«ШАРҚ ЮЛДУЗИ» журнали

Алп қўшиғи
Тундалик ёзади дарахтлар
кундалик ёзади дарахтлар
Шохида арғимчоқ
шохида сиртмоқ
Ҳурликни осади дарахтлар

Арғимчоқ учади хотирлар
Бағрида бойўғли потирлар
Шоирлар тушимда
хушрўй ҳушимда
Жаннатнинг майидан тотурлар

Фанодан бақога бир қадам
Ўзимдан ўзимга қирқ қадам
Олдимда рўзи мавт
тайёрман барвақт
Бўрилар йиғлагай – орқамдан

Қишлоқ боласи

Тонгни уйғотади табассум билан,
Қуёшдан аввалроқ уйғониб турар.
Қўлда таёқ – умид устуни билан,
Ҳайт-ҳайтлаб, сурувнинг ортидан жўнар.

Осмони поёнсиз, орзулари мўл,
Ортидан кучукдай эргашар шамол.
Қўшиқлар айтади, шеърлар айтади,
Юракни сурурга тўлдирар хаёл.

Белида белбоғи – ҳаёт камари,
Онаси тутқазган тугунчада нон.
Олис-олисларга, тоғлар ортига,
Кўкрагидан тошиб кетгудек исён.

Таниқли журналист Ҳамид Бурҳон ёзувчи сифатида ижодини кенгроқ
бошлаган бўлса-да, янги асрнинг сўнгги ўн беш йиллигида унинг ўттизга яқин
ҳикоялари, тўртта қиссаси, бешта романи нашр этилиб, адабий жамоатчиликка
танилди. Айниқса, ёзувчининг маънавий-маърифий мавзудаги “Сирот кўприги”
(ҳаммуаллиф Ҳ.Исҳоқов), очерклар, эсселар, хотира, сафарнома ва шеърлардан
иборат “Юрган дарё” қисса ва ҳикоялардан таркиб топган “Тоғлар орасидаги
қишлоқ”, “Искандарнинг сирли ўлими” (ҳикоялар), “Тақдир жазоси” (қиссалар),
“Шайдо” (роман), “Кўприк” (ҳужжатли роман), “Кўприк ёхуд Гитлерни чўчитган
ўзбек” (ҳужжатли роман), “Тушда кўрган оқ кунлар” (ҳужжатли роман), “Ажал
домидаги ҳаёт” (роман-эссе) каби асарлари китобхонларда катта қизиқиш уйғотди.

Биз таҳлил қилмоқчи бўлган асарлардаги (Чингиз Айтматовнинг “Оқ кема”
ҳамда Мурод Муҳаммад Дўстнинг “Мустафо” қиссалари) қария образлари идеал
қария концепти (оқил, доно, тажрибали, насиҳатгўй, мўйсафид) эмас, балки кўпроқ
бахтсиз, нотавон, давр қурбонига айланган “бечора” образида намоён бўлади.
Ҳар иккала қиссада бечора, тобе ва шахсий “мен”ига эга бўлмаган чоллар образи
бўртиб кўринади. Бу ХХ асрнинг 70 йиллари Совет Иттифоқи таркибида бўлган,
ўзбек-қирғиз халқлари оддий қишлоқ одамларининг “бечора”, “кичкина”, “фақир”,
зўравонларга сўзсиз бўйсуниши табиатига сингиб кетган қисмат эгаларининг
бадиий ифодасидир.

Бошқа ёқдан келгани боис ҳаммамиз уни “ажнабий” деб атардик. Дастлаб
кўпчиликка унинг деярли харобага айланган, тўкилай деб турган уйни ижарага
олиши шубҳали туюлди. Негаки бу уйга анчадан буён одам қадами тегмаган, йиллаб
қаровсизлигидан файзи қочган эди. Уй эгасини эса ҳеч ким кўрмаган, чамаси, у бу
атрофда яшамас ҳам эди.
Бу номаълум кимсада киши билмас қандайдир сир борлигини қишлоқдагилар
биринчи кўришдаёқ пайқашганди. У мудом бир хил кийим ‒ қоп-қора костюм
шимда юрар, қўлида ҳам қачон қараса, қора чарм портфель бўларди.
Кўзлари эса мунгли, нигоҳларини ердан узмас, ҳеч ким билан гаплашмасди
(унинг ҳатто овозини ҳам ҳеч кимса эшитмаганди).

Кириш
Осиғлиқ турибди деворда бир най,
Куйлари мум каби қолгандир қотиб.
Нуроний машшоғин ўн беш йил аввал
Шундоқ кўз ўнгида қўйган йўқотиб.

Сўнг… ҳеч ким чалмади, ҳатто ўғли ҳам,
Ушлаб ҳам кўрмаган набиралари.
Шундоқ кўз ўнгида кўммоқчи бўлиб,
Тинимсиз ёприлар чанглар най сари.

Аммо гард қўндими, сочиқни олиб
Уни артиб турар чолнинг кампири.
Ўн беш йил осилиб най қолди толиб,
Кампир ўлса қандай кечар тақдири?

