Eron-Turkiya: tahlil va xabarlar dan repost
Saudiya Arabistoni va Turkiya: Suriya inqirozi orqali yangi mintaqaviy arxitektura shakllanishidagi roli
Aybek Joldasov, mustaqil tahlilchi
2023-yilning 7-oktabrida boshlangan operatsiyasidan buyon Yaqin Sharq tezkor va keng ko‘lamli o‘zgarishlar bilan yuzlashmoqda. Bashar Asad rejimining qulashi bu o‘zgarishlarning eng muhim namunasidir. Ushbu hodisalar mintaqaning beqaror holatini va global hamda mintaqaviy o‘yinchilarning manfaatlar to‘qnashuvini ochib beradi. Suriya esa bir vaqtning o‘zida ham muammo, ham imkoniyat sifatida ko‘rilmoqda: bu mamlakat mintaqaviy xavfsizlikni tiklash maydoni bo‘lishi yoki yangi qarama-qarshilik va inqirozlar o‘chog‘iga aylanishi mumkin.
Ar-Riyod va Anqara manfaatlarining uyg‘unligi
Saudiya Arabistoni va Turkiya, o‘z ta’sir kuchiga ega bo‘lgan holda, Asad rejimi qulashi natijasida yuzaga kelgan vaziyatni barqarorlashtirish uchun noyob imkoniyatga ega. Ikkala davlatning ham umumiy manfaatlari bor: a) Suriya hududiy yaxlitligini saqlab qolish; b) tashqi aralashuvlarning oldini olish va c) mintaqaviy muvozanatni ta’minlash. Tarixiy aloqalar va strategik yondashuvlarning uyg‘unligi ular o‘rtasidagi hamkorlikni (iqtisodiyot, mudofaa va texnologiyalar sohasida) yanada mustahkamladi.
Iqtisodiy hamkorlik o‘zining samarasini ko‘rsatmoqda: 2023-yilda ikki davlat o‘rtasidagi savdo hajmi 25,4 milliard riyolga yetib, 15,5% o‘sishga erishdi. Ushbu hamkorlik Saudiya Arabistoni va Turkiya rahbarlarining pragmatik yondashuviga asoslangan bo‘lib, mintaqaviy mega-loyihalar uchun xavfsiz muhit yaratishga qaratilgan.
Suriya inqirozi: tahdid va imkoniyatlar
Asad rejimi tugatilishi ortidan Saudiya Arabistoni va Turkiya Suriya kelajagini shakllantirishda asosiy o‘yinchilarga aylandi. Yangi Suriya hukumati birinchi xalqaro tashrifini Ar-Riyod va Anqaraga uyushtirdi, bu esa ushbu poytaxtlarning barqarorlik jarayonidagi muhim o‘rnini ko‘rsatadi. Ar-Riyod yangi Suriya hukumatining xalqaro maqomini mustahkamlash uchun faol harakat qilib, sanksiyalarni bekor qilish va ichki ishonchni oshirishda yordam bermoqda.
Suriya hududiy yaxlitligini saqlash ikkala davlat uchun ham ustuvor vazifadir. Turkiya uchun bu, ayniqsa, muhim, chunki kurdlarning mustaqillik harakatlari uning milliy xavfsizligiga tahdid soladi. Saudiya Arabistoni esa kurd fraksiyalarini muloqotga jalb qilish va eskalatsiyani oldini olish uchun zarur vositalarga ega.
Bundan tashqari, ikki davlat Suriyani qayta tiklashga alohida e’tibor qaratishmoqda. Turkiya Suriya bilan umumiy chegaraga ega bo‘lib, uning Idlib boshqaruvi tajribasi va sanoat imkoniyatlari qayta tiklash jarayonida muhim ahamiyat kasb etadi. Saudiya Arabistoni esa moliyaviy resurslar va xalqaro hamkorlarni jalb etish salohiyatiga ega bo‘lib, tiklanish jarayonini jadallashtirishi mumkin.
Mintaqaviy va xalqaro muammolar
Saudiya Arabistoni va Turkiya o‘rtasidagi hamkorlik istiqbollarga ega bo‘lsa-da, ular o‘rtasida raqobat mavjud. Saudiya Arabistoni Turkiyaning tarixiy mintaqaviy loyihalari va, ayniqsa, "Musulmon birodarlar" bilan bog‘liq aloqalariga ehtiyotkorlik bilan qaraydi. Bundan tashqari, ayrim mintaqaviy davlatlar ham ushbu ittifoqqa qo‘shilishdan bosh tortishi mumkin, chunki ular islomiy hukumatlar ta’siridan cho‘chimoqda.
Shuningdek, xalqaro o‘yinchilar tomonidan qarshilik kuzatilishi mumkin, chunki Saudiya Arabistoni va Turkiya tashqi manfaatlardan ko‘ra mintaqaviy manfaatlarni ustuvor qo‘ymoqda. Bu esa ayrim kuchlar tomonidan Suriyani zaiflashtirish yoki uni yangi mojarolarga tortishga qaratilgan sa’y-harakatlarni kuchaytirishi mumkin.
Xulosa qilib aytsak, mintaqaviy beqarorlik sharoitida Saudiya Arabistoni va Turkiya Suriya orqali yangi xavfsizlik yondashuvini shakllantirish imkoniyatini yaratdi. Suriya ikki davlat uchun barqarorlik va uzoq muddatli hamkorlikni ta’minlash uchun sinov maydoniga aylandi. Agar bu hamkorlik muvaffaqiyatli amalga oshsa, Iroq, Livan, Yaman va Liviya kabi boshqa mintaqalarda ham o‘xshash tashabbuslar ko‘rib chiqilishi mumkin.
