Buyuk sir
Ateizmdan qo‘rqish yoki unga taqiq qoʻyishning hojati yo‘q. Chunki unda hech qanday kuchning oʻzi yo‘q. To‘g‘ri yondashilsa, uning hech qanday jiddiy mohiyatga ega emasligi ayon boʻladi. Har bir sinchkov aql egasi (ayrim odamlarda ma’lum darajada tabiiy psixologik xususiyat oʻlaroq mavjud) odatda hayotining eng dastlabki bosqichlarida ateizmga moyillik bildirishi mumkin, ammo koʻp oʻtmay u uning jiddiy asosi yo‘qligini anglaydi, zero, dindagi asosiy tushunchalar uning ongida asta-sekin qayta ta’riflanadi va u uchun ateizmni qabul qilish deyarli imkonsiz bo‘lib qoladi.
Biroq, ba’zilar jiddiy diniy izlanishlar, din va fan falsafasi bilan yetarlicha mashgʻul boʻlmagani (bu borada koʻp oʻqimagani) sababli unga yopishib olishadi. Ateistlar odatda diniy mavzularni to‘g‘ri yoki umuman tushunmaydigan ayrim dindorlar bilan bir xil darajada/saviyada bo‘ladi. Masalan, ikkala toifa ham Xudoni go‘yoki binokl orqali topish mumkin bo‘lgan qandaydir ulkan kosmik politsiyachi deb tushunadi. Yoinki diniy marosimlarni ma’nosiz va ongsiz takrorlanadigan mexanik harakatlar deb hisoblaydi.
Haqiqatan, ateizmga pozitsiya oʻlaroq muxlis boʻlish mumkin emas. Agarda Xudoni Zohir va Botin nuqtayi nazaridan ta’riflasak, ateizm o‘z-o‘zidan yo‘qqa chiqadi. Gap shundaki, voqelikning ikki jihati mavjud va ikkisi ham inkor etib bo‘lmaydigan haqiqatdir. Bulardan biri zohiriy qism, ya’ni barchamiz ishtirok etadigan hozirgi voqelik bo‘lib, uni hech bir teist yoki ateist inkor eta olmaydi. Bu zohiriy jihatni hamma idrok etadi.
Shunday ekan, bu Xudomi? Biz hammamiz unda ishtirok etadigan bu zohiriy haqiqat dinlar Xudo deb ataydigan narsami? Aslo, bu to‘liq/mutlaq tasvir emas. Ateistlar bu voqelik mavjudligini tan olishadi. Bu biz uchun mavjud bo‘lgan borliqdir. Xo‘sh, din taklif qilayotgan qo‘shimcha jihat nima? Ateist nimani e’tibordan chetda qoldirmoqda? Ateist ushbu voqelikning "botin", ya’ni yashirin tomonini nazardan qochiradi. Biroq bu yashirin tomon ko‘r-ko‘rona ishonch yoxud odamlarga taklif qilinayotgan va keyin majburlanadigan bo‘shliqlar xudosi emas, balki ilgari qayd etilgan mavjud borliqning mohiyatiga, kelib chiqishiga yoki manbasiga ishora qiladi. Va bu mavjud voqelikning mohiyati yoki kelib chiqishi sir (yoki "g‘ayb")dir.
Boshqacha aytganda, barchamiz yashaydigan bu voqelik mavjud. Savol shundaki, uning mohiyati nimada, umuman har qanday narsaning mohiyati nimada? Bu savol ustida mushohada yuritsak, u shunchaki tafakkurimizdan chetda qolganini tushunamiz. Haqiqatni moddadan zarrachalarga, energiyaga, fizika qonunlariga qadar qisqartirishga harakat qilganimizda esa, oxir-oqibat sirning boshi berk ko‘chasiga kirib qolamiz.
Voqelikning mohiyati tilimizdan, tafakkurimizdan, fanimizdan, dinimizdan va falsafamizdan chetga chiqadi. Zohir/hozirgi voqelik mohiyatining bu chetga chiqishi din "transsendentlik" (Az-Zot) deb ataydigan narsadir. Bu mavhum taklif emas. Buning uchun hech qanday isbot-dalilning keragi yo‘q. Zohir va botin deb qaralsa, uni rad etish shunchaki imkonsiz.
Ushbu yashirin jihat, manba, kelib chiqish, mohiyat (biz uni turli nomlar bilan atashimiz mumkin) oliy darajadagi sirdir. Aynan shunga qarab din diniy qo‘rquv va hayratni yuzaga chiqaradi. "Taqvo" so‘zining ma’nolaridan biri Allohga nisbatan qo‘rquv, hayrat yoki taajjubni anglatadi. Ibn Arabiy hayratlanish yoki "hayrat"ni bilimning eng yuqori darajasi deb ta’riflagan.
Ateistlar faqat bitta savolni ko‘rib chiqishlari kerak: ushbu bizga "berilgan" voqelik nima? Bu borliq. Hayot yoki biologiya uchun mo‘ljallanmagan. Yo‘q. Dizayn dalillaridan foydalanish shart emas. U faqat mavjudlikning o‘zi haqida. Shunchaki oʻz-o'zidan mavjud. Nima uchun bu vujud/mavjud? Nega yo‘qlik emas? Bu vujudga kelgan mavjudlik qandayin ajabtovur narsa? Bu qanday mo‘jiza?
Zamonaviy fiziklar mavjudlik yoki vujud yoki voqelik deb ataladigan mazkur hayratlanarli narsani mutlaq yo‘qlik o‘rniga tushuntirishga harakat qilishadi. Ular buni tushuntirganda, "berilgan" muammosini chetlab o‘ta olmaydilar. Ya’ni biror narsani oldindan taxmin qilishga to‘g‘ri keladi.
