O'rta Osiyo aholisi asosan ko'chmanchi turkiy qabilalardan iborat edi. Ularning asosiy kasbi bepoyon hududlar bo'ylab oʻz chorvalarini o'tlatib yurish edi. Ular orasida G'oziantepa va So'g'd turklari, o'zbeklar va qofjaq turklari, bolgar turklar, Xazar turklar, turkmanlar bor edi.

Mashhur rus sharqshunosi, tarixchisi va tilshunosi Vasiliy Vladimir Bartold ushbu mintaqa tarixi haqida shunday yozgan edi:

"Markaziy Osiyoda Islom istilosidan oldin tarixiy asarlar bo'lgan degan xulosaga kelish juda qiyin. Toʻgʻri, xitoylik sayyoh Xyun Sangning so'zlariga koʻra, (VII asrda) bunday adabiyotlarning bir nechtasi mavjud boʻlgan. Ammo boshqalar, masalan, Tosh bitiklar,baʼzi soʻgʻd yozuvlari, arxeologik manbalar yetib kelgani holda, hatto shunchaki (Islomdan oldingi davrga oid)biror asarlar nomlari ham bizning qo'limizga yetib kelmagan.


Milodiy XI asrda Al-Beruniy (Oʻtmishdan qolgan yodgorliklar) deydiki:

"Qutayba Ibn Muslim al-Bahliy (sakkizinchi asr boshlarida) boshchiligidagi Arab qoʻshinlari Eron, So'g'd va Xorazmda ruhoniylik sinfini, ya'ni mahalliy madaniyat aʼzolarini yo'q qildilar. Shuningdek, ularning asarlarini ham yo'q qilganlar."

Ammo dastlabki,oʻsha davrga oid biror manbalarda bu haqda umuman hech narsa aytilmagan. Bundan ko'rinadiki, arablar yurishlari bilan bog'liq bo'lgan voqealarda ruhoniylarning arablar qoʻlida yoʻq qilinishi haqiqatga yaqin emas. Bu arablar yurishlari bilan bog'liq bo'lgan ma'lumotlarda ham yo'q. Shu davrga oid biror asarda arab bosqinchilariga qarshi xalq qarshilik ruhini qo'zg'atish uchun harakat qilgan ruhoniylar tabaqasining mavjudligi haqida gap ham yoʻq. Aslida ruhoniylar Eron kabi Yaqin Sharqda sosoniylar davrigacha kuchli taʼsirga ega bo'lmagan. Ular o'tmishdoshlar tomonidan o'tgan xalq an'analarini davom ettirganlar. Shu sababli ular mahalliy aholi islomni qabul qilgandan so'ng tezda o'z qadr-qimmatlarini yo'qotdilar va arab yurishchilarining bunga hech qanday aloqasi yo'q edi. Aloqasi boʻlganda ham bu eng past ulushda boʻlar edi."

Shunday qilib, Bartold Al-Beruniyga javob bergan(Aslida Beruniy ham Arab fotihlarini bosqinchi demagan boʻlsada, Beruniyning ularning mahalliy madaniyatni yoʻq qilganliklari haqidagi fikrlarga qarshi javob bergan). U bu orqali aslida fath qilingan Markaziy Osiyo yerlarida musulmonlar Islomni majburlash kuchi bilan emas, balki donolik va aql bilan,ibrat orqali aholining qabul qilinishi orqali tarqatganligini ta'kidlaydi(aslida Bartoldning maqsadi bu boʻlmasada, oʻzi sezmagan holda bu ishni amalga oshirgan). Bu haqiqatan ham shunday sodir bo'lgan. Chunki tarixiy jihatdan kuch bilan dinning oʻtkazilishiga oid qayd etilgan aniq manbalar yoʻq.(Narshaxiy ,Tabariy kabi asarlardagi baʼzi tarixiy faktlarning maʼnosini burilishini hisobga olmaganda). Islomning Markaziy Osiyoda tarqalishi bu hududning Islom xalifaligiga qo'shilishi bilan boshlangan.


#Daryoning_narigi_tomonidagi_Islom_qissalari

@Islombilanbirgamiz