uchun o‘zini ko‘z-ko‘z qilish va maqtanish milliy o‘zlikning ajralmas qismidir. Shu sababli, O‘zbekistonning har qanday ustunlikni ta’kidlovchi bayonotlari ularda raqibona munosabat uyg‘otadi.
 
Ikkinchidan, mintaqaviy liderlikka ochiqcha da’vogarlik boshqa qo‘shnilarmizning keraksiz xavotirlarini va ehtiyotkorlik hissini kuchaytiradi. Ya’ni, Toshkentni tahdid sifatida qabul qilish ehtimoli oshadi. Ishonch va hamkorlik muhitini yaratishga yordam bergan Shavkat Mirziyoyevning siyosati allaqachon o‘z samaradorligini isbotladi. Yetakchilik haqida balandparvoz gaplar esa bu nozik muvozanatni buzib, uzoq yillik sa’y-harakatlarni puchga chiqarishi mumkin.
 
Nihoyat, O‘zbekistonning kuchi har doim gap-so‘zlarda emas, balki real harakat va kamtarlikda bo‘lgan. Qozog‘istonning “milliy brending” uslubidan farqli o‘laroq, o‘zbek madaniyati o‘zini ish bilan ko‘rsatishni qadrlaydi. Bu bir qarashda unchalik e’tiborli bo‘lmasligi mumkin, lekin aynan shu yondashuv barqaror natijalar beradi.
 
Fikrimcha, o‘z ustida ishlash va hamkorlik uchun qulay muhit yaratish orqali O‘zbekiston allaqachon katta yutuqlarga erishdi. Savdoni rivojlantirish, yirik infratuzilma loyihalarini amalga oshirish, chegaralarni ochish va mintaqadagi insoniy aloqalarni mustahkamlash – bularning barchasi haqiqiy yetakchilikning namunasidir. Oldinroq aytganimdek, liderlik so‘zlarda emas, amallarda yaqqol ko‘rinadi.
 
Xulosa qilib aytganda, O‘zbekiston o‘z ustunligini “middle power” degan shiorlar bilan isbotlashi kerak emas. Eng muhimi – ishonch ko‘priklarini qurishni davom etish, iqtisodiy va madaniy integratsiyani mustahkamlash hamda kamtar, lekin ta’sirchan kuch bo‘lib qolishdir. Amallar so‘zlardan balandroq jaranglasin!

Strategic Focus: Central Asia

O‘zbekistonning tinchlikparvar va pragmatik xususiyatga ega tashqi siyosatining sezilarli faollashuvi sharoitida mamlakatimiz o‘ziga xos madaniy diplomatiyasini amalga oshirish uchun tarixan noyob salohiyatga ega.

E’tiborlisi, Prezidentimiz tomonidan xorijiy davlatlarga amalga oshirilayotgan tashriflar doirasida madaniy-gumanitar aloqalarni rivojlantirish maqsadida imzolangan hujjatlarga asosan hamkor davlatlarda “O‘zbekiston madaniyati kunlari” o‘tkazib kelinmoqda.

Xususan, 2017–2020-yillarda dunyoning 20 ga yaqin davlatida “O‘zbekiston madaniyati kunlari” tadbirlari tashkil etilgan bo‘lsa, 2021–2024-yillarda bu ko‘rsatkich 40 taga yetdi.

O’zbekiston Respublikasi Madaniyat vaziri O.Nazarbekov

O’zbekistonning madaniy diplomatiyasi bo’yicha maqolaning to’liq matni

Strategic Focus: Central Asia

Pokiston va Afg’oniston o’rtasidagi keskinlik
 
Bobur Said, mustaqil tahlilchi
 
So’ngi bir necha oydan buyon Pokiston va Afg’oniston chegaralarida Pokiston QK va Tolibon o’rtasida ba’zan kuchli, ba’zan qisqa to’qnashuvlar yuz bermoqda, xo’sh bu ziddiyat nimadan kelib chiqdi, nimaga so’ngi uch yildan beri tinch bo’lgan Tolibon bunday aktivlik ko’rsatmoqda yoki aksi Pokistonga harbiy keskinlik nega kerak ?
 
Ko’plab ekspertlar bu keskinlikni TTP tashkilotining (“Tehrik-e Tolibon Pokiston) Islomobod o’rtasida vujudga kelgan ziddiyatga bog’lashsa, yana bir qator ekspertlar Pokistonning Afg’oniston bilan “Dyurand chizig’i”dagi chegara muammolarni Tolibon BMT da tan olinishidan oldin ya’ni Tolibon hali BMTda teroristik tashkilot sifatida ro’yxatda ekanligida hal qilib olmoqchi degan fikrni bildirishmoqda. Albatta bu fikrlar xam asosli va mantiqli.
 
 Ammo vaziyatga boshqa tarafdan ham qarab ko’rish kerak deb hisoblayman. Nega bu mojaro aynan Xitoyning MO bilan transport logistika loyihalarining qurilishi aktiv fazaga kirganda ro’y bermoqda? Bilamizki yaqinda Xitoy, Qirg’iziston va O’zbekiston o’rtasida temiryo’l qurilishi rasman boshlandi, bu yo’lning asosiy qismi “Xitoy - Qirg’iston - O’zbekiston  – Turkmaniston – Eron - Turkiya orqali Yevropaga bog’lansa,  bir uchini Transafg’on temiryo’liga bog’lash mumkin ya’ni Termiz - Mozori-Sharif  – Kobul – Peshovar orqali Pokiston portlariga chiqadi (aynan shu qismiga Rossiya va Xitoy jiddiy qiziqish bildirmoqda, Rossiyaning ko’plab portlari va temir yo’llari sanksiyaga tushgan).  Ko’rinib turibtiki Afg’oniston  Xitoy va Rossiya uchun muhim transport koridori vazifasini o’tashi mumkin.
 
Har qanday urushning tagida ikkita maqsad yotadi: biri diniy motivlar, ikkinchisi iqtisodiy. Hozirgi dunyoda ro’y berayotgan urushlarining faqat bittasi diniy qadiriyatlarga borib  taqaldi – Isroil va Falastin mojarosi (aniqrog’i Isroilning G’azodagi genotsidi), qolgan barcha qurolli mojarolar zamirida iqtisodiy manfatlar yotadi.
 
Shunday ekan Pokiston va Afg’oniston o’rtasida ro’y berayotgan qurolli to’qnashuvda G’arbning  Xitoy va Rossiyani iqtisodiy tiyib turish manfaatlari yotadi deyishga asos bor deb hisoblasa bo’ladi.
 
Afsuski, katta davlatlar o’rtasidagi dunyoni bo’lib olish istagidagi o’zaro ziddiyatlar atrofdagi boshqa nisbatan kichik va rivojlanayotgan davlatlarni o’zlari istamagan holda ular o’rtasidagi ziddiyatlarning bir qismiga aylantirib qo’yadi.
 
Pokiston va Afg’oniston o’rtasida ro’y berayotgan qurolli to’qnashuv katta urushga aylanib ketishi mumkinmi? Bu AQHning Xitoy va Rossiyaning iqtisodiy loyihalarini qanchalik real va xavfli deb hisoblashiga bog’liq. Shunga qarab bu mojaro  kengayishi yoki susayishi mumkin.
 
Aslini olganda bu mojaro na Pokistonni va na Tolibonni qoniqtiradi, sababi hozirda iqtisodiy juda og’ir ahvolda qolgan Pokistonga ortiqcha xarajat talab qiladigan urushlar kerak emas, Tolibon uchun esa qo’shnilar bilan ziddiyatga borish faqat teskari reaksiya beradi, chunki hokimyatga kelganidan beri o’zining xalqaro hamjamiyat tomonidan tan olinishini istab kelayotgan guruhni qo’shni davlat bilan urush holatida hech kim tanolmaydi.
 
Shunday ekan Afg’onistondagi har qanday mojaroda  e’tiborni u yerdagi kuchlarga emas balki Afg’inistonga millionlab qurol yarog’ tashlab ketagan, 2021-2023 yillar oralig’ida insonparvarlik yordami ko’rinishida 3,2 mlrd dollar dan ortiq mablag’ni (asosiy qismi naqd pul ko’rinishida manba “SIGAR”) Afg’onistonga yo’naltirgan AQSHga qaratish lozim. Afg’onistondagi notichlik u yerdan o’tgan har qanday transport yo’llaarining xavfsizligini so’roq ostiga qo’yadi.
 
Xulosa
MO davlatlari tashqi bozorlarga chiqadigan yo’l istar ekan Transafg’on koridori xavfsizlik jihatdan har doim so’roq ostidaligini hisobga olib e’tiborni xavfsizroq va tobora real ko’rinishga ega bo’layotgan Naxichvan avtonomiyasidagi Zangezur koridoriga ko’proq etibor qaratish kerak bo’ladi, Turkiya va Ozarbayjon esa MO uchun eng ishonchli hamkorlardir.

Strategic Focus: Central Asia

⚡️ Jamoamiz tomonidan tayyorlangan so’rovnomada faol qatnashishingizni iltimos qilamiz. Natijalari yuzasidan kanalimiz kuzatuvchilari uchun maxsus hisobot taqdim etiladi.

Vatan himoyachilari kuni bilan tabriklaymiz!

Aziz va mard himoyachilar! Sizlarning jasoratingiz, matonatingiz va Vatanga bo‘lgan cheksiz sadoqatingiz xalqimizning eng katta boyligi va faxridir. Sizlarning fidokorona xizmatlaringiz tufayli yurtda tinchlik va osoyishtalik hukm surmoqda.

Sizlarga mustahkam sog‘lik, oilaviy baxt va yurt ravnaqi yo‘lidagi faoliyatingizda ulkan zafarlar tilaymiz. Bayramingiz muborak bo‘lsin!

Strategic Focus: Central Asia