@Tafakkur_chizgilari
Ateizmdan qo‘rqish yoki unga taqiq qoʻyishning hojati yo‘q. Chunki unda hech qanday kuchning oʻzi yo‘q. To‘g‘ri yondashilsa, uning hech qanday jiddiy mohiyatga ega emasligi ayon boʻladi. Har bir sinchkov aql egasi (ayrim odamlarda ma’lum darajada tabiiy psixologik xususiyat oʻlaroq mavjud) odatda hayotining eng dastlabki bosqichlarida ateizmga moyillik bildirishi mumkin, ammo koʻp oʻtmay u uning jiddiy asosi yo‘qligini anglaydi, zero, dindagi asosiy tushunchalar uning ongida asta-sekin qayta ta’riflanadi va u uchun ateizmni qabul qilish deyarli imkonsiz bo‘lib qoladi.
Biroq, ba’zilar jiddiy diniy izlanishlar, din va fan falsafasi bilan yetarlicha mashgʻul boʻlmagani (bu borada koʻp oʻqimagani) sababli unga yopishib olishadi. Ateistlar odatda diniy mavzularni to‘g‘ri yoki umuman tushunmaydigan ayrim dindorlar bilan bir xil darajada/saviyada bo‘ladi. Masalan, ikkala toifa ham Xudoni go‘yoki binokl orqali topish mumkin bo‘lgan qandaydir ulkan kosmik politsiyachi deb tushunadi. Yoinki diniy marosimlarni ma’nosiz va ongsiz takrorlanadigan mexanik harakatlar deb hisoblaydi.
Haqiqatan, ateizmga pozitsiya oʻlaroq muxlis boʻlish mumkin emas. Agarda Xudoni Zohir va Botin nuqtayi nazaridan ta’riflasak, ateizm o‘z-o‘zidan yo‘qqa chiqadi. Gap shundaki, voqelikning ikki jihati mavjud va ikkisi ham inkor etib bo‘lmaydigan haqiqatdir. Bulardan biri zohiriy qism, ya’ni barchamiz ishtirok etadigan hozirgi voqelik bo‘lib, uni hech bir teist yoki ateist inkor eta olmaydi. Bu zohiriy jihatni hamma idrok etadi.
Shunday ekan, bu Xudomi? Biz hammamiz unda ishtirok etadigan bu zohiriy haqiqat dinlar Xudo deb ataydigan narsami? Aslo, bu to‘liq/mutlaq tasvir emas. Ateistlar bu voqelik mavjudligini tan olishadi. Bu biz uchun mavjud bo‘lgan borliqdir. Xo‘sh, din taklif qilayotgan qo‘shimcha jihat nima? Ateist nimani e’tibordan chetda qoldirmoqda? Ateist ushbu voqelikning "botin", ya’ni yashirin tomonini nazardan qochiradi. Biroq bu yashirin tomon ko‘r-ko‘rona ishonch yoxud odamlarga taklif qilinayotgan va keyin majburlanadigan bo‘shliqlar xudosi emas, balki ilgari qayd etilgan mavjud borliqning mohiyatiga, kelib chiqishiga yoki manbasiga ishora qiladi. Va bu mavjud voqelikning mohiyati yoki kelib chiqishi sir (yoki "g‘ayb")dir.
Boshqacha aytganda, barchamiz yashaydigan bu voqelik mavjud. Savol shundaki, uning mohiyati nimada, umuman har qanday narsaning mohiyati nimada? Bu savol ustida mushohada yuritsak, u shunchaki tafakkurimizdan chetda qolganini tushunamiz. Haqiqatni moddadan zarrachalarga, energiyaga, fizika qonunlariga qadar qisqartirishga harakat qilganimizda esa, oxir-oqibat sirning boshi berk ko‘chasiga kirib qolamiz.
Voqelikning mohiyati tilimizdan, tafakkurimizdan, fanimizdan, dinimizdan va falsafamizdan chetga chiqadi. Zohir/hozirgi voqelik mohiyatining bu chetga chiqishi din "transsendentlik" (Az-Zot) deb ataydigan narsadir. Bu mavhum taklif emas. Buning uchun hech qanday isbot-dalilning keragi yo‘q. Zohir va botin deb qaralsa, uni rad etish shunchaki imkonsiz.
Ushbu yashirin jihat, manba, kelib chiqish, mohiyat (biz uni turli nomlar bilan atashimiz mumkin) oliy darajadagi sirdir. Aynan shunga qarab din diniy qo‘rquv va hayratni yuzaga chiqaradi. "Taqvo" so‘zining ma’nolaridan biri Allohga nisbatan qo‘rquv, hayrat yoki taajjubni anglatadi. Ibn Arabiy hayratlanish yoki "hayrat"ni bilimning eng yuqori darajasi deb ta’riflagan.
Ateistlar faqat bitta savolni ko‘rib chiqishlari kerak: ushbu bizga "berilgan" voqelik nima? Bu borliq. Hayot yoki biologiya uchun mo‘ljallanmagan. Yo‘q. Dizayn dalillaridan foydalanish shart emas. U faqat mavjudlikning o‘zi haqida. Shunchaki oʻz-o'zidan mavjud. Nima uchun bu vujud/mavjud? Nega yo‘qlik emas? Bu vujudga kelgan mavjudlik qandayin ajabtovur narsa? Bu qanday mo‘jiza?
Zamonaviy fiziklar mavjudlik yoki vujud yoki voqelik deb ataladigan mazkur hayratlanarli narsani mutlaq yo‘qlik o‘rniga tushuntirishga harakat qilishadi. Ular buni tushuntirganda, "berilgan" muammosini chetlab o‘ta olmaydilar. Ya’ni biror narsani oldindan taxmin qilishga to‘g‘ri keladi.
@Tafakkur_chizgilari