Ўзбек адиблари ХХ аср бошларида роман жанрига қўл уришган. Ҳамзанинг
“Ким айбдор?”, “Янги саодат”, “Учрашув” ва Мирмуҳсин Шермуҳамедовнинг
“Бефарзанд Очилдибой” асарлари “роман” деб аталган. Аммо бу асарлар том
маънодаги реалистик роман тушунчасига тўғри келмайди. Улар роман яратиш
йўлидаги илк изланишлардир. Ўзбек адабиётида чинакам реалистик роман жанри
1920-йилларда пайдо бўлди. Абдулла Қодирий “Ўтган кунлар” (1922–1926) ва
“Меҳробдан чаён” романлари билан ўзбек романчилигининг асосчисига айланди.
Қодирий ўзининг “Ўтган кунлар” романи билан бир вақтнинг ўзида ўзбек адабиёти
тарихида тарихий роман жанрига ҳам асос солди.

Автопортрет

Менинг зоҳиримда телбалик йўқдир,
Тинч оққан уммонман, дайро ичимда.
Шоирман, мажнунлик этмасман даъво,
Ки Мажнун ичимда, Лайло ичимда.

Ўзимдан ичкари кетган бир йўлман,
Ошкор фарёд солмам, ғавғо ичимда.
Ўз руҳимга чўкиб ётган кажкулман,
Пир деб юкинганим мавло ичимда.

Руҳимда айланур чайир тасбеҳим,
Билмаслар, не улуғ тақво ичимда.
Менинг буюклардан йўқдир танишим,
Шоҳ ҳам ичимдадир, гадо ичимда.

Одамман, бегона эмасдир лойим,
Халқ ҳам ичимдадир, аркон ичимда.
Ичимда Халложга қурилган дорим,
Исёндан ўрилган арқон ичимда.

Декабрнинг охири бўлишига қарамай, Мадридда эрталабданоқ ҳаво очиқ эди.
Қуёш тарқатаётган илиқ ёруғлик шаҳарнинг қоқ марказидаги тўққиз қаватли
уйнинг еттинчи қаватидаги дид билан безатилган хонага ҳам сизиб кирди. Юзига
тушган офтоб нуридан безовталанган Антонио уйқудан кўзини очар экан, тура
солиб балкон эшиги томон юрди ва ҳарир пардаларни хиёл суриб, ташқарини
бемаъно кузатди. Дам олиш кунлари янада кечроқ уйғонадиган улкан шаҳарда
ҳаёт аллақачон қизғин тусга кирган, кун чарақлаб тургани учунми, одатда қиши
юмшоқ келадиган Мадрид кўчалари хона ичидан туриб қаралганда ёздагидан фарқ
қилмасди.

Кунлардан бир куни юрак ютиб таҳририятга бордим. Ҳаяжон босди. Бир даста
қоғоз ушлаб бораётган қиздан, шеърларни кимга кўрсатсам бўлади, деб сўрадим. У
ҳам “бир сен қолувдинг шеър ёзмаган” дегандек анойи боқди-да, “Раҳим Бекниёзга”,
деди. Кейин қўли билан сал нарироқдаги хонани кўрсатди. “Балки, бирдан улли
шоирга учрамай, мундайроғи билан гаплашиб кетсам бўлар”, деб ўйлаб, қиздан
қайси бўлимда ишлашини суриштирдим. У, “Мен мусаҳҳиҳман”, деганча йўлида
давом этди.

Шоир тарих сўзига соқов кампир образини тасвирлагани унинг ижодий
маҳоратидан дарак беради. Айтиш жоизки, айни мисралардаги асар мазмуни реал
тарихий воқеликка, яъни ўша барчага маълум шўро даврига асосланади.
Шоир бежиз тарихни соқов кампир сиймосига қиёсламаган. Чунки ўша даврдаги
ватан озодлиги учун курашган жадидларнинг оналари жим, ҳеч кимга дардини
айта олмас, арз қила олмас эди. Агар кимдир мустабид сиёсатга қарши бирор сўз
айтиб қўйса қатл қилинган. Шоир ушбу ўхшатиш орқали воқеа-ҳодисага кинояли
ёндашиб унинг бадиий-эстетик салмоғини оширишга эришган.

Бирдан гумбурлаган овоздан чўчиб кетди. Қорда ётган қушлар дув этиб осмонга
кўтарилишди. Лекин биттаси ўрнидан қўзғалмасдан ётаверди. Отаси уни кўтариб
олаётганда тагидаги нуқтадек қор қизғиш тусга кирганини кўрди.
“Мана, қара. Нега кўзингни юмволдинг? Оч! Буни кўргин ва ҳеч эсингдан
чиқармагин. Каптарни фақат бошидан отишни ўрган, гўшти титилиб кетмасин…”
Ўшанда отасини ёмон кўриб кетганди. Лекин бора-бора… қушларга милтиқ
ўқтала олмаган раҳмдил қиз каптарларнинг қоқ бошини мўлжалга оладиган бўлди.

***

Бир дийдорга интиқман, Худо,
Ибтидомдан интиҳом қадар.
Ташқаримда алдайман, – дунё
Чап қўлимда ёзилган дафтар.

Кафтларимдан нафас оламан,
Сўз қадалиб қолган кўзимга.
То сенгача сўнгсиз ёғаман
Ўзим ёмғир бўлиб ўзимга.

Кўрганимга дохил қошида
Кулги, йиғи – бори йўқ қарзим.
Ҳар тирикнинг еган ошида
Баҳор билан куздаги базм.

Йиғлаб олсин, тошга қулоқ бер,
Сайраётган қушлар камайди.
Юрагимда айланади ер,
Қуёш эса қимирламайди.