ИШ БОР
Адабий танқидчилик деган жониворнинг юзига ёстиқ босиб ўлдиришган. Овози ҳам чиқмади бечоранинг. Бу жиноятни танқид қилишга эса кўпларнинг юраги бетламади. Бироз ўтиб, унинг қабри бошида узундан-узоқ нутқ ўқилди. Духовой оркестр музика чалиб турди... Сўнг “ими-жими”да тарқа-тарқа бўлди.
Кейинчалик, маза-матрасиз нарсаларни ўқиб, ўзимизча дўқ урдик. “Қани, адабий танқидчилик? Қарамайдими адабиётга? Ҳамма ёқни эчкилар пайхон қилди-ку?!” Кўр ва кар қоровуллар тунлари бақириб чиқди: “Ухлайверинглар, эъжодда ҳамма ёқ тинч!” Шундай қилиб, бор-ёғимизни ухлатиб кетишди. Уйғоқлар эса адабий танқидчиликнинг қабри бошида осмонга кўз тикиб, Исо алайҳиссаломнинг қайтишини кутди.
Шу зайлда замонлар алмашди. Ҳар қаватда мажлис. Янги келганларга “Сизлар адабиётга бошқача кириб келдинглар! Боракалло!” дейишди. Бир бурчакда эса эски келганлар бизга ҳам шундай дейишганди, ажойиб халқимиз-да, доим янги меҳмоннинг кўнглига қараймиз деб ўзини овутди. Аслида, адабиёт остонасида қўлида чўп билан (яхши мақсадда ишлатиш учун, албатта) бир киши туриши, муҳташам сўз даргоҳига кириш истагида бўлган ҳар бир ҳаваскор шу одамдан ижобий маънода қўрқиб, аввал оёғини, кўнглини, сўзини тоза тутиши, кейин “бисмилло” дейиши лозим эди. Афсуски, ундайлар қолмади ҳисоб. Тўғри, ора-орада ўзимизникилар бир-бирини "қиттай-қиттай" “пийпалаб” қўйди. Аммо ҳар икки томоннинг ҳаракатлари беўхшов чиқди. Чунки қуш уясида ҳеч нимани кўрмаган. Кўрмаганнинг кўргани қурсин…
Аввало, адабий танқидчи ичимиздан чиқиши керак дедик. Тўғри. Бироқ у бизга ўхшаб назм-у наср боғига ораламасин. Чунки “аввал ўзингни бил” деган гап кўпаяди. Танқидчи ўз гулзорида ижод қилсин. Фикр-у ҳаёли адабиёт ривожида бўлсин. Шахсий адоватини олиб чопмасин. Ғаразгўйлик, бахиллик, ичиқораликдан жиркансин. Мушт ўқталиб юриши шарт эмас. Мазаси тилни ёрадиган қовунни эсланг. Ана шундай бўлсин. Камчилигимизни айтсин, биз маза қилайлик. Руҳланайлик танқиддан!
Яқинда бир жойда мушоира бўлди. Қизлардан бири чиқиб, тўлқинланиб-тўлқинланиб ўқиди. Ёнимдаги адабиётшуносга “Агар пафосга берилмай ўқиса, қуруқ гап, дарак гап бўлиб қолади, бу шеър эмас” дедим. Жаҳл билан менга қаради ва “Ҳеч қачон, қайтараман, ҳеч қачон ижодкорлар ҳақида фикр билдирманг! Чунки мени ўрнимда чақимчи одам бўлса, сиз танқид қилган одамга етказади. У эса сизни кўролмасликда айблайди. Сизга керакми шу?!” деди. Ёқамни ушлаб қолдим. Наҳотки, бу мен қаттиқ ҳурмат қилган адабиётшунос бўлса?!
Бир томондан ҳурфикрлик, ижод эркинлиги яхши. Умуман, ҳеч кимга ундай соғин, бундай севин деб бўлмайди. Сиз унинг асарига ҳар қанча тақиқ қўйинг, фойдасиз. Торгина хонасига биқиниб, ҳеч кимга кўрсатмай ёзаверади. Бу унинг нафас олишга тенг ҳуқуқи. Лекин ижодкорман деб чопишига, одамларга ювинди тутиб, мана шу адабиёт дейишига йўл қўйманг. Токи одамлар атиргулни алафдан фарқлай олсин. Мана бу киши “Аёлғу”ни ёзган шоир десангиз, “кўчамиздаги Эшмат носфуруш ҳам шеър ёзарди, ўшанга ўхшаган шоирдир-да” дейишларига йўл қўйманг! Тушуняпсизми?
Бирор ерда ошини еб қўйган бўлсангиз, у ҳам шеърга ўхшаш бир нималар ёзиб юрса ва сиз уни ҳам шоир деб оғиз кўпиртирсангиз, билингки, еган оғзингиз уялаётган бўлади. Ошна-оғайнигарчилик ўз йўлига. Чойхонадошингизни шеърига биров салбий фикр билдирса, ёппа таламанг. Бу сизга ошмас. Ҳамма ўзини қўлига, ўзини товоғига жавоб беради. Хуллас, бизга билимли бир фидоий керак. Ижоди ва ҳаётидан воз кечиб, адабиётни қўрийдиган қоровул, текинга ишлайдиган мардикор зарур. Хизмат ҳақини эса тепада олади. Хўш, талабгорлар борми?
Шаҳриёр Шавкат
https://t.me/shahriyor_shavkat