@erontahlili
Aybek Joldasov, mustaqil tahlilchi
2023-yilning 7-oktabrida boshlangan operatsiyasidan buyon Yaqin Sharq tezkor va keng ko‘lamli o‘zgarishlar bilan yuzlashmoqda. Bashar Asad rejimining qulashi bu o‘zgarishlarning eng muhim namunasidir. Ushbu hodisalar mintaqaning beqaror holatini va global hamda mintaqaviy o‘yinchilarning manfaatlar to‘qnashuvini ochib beradi. Suriya esa bir vaqtning o‘zida ham muammo, ham imkoniyat sifatida ko‘rilmoqda: bu mamlakat mintaqaviy xavfsizlikni tiklash maydoni bo‘lishi yoki yangi qarama-qarshilik va inqirozlar o‘chog‘iga aylanishi mumkin.
Ar-Riyod va Anqara manfaatlarining uyg‘unligi
Saudiya Arabistoni va Turkiya, o‘z ta’sir kuchiga ega bo‘lgan holda, Asad rejimi qulashi natijasida yuzaga kelgan vaziyatni barqarorlashtirish uchun noyob imkoniyatga ega. Ikkala davlatning ham umumiy manfaatlari bor: a) Suriya hududiy yaxlitligini saqlab qolish; b) tashqi aralashuvlarning oldini olish va c) mintaqaviy muvozanatni ta’minlash. Tarixiy aloqalar va strategik yondashuvlarning uyg‘unligi ular o‘rtasidagi hamkorlikni (iqtisodiyot, mudofaa va texnologiyalar sohasida) yanada mustahkamladi.
Iqtisodiy hamkorlik o‘zining samarasini ko‘rsatmoqda: 2023-yilda ikki davlat o‘rtasidagi savdo hajmi 25,4 milliard riyolga yetib, 15,5% o‘sishga erishdi. Ushbu hamkorlik Saudiya Arabistoni va Turkiya rahbarlarining pragmatik yondashuviga asoslangan bo‘lib, mintaqaviy mega-loyihalar uchun xavfsiz muhit yaratishga qaratilgan.
Suriya inqirozi: tahdid va imkoniyatlar
Asad rejimi tugatilishi ortidan Saudiya Arabistoni va Turkiya Suriya kelajagini shakllantirishda asosiy o‘yinchilarga aylandi. Yangi Suriya hukumati birinchi xalqaro tashrifini Ar-Riyod va Anqaraga uyushtirdi, bu esa ushbu poytaxtlarning barqarorlik jarayonidagi muhim o‘rnini ko‘rsatadi. Ar-Riyod yangi Suriya hukumatining xalqaro maqomini mustahkamlash uchun faol harakat qilib, sanksiyalarni bekor qilish va ichki ishonchni oshirishda yordam bermoqda.
Suriya hududiy yaxlitligini saqlash ikkala davlat uchun ham ustuvor vazifadir. Turkiya uchun bu, ayniqsa, muhim, chunki kurdlarning mustaqillik harakatlari uning milliy xavfsizligiga tahdid soladi. Saudiya Arabistoni esa kurd fraksiyalarini muloqotga jalb qilish va eskalatsiyani oldini olish uchun zarur vositalarga ega.
Bundan tashqari, ikki davlat Suriyani qayta tiklashga alohida e’tibor qaratishmoqda. Turkiya Suriya bilan umumiy chegaraga ega bo‘lib, uning Idlib boshqaruvi tajribasi va sanoat imkoniyatlari qayta tiklash jarayonida muhim ahamiyat kasb etadi. Saudiya Arabistoni esa moliyaviy resurslar va xalqaro hamkorlarni jalb etish salohiyatiga ega bo‘lib, tiklanish jarayonini jadallashtirishi mumkin.
Mintaqaviy va xalqaro muammolar
Saudiya Arabistoni va Turkiya o‘rtasidagi hamkorlik istiqbollarga ega bo‘lsa-da, ular o‘rtasida raqobat mavjud. Saudiya Arabistoni Turkiyaning tarixiy mintaqaviy loyihalari va, ayniqsa, "Musulmon birodarlar" bilan bog‘liq aloqalariga ehtiyotkorlik bilan qaraydi. Bundan tashqari, ayrim mintaqaviy davlatlar ham ushbu ittifoqqa qo‘shilishdan bosh tortishi mumkin, chunki ular islomiy hukumatlar ta’siridan cho‘chimoqda.
Shuningdek, xalqaro o‘yinchilar tomonidan qarshilik kuzatilishi mumkin, chunki Saudiya Arabistoni va Turkiya tashqi manfaatlardan ko‘ra mintaqaviy manfaatlarni ustuvor qo‘ymoqda. Bu esa ayrim kuchlar tomonidan Suriyani zaiflashtirish yoki uni yangi mojarolarga tortishga qaratilgan sa’y-harakatlarni kuchaytirishi mumkin.
Xulosa qilib aytsak, mintaqaviy beqarorlik sharoitida Saudiya Arabistoni va Turkiya Suriya orqali yangi xavfsizlik yondashuvini shakllantirish imkoniyatini yaratdi. Suriya ikki davlat uchun barqarorlik va uzoq muddatli hamkorlikni ta’minlash uchun sinov maydoniga aylandi. Agar bu hamkorlik muvaffaqiyatli amalga oshsa, Iroq, Livan, Yaman va Liviya kabi boshqa mintaqalarda ham o‘xshash tashabbuslar ko‘rib chiqilishi mumkin.
@erontahlili