Бироқ, аввалги кўриниш яъни қиём ва рукуга қодир бўлса ҳам саждага қодирмаслиги туфайли ўтирган ҳолда намоз ўқиш ҳанафий мазҳабига кўра афзал ҳисобланади. Чунки, қиём ҳам руку ҳам, аслида сажда учун василадир. Чунки, сажда бу таъзим ва улуғлашнинг энг кучли кўриниши ҳисобланади. Қачонки, у соқит бўлса унинг воситаси ҳам соқит бўлади.
Шундай экан, гарчи қиём ва рукуда муаммоси бўлмаса ҳам тиззасидаги муаммо туфайли ёхуд бошқа бир хасталик туфайли (масалан саждага эгилса қон босими ошиб кетиши ва ҳоказо сабаблар билан) одатий кўринишда саждага қодир бўлмаган инсон ўтириб ўқиши жоиз ва ҳатто бу сурат туриб ўқишдан афзал ҳамдир. Аммо, ҳар иккала кўринишда ҳам намоз тўғри адо этилган бўлади.
Курсида намоз ўқиш ҳукми
Шу ўринда бир нарсани айтиб ўтиш фойдадан холи эмас. У ҳам бўлса курсида намоз ўқиш масаласи. Баъзи хасталиклар борки, одатий ҳолда ерда ўтириш ҳам машаққат туғдиради. Шу ҳолатда, тажрибали, мусулмон шифокор маълум муддат ёхуд доим стулда ўтириб ўқишга буюрса унга қулоқ солиш мақсадга мувофиқ.
Шунда бу инсон намозни курсида ўтирган ҳолда адо этиб, руку ва саждани имо-ишора билан амалга оширади. Имо билан руку ва сажда қилиш ҳолати эса юқорида баён қилинди. У ҳам бўлса, рукуга бироз эгилиш, саждада эса ундан сал кўпроқ эгилиш билан ҳосил бўлади. Ва бунда ўзини қийнаш шарт эмас.
Ёхуд юқорида айтилганидек, тик турган ҳолда намоз ўқиб, тик турган ҳолда руку қилиб, навбат саждага келганда стулга ўтирган ҳолда имо-ишора билан (яъни бироз эгилиб) сажда қилиши ҳам мумкин.
Юқоридаги каби хасталарга курсида ўтириб намоз ўқишнинг жоизлиги Аллоҳ таолонинг "Аллоҳ ҳеч бир жонга унинг тоқатидан ташқарида бўлган нарсани юкламайди" (Бақара сураси: 286-оят), деган сўзининг умумидан ҳам келиб чиқади.
Бошқа бир ояти каримада эса Аллоҳ таоло шундай марҳамат қилади "ва У (Аллоҳ) динда сизлар учун бирор ҳараж-танглик пайдо қилмаган" (Ҳаж сураси: 78-оят). Яъни, Аллоҳ таоло бу динда инсонларнинг тоқати етмайдиган, уларни машаққатга соладиган нарсаларни жорий қилмаган.
Бу эса бирор ҳолат машаққат туғдирса унда енгиллик пайдо бўлишига ҳам ишорадир. Шундай экан, кўплаб ояти карима ва ҳадиси шарифлар мазмунига таянган ҳолда барча уламолар ижмоъ қилган "المشقة تجلب التيسير" "машаққат енгиллик жалб қилади" ҳамда "إذا ضاق الأمر اتسع" "бирор ишда танглик юзага келса, албатта ўша ишда кенглик пайдо бўлади" қоидаларига биноан ҳам ерда ўтириб ўқиш машаққат туғдирган инсонларнинг курсида намоз ўқишлари жоизлиги келиб чиқади.
Боз устига, баъзи фиқҳий китобларимизда қиёмга қодир бўлмаган ва ўз ҳолича ҳам ўтира олмайдиган инсон бирор нарсага таянган ёки суянган ҳолда ўтириши мумкинлиги тилга олинади. Бу эса курсига ўтириш ҳолатини ҳам ўз ичига олади. Зеро, курсига ўтириш унга таяниш демакдир.
Ундан ташқари, мақоламизнинг бошида зикр қилганимиз Имрон Ибн Ҳусойн (разияллоҳу анҳу)дан қилинган ривоят ҳам ва умуман бу диннинг енгиллик, олийжаноблик дини эканлиги ҳам баданидаги хасталик туфайли одатий ҳолда ўтириб намоз ўқишга қийналадиган инсоннинг курсида намоз ўқиши жоизлигига далолат қилади.
Туриб ҳам, ўтириб ҳам намоз ўқий олмайдиган инсон қандай намоз ўқийди?
Агар хаста ҳақиқатан ёки ҳукман ўтира олмаса (ҳақиқатан ўтира олмаслик ундаги қайсидир хасталик, аъзолар ишламаслиги ёхуд ўтирса қаттиқ оғриқ пайдо бўлиши ва ҳоказолар сабаб ўтириш имконсизлиги. Ҳукман ўтира олмаслик эса шифокор маълум муддат ўтириш мумкин эмаслигини айтган бўлса) у ҳолда чалқанча ётиб ўқийди. Оёқларини қиблага қарата узатиб, курагини ерга қаратиб, ўзи тепага қараб ётган ҳолда намоз ўқийди.
Агар машаққат туғдирмаса, тиззаларини тикка қилиб олади. Зеро, қиблага оёқ узатиш макруҳдир. Аммо, бу кароҳат таҳримий эмас танзиҳийдир.
Боши остига ёстиқ ҳам қўйиши яхши ва мустаҳаб бўлади, токи руку ва сужудларга боши билан имо-ишора қилиши осонроқ бўлиши учун.
Шунингдек, боши остида баландроқ ёстиқ бўлса, унинг юзи ҳам қиблага юзланган бўлади.
Шундай экан, гарчи қиём ва рукуда муаммоси бўлмаса ҳам тиззасидаги муаммо туфайли ёхуд бошқа бир хасталик туфайли (масалан саждага эгилса қон босими ошиб кетиши ва ҳоказо сабаблар билан) одатий кўринишда саждага қодир бўлмаган инсон ўтириб ўқиши жоиз ва ҳатто бу сурат туриб ўқишдан афзал ҳамдир. Аммо, ҳар иккала кўринишда ҳам намоз тўғри адо этилган бўлади.
Курсида намоз ