Strategic Focus: Central Asia

😈

15-noyabr kuni O’zbekistonda bo’lishi nomaqbul deb topilgan chet elliklarga oid qonun kuchga kirdi.

Chet el fuqarosi yoki fuqaroligi bo’lmagan shaxsni ushbu ro’yxatga kiritish Oliy Majlis Qonunchilik palatasi kengashining, Senat kengashining, maxsus vakolatli davlat organlarining taqdimnomasiga asosan amalga oshiriladi. Ro’yxat Tashqi ishlar vazirligi tomonidan yuritiladi.

Strategic Focus: Central Asia

Tehrondan kelgan ma’lumotlarga ko’ra, Eron Islom Respublikasi yuqori rahbariyati ichida mamlakat yadroviy dasturining kelajagi bo’yicha keskin bahslar qayd etildi. Aytishlaricha, asosiy kelishmovchiliklar prezident Pezeshkian va tashqi ishlar vaziri Aroqchi o’rtasida bo’lgan.

Xususan, prezident o’tgan hafta tashqi ishlar vazirligining sobiq va amaldagi rahbarlari ishtirokida majlis o’tkazgan. Yig’ilish davomida tashqi siyosat strategiyasi, yadro masalasi bo’yicha Yevropa bilan muzokaralar mavzulari muhokama qilingan.

Pezeshkianning “do’stlar bilan saxiy va dushmanlar bilan sabrli” bo’lishga chaqiriqi uning G’arb bilan munosabatlarda diplomatik yondashuv tarafdori ekanligini ko’rsatdi. Biroq, bu bayonotlar tashqi ishlar vaziri Aroqchi tomonidan qattiq tanqidga uchradi. Unga ko’ra, Tehron G’arbga nisbatan qattiqroq pozitsiyani egallashi kerak. “Eronning dushmanlari bizga toqat qilmaydi va biz ularga toqat qilmasligimiz kerak”, deydi Aroqchi. Bundan tashqari, diplomat Eron - Yevropa muloqotidagi inqirozning yuqori xavfi (ayniqsa 2025-yilda JCPOA muddati tugashi arafasida) haqida ogohlantirdi.

Ayni vaqtda Eron ichida yadroviy qurolga ega bo’lish zarurligi haqida munozaralar kuchaymoqda. Avvalroq, 40 ga yaqin deputat Milliy xavfsizlik oliy kengashiga mudofaa doktrinasini qayta ko’rib chiqish va unga yadroviy tiyib turish (oddiy so’z bilan aytganda, yadro qurolni ishlab chiqishga ruxsat) bandini qo’shish bo’yicha murojaat qilishdi.

Ushbu tashabbus oliy rahbar Oyatulloh Ali Xomnaiyning yadro qurolidan foydalanishni taqiqlovchi, ammo uni ishlab chiqarish va saqlashga imkon beruvchi fatvosini shubha ostiga qo’ymoqda. Tahlilchilarga ko’ra, fatvo mudofaa doktrinasining asosi bo’lsa-da, o’zgaruvchan geosiyosiy vaziyat va Isroil tahdidlari fonida qayta ko’rib chiqilishi mumkin.

Bu kontekstda xalqaro maydonda keskinlik o’sishda davom etmoqda. Manbalar aytishicha, Yevropa davlatlari ushbu chorshanbada (20-noyabr) rejalashtirilgan IAEA (Atom energiyasi bo’yicha xalqaro agentlik) boshqaruvchilar Kengashi yig’ilishida Eronga qarshi rezolyutsiya chiqarishni rejalashtirmoqda. Mazkur qaror qabul qilinsa, Aroqchi javob choralarini ko’rish bilan tahdid qildi. Qizig’i, IAEA haqiqatan ham bunday rezolyutsiyani qabul qilish uchun bir qator asoslarga ega: agentlik bir necha bor Eronning JCPOA talablarini buzganligi, shu jumladan uranni 60% gacha boyitish va ilg’or sentrifugalardan foydalanishi haqida xabar bergan.

Mavjud vaziyatda Eron qiyin tanlov oldida turibdi: yoki prezident tomonidan taklif qilingan diplomatik yo’nalishni saqlab qolish, yoki TIVning pozitsiyasini aks ettiruvchi qattiqroq kursni qabul qilish. Yaqin oylarda qabul qilinadigan qaror nafaqat JCPOA taqdiriga ta’sir qilishi, balki xalqaro bosimning kuchayishi sharoitida Eron yadroviy dasturining kelajagini ham belgilashi mumkin.

Strategic Focus: Central Asia

Sovuq urushning Yaqin Sharqqa qaytishi

Qayd etilishicha, sentabrda Misr va Xitoy o’rtasida J-10C qiruvchi samolyotlarini sotib olish bo’yicha bitim imzolanishi Yaqin Sharq mintaqasida sovuq urush taktikasiga qaytishidan dalolat bermoqda . Ya’ni, bu qaror shunchaki qurol sotib olish olish emas, balkim jahon kuchlari o’rtasidagi mintaqaviy o’yinning yangi bosqichiga chiqqanini anglatadi.

Ekspertlar aytishicha, Misr armiyasi mintaqadagi eng yiriklardan biri, ammo uning havo ustunligi imkoniyatlari mamlakat ambitsiyalaridan orqada qolmoqda. AQShning AIM-120 AMRAAM va F-35 samolyotlarini yetkazib berishdan bosh tortishi kabi ilg’or texnologiyalarga cheklovlar Qohirani muqobil variantlarni izlashga majbur qildi. Bu sharoitda AESA radarlari va 200 km masofaga uchadigan PL-15 raketalari bilan jihozlangan Xitoy J-10C qiruvchi samolyoti yaxshi tanlovga aylandi. Uning narxi ($40-50 mln) AQSHning F-16 yoki Fransiyaning Rafale qiruvchi samolyotlariga qaraganda ancha past.

Shunga qaramay, Misr G’arb qurollaridan butunlay voz kechmoqchi emas: AQShning yillik $1,3 mlrd miqdoridagi yordami siyosiy barqarorlik uchun muhim bo’lib qolmoqda. Biroq, Qohira quyidagi sabablarga ko’ra qurollar importida diversifikatsiya qilishga harakat qilmoqda:

1. Mintaqaviy mojarolar, shu jumladan G’azo urushi va Isroil va Eron o’rtasidagi ehtimoliy to’qnashuvlari tufayli yuzaga kelgan noaniqlik sharoitida Misr harbiy imkoniyatlarini kuchaytirish.

2. G’arbiy ittifoqchilardan mustaqilligini namoyish etish orqali AQShni o’z siyosatini qayta ko’rib chiqishga majbur qilish.

Ekspertlar aytishicha, J-10C sotilishi Pekin uchun strategik muvaffaqiyatdir. Bu Xitoy harbiy texnikasining G’arbiy texnikaga nisbatan raqib sifatida pozitsiyasini mustahkamlaydi. Misr bitimi, shuningdek, Saudiya Arabistoni kabi boshqa davlatlar uchun ham pretsedent bo’ldi: ayni vaqtda Ar-Riyod ham Xitoy qiruvchi samolyotlarini sotib olish imkoniyatini ko’rib chiqishmoqda.

Umuman olganda, Misrning qurol sotib olish siyosati uning texnologik bo’shliqlarni bartaraf etish uchun jiddiy qadamlar qo’yishga tayyorligini ko’rsatdi. Biroq, bu ayni vaqtda G’arbga uning pozitsiyasini qayta ko’rib chiqish uchun signal bo’lib xizmat qiladi. Ushbu bitimning dinamikasi AQSh Yaqin Sharqda harbiy sohada o’z hukmronligini saqlab qolishi mumkinmi yoki mintaqa Xitoy ta’siri maydoniga aylanadimi degan savolni tug’diradi.

Sizningcha, Pekin mintaqada Vashingtonning o’rnini egallay oladimi? Buning asosiy sababi nimada?

Strategic Focus: Central Asia

@westalliance tomonidan @stratfocusca uchun maxsus

Ilon Mask va diplomatiya: AQSh va Eron o’rtasidagi ziddiyatlar fonida xususiy tashabbus

Ilon Maskning Eronning BMTdagi elchisi bilan kutilmagan uchrashuvi xalqaro doiralarda katta qiziqish uyg’otdi. Ma’lumotlarga ko’ra, Mask tashabbusi bilan tashkil etilgan uchrashuv taxminan bir soat davom etgan va maxfiy joyda bo’lib o’tgan. Aytishlaricha, muzokaralar ijobiy muhitda o’tgan.

Bu borada hozirda Vashington va Tehron o’rtasidagi munosabatlar o’ta ziddiyatli (AQShning 2018-yilda yadroviy kelishuvdan chiqib ketishi tufayli) qolayotganini ta’kidlash kerak. Rasmiy muzokaralar yo’qligi sharoitida hatto shunday xususiy tashabbuslar ham katta e’tiborni jalb qilishi aniq, deydi tahlilchilar. Taxminlarga ko’ra, Mask katta ehtimol bilan mavjud keskinlikni o’z biznes manfaatlari (Starlink) va ijtimoiy loyihalari sabab kamaytirishga harakat qiladi.

Xo’sh, uchrashuv nega maxfiy bo’lgan? Qayd etilishicha, bu tomonlarning tashqi bosimni oldini olish istagi bilan bog’liq bo’lishi mumkin. Ikkinchi savol esa rasmiy Vashington ushbu tashabbusni tashqi siyosatining bir qismi deb biladimi yoki u faqat ramziy signal bo’lib qoladimi?

Fikr va munosabatingizni izohlarda qoldiring.

Xayrli kech, do’stlar!

19-noyabr kuni soat 21:00 da bo’lib o’tadigan “Rossiya Markaziy Osiyodagi qo’shnilarini o’ziga qanday qilib yaqin ushlab turadi” mavzusidagi Zoom vebinarga taklif qilamiz.

Ma’ruzachi: sobiq elchi Pamela Spratlen. Spratlen xonim Markaziy Osiyo yo’nalishida katta tajribaga ega diplomat, AQShning Qirg’iziston va O’zbekistondagi elchisi lavozimida ishlagan. Spratlen mintaqaviy diplomatiya, inson huquqlari, savdo va xavfsizlik sohasida kuchli mutaxassis hisoblanadi.

Vebinar Jorjtaun Universiteti (Georgetown University) Yevroosiyo, Rossiya va Sharqiy Yevropa tadqiqotlari markazi (CERES) tomonidan o’tkazilmoqda.

Ro’yxatdan o’tish uchun: https://georgetown.zoom.us/webinar/register/WN_q64fNRfhTdGOOVEeWFVY2A#/registration

Strategic Focus: Central Asia

Prezidentlar Toqayev, Aliyev va Mirziyoyev Qozog’iston, Ozarbayjon va O’zbekiston energetika tizimlarini integratsiya qilish bo’yicha strategik bitim imzoladilar.

Gap faqat energetika haqida ketmayapti. Bu ruhan yaqin o’yinchilardan iborat kuchli jamoaning shakllanishini ko’zda tutgan mega loyihaning bir qismidir.

Mustahkam payvandlangan Ostona-Boku-Toshkent uchburchagi Yevroosiyo markazida juda ta’sirli kuch bo’lishi mumkin.

Uchala mamlakat ham uzoq muddatli milliy manfaatlarni himoya qilishga qaratilgan oqilona pragmatik tashqi siyosat olib borishga intilmoqda.

“Bizni qayergadir tortishning hojati yo’q, biz boshqalarning mafkuralari bilan mafkuralashmaymiz. Biz hammamiz bu yerda tinch yashashni va tarixiy davlatchilikni qurishni xohlaymiz - shuning uchun keling, shunchaki ishlaylik va pul topaylik”.

Rahbarlar, katta ehtimol bilan, keng doiradagi masalalar bo’yicha doimiy aloqada bo’lib, maslahatlashadilar va sa’y-harakatlarni muvofiqlashtiradilar.

Turon loyihasi, Yevroosiyo loyihasi, Bir makon, bir yo’l loyihasi, G’arb loyihasi - bu loyihalarning barchasida uchburchak samarali suveren bo’g’in bo’lishi mumkin va bo’lishi kerak.

Siyosatshunos Gaziz Abishev (Qozog’iston)

Strategic Focus: Central Asia

📡 So’rovnoma

Hurmatli obunachilar, bizni qayerdan (davlat/shahar) kuzatasiz?

Javoblarni post ostida qoldiring.

Strategic Focus: Central Asia

@westalliance tomonidan @stratfocusca uchun maxsus

Trampning Oq uyga qaytishi: Yaqin Sharq reaksiyalari

Donald Trampning prezidentlik saylovlarida g’alabasi Yaqin Sharqda kuchli reaksiyaga sabab bo’ldi: ko’plab davlatlar Trampning yangi muddati munosabati bilan o’z strategiyalarini qayta ko’rib chiqmoqdalar.

1. Isroil. Trampning g’alabasi Isroil bosh vaziri Netanyaxu va uning o’ng qanot ittifoqchilari tomonidan katta xursandchilik bilan qabul qilindi. Radikal hukumat vakillari Trampning qaytishini G’azoda harbiy ishtirokni mustahkamlash va ikki davlat formulasi bo’yicha qaror qabul qilish istiqbollarini buzish imkoniyati deb bilishadi. Isroildagi liberal doiralar, aksincha, saylov natijalari avtoritar tendentsiyalarni kuchaytiradi va sud tizimining mustaqilligiga putur yetkazadi deb qo’rqishyapti. Bayden ma’muriyati qolgan oylarda Livan va G’azoda sulh tuzishga va Isroil ekstremistlariga bosim o’tkazishga urinishi kutilmoqda.

2. Falastin. Falastinliklar Trampning g’alabasi haqidagi xabarni Isroil istilosining kuchayishi va G’azoda etnik tozalash tahdidi hamda G’arbiy sohil anneksiyasidan xavotirda. Tramp BMTning Falastin agentligini (UNRWA) moliyalashtirishdan mahrum qilishi va Baydenning isroillik ko’chmanchilarning zo’ravonligiga qarshi sanksiyalarini bekor qilishi mumkin, bu esa falastinliklarning gumanitar ahvolini sezilarli darajada yomonlashtiradi.

3. Eron. Tehron hukumat koridorlarida Tramp bilan muzokaralarni qayta boshlash mumkinligi muhokama qilinmoqda, chunki Eron Amerika sanksiyalarini yumshatishga intilmoqda. Muzokaralar tarafdorlari, agar Tehron yadro qurolini ishlab chiqmasa, prezident kelishuvga rozi bo’lishi mumkin, deb hisoblashadi, bu esa o’z navbatida keyingi imtiyozlar uchun imkoniyat ochadi. Biroq, Eronda Tramp ma’muriyati mintaqaviy masalalar bo’yicha yon bosishiga ishonch yo’q.

4. Arab monarxiyalari. Fors ko’rfazi davlatlari rahbarlari, xususan Saudiya Arabistoni va BAA Trampning to’g’ridan-to’g’ri ochiqcha yondashuvini qadrlashdi, ammo uning siyosati bashorat qilinmaydigan xususiyati saqlanib qolishi qiyinchilik tug’dirishi mumkin. Shuningdek, arablar hali ham Isroil-Falastin mojarosini ikki davlat asosida hal qilishni talab qilmoqdalar va Eron bilan harbiy avj olishdan qochib, AQSh bilan muvozanatli hamkorlik qilishga intilmoqda.

5. Turkiya. Turkiya prezidenti Rajab Toyyib Erdog’an yuzaga kelishi mumkin bo’lgan muammolarga qaramay, Trampga bo’lgan ishtiyoqini bildirdi. Ilgari, uning hukmronligi sanksiyalar va AQShning Sharqiy O’rta yer dengizidagi koalitsiyalarni qo’llab-quvvatlashining kuchayishi natijasida yuzaga kelgan qiyinchiliklarga duch kelgan edi, bu esa Trampning yangi ma’muriyati davrida murakkablashishi mumkin.

6. Pokiston va Afg’oniston. Trampning g’alabasi Islomobod va Kobulda optimizm bilan qabul qilindi. Tolibon rejimning rasmiy tan olinishiga umid qilmoqda va inson huquqlari masalalariga e’tiborning pasayishini kutmoqda. Pokiston, o’z navbatida, ikki tomonlama munosabatlarni barqarorlashtirish imkoniyatini ko’rmoqda. Qizig’i, Tramp Imron Xonni ozod qilishni talab qilishi mumkin.

Shunday qilib, Trampning qaytishi Yaqin Sharqda ko’plab umid va tashvishlarni keltirib chiqarmoqda. Har bir mamlakat xatarlarni minimallashtirish va AQShning yangi tashqi siyosati imkoniyatlaridan foydalanish uchun o’z strategiyalarini moslashtirishga harakat qiladi.