ayting-chi, siz oʻz birodarlaringiz, otangiz, onangiz yoki yor-u doʻstlaringiz haqida nimalarni bilasiz?.. deyarli hech nimani! odamlar bir umr gʻilofda, niqobda yashab oʻtadilar.
qanday yashashning, qay yoʻsinda yashashning ayni koʻrinishi yo formulasi yoʻq. insonlar va ularning tutgan yoʻllari har xil. kimdir biror manzilga yetib olish uchun avtobusda ketadi. avtobusda oʻz xayollariga choʻmgancha manzil tomon harakatlanadi. baʼzilar uyga kech borish uchun ham avtobusni tanlaydi. baʼzan negadir uyga borgisi kelmaydi odamning. balki, qoʻrqqanidan bora olmas. ehtimol, u yerga sigʻmasligini ich-ichidan his qilganidandir. bilmayman. yana kimdir taksida yetib olishni lozim topadi. tezroq yetib olishni xohlaganidan tanlagandir yoki qulayligi uchundir. nima boʻlganda ham, bu — ularning tanlovi.
baʼzan esa bizda tanlash imkoniyati qolmaydi. faqat bir yoʻl bor-u, uni bosib oʻtish shartdek. yaʼni bizga bogʻliq boʻlmagan narsalar ham bor dunyoda. «Tabib» asari ham xuddi shu yoʻl haqida hikoya qiladi.
Rafal Vilchur — dongdor professor, ajoyib mutaxassis. oʻz ishining haqiqiy ustasi u. bunday insonlarni, asarda aytilganidek, qoʻlida koʻzi bor, deyishadi. insoniy fazilatlari ham yaqqol koʻzga tashlanadi. ayolini qanchalik hurmat qilishi, hamkasblari bilan samimiy munosabati bunga yaqqol misol. yana bir eʼtiborli tomoni shuki, ayoli — Betaning intelektual salohiyati oʻzinikidan anchagina quyi boʻlsa ham unga boʻlgan muhabbatiga zarracha taʼsir etmaydi. Rafal Vilchur uchun bu eʼtiborga molik jihat emas. ammo Beta uchun esa bu — fojea.
Beta oʻzini Rafalga munosib deb bilmaydi. eri — Rafalning unga qilayotgan iliq munosabatlari Betani mamnun qilish oʻrniga aks taʼsir qiladi. yaʼni bu munosabatlar oldida oʻzini oʻngaysiz his qiladi. qisilib ketaveradi. oʻzining koʻp oʻrinlarda Rafaldan past ekanligini anglab, fahmlab turishi — Beta uchun ogʻriqli jarayon.
yozuvchi Rafal va Betaning turmushlaridan oldingi munosabatlarini tilga olmagan. bu esa asarni tahlil qilishni bir muncha ogʻirlashtirgan. chunki biz ularni turmushlari oʻz nihoyasiga yetayotganida tanidik, xolos. yaʼni ularning hikoyasini shu nuqtadan oʻqiy boshladik. bu tugal va xolis xulosa qilishimizga toʻsqinlik qiladi.
agar biz Rafal va Betaning turmushlaridan oldingi munosabatlari bilan tanishganimizda edi, Betaning nega bu qarorga kelgani-yu, nega eri boʻla turib boshqasiga koʻngil qoʻygani haqida bir muncha xolisona fikr bildira olardik. ammo yozuvchi kalava uchini oʻzimiz topishimizni xohlagandek hikoyani ayni mana shu nuqtadan boshlaydi.
savollarim koʻp va taxminiy javoblarim ham talaygina. masalan:
— Rafal nega aynan Betani tanlagan?
— biz kimgadir moyil boʻlar ekanmiz, baʼzan oʻrtadagi tafovutlar koʻzga koʻrinmaydi. hatto sevgan insonimizni ilohiylashtirib yuboramiz. uning hech qanday kamchilik va nuqsonlari yoʻqdek tuyuladi. uning kamchiliklarini ham, fazilatlarini ham sevamiz. Rafalda ham xuddi shunday boʻlgandir, balki.
— Beta Rafalni avvalboshda sevganmi?
— bu savolga tayinli javobim yoʻq. negaki baʼzi oʻrinlarda ilk taassurotlar aldamchi boʻlib chiqadi. kimnidir sevdim, deymiz-u, hech ham sevganga oʻxshamaymiz. shunchaki, qaysidir jihati bizga manzur keladi va biz buni sevgi deb oʻylaymiz. ehtimol, Betada ham shunday boʻlgandir.
Betaning Rafal bilan yashab ketishi mumkin edi, hammasiga koʻnib, tishini-tishiga qoʻyib. har holda, butun respublikada dongʻi chiqqan erining obroʻ-eʼtibori, oilaning tinch-totuvligi kabi omillar Betaning oxirgi — boshqasi bilan ketish qaroriga toʻsqinlik qilishi ehtimoli katta edi. ammo bunday boʻlmadi. Beta qaror qildi va ketdi.
koʻplar bu asar haqida oʻz fikrlarini bayon etar ekan, Betani xiyonatda ayblaydi. men esa buni xiyonat deb baholamayman. shunchaki, shaxsiy qaror bu. boshqa tomondan yondashsak, bizning baʼzi qarorlarimiz boshqalarning hayotini agʻdar-toʻntar qilib yuboradi. shu oʻrinda bir haqli savol tugʻiladi. bu adolatdanmi?
bir tomonda qarorimiz ortidan keladigan mamnuniyat, ikkinchi tomonda boshqalarning hayoti tubdan oʻzgarib ketishi. oʻzgarib ketishi degan narsa ham nisbiy tushuncha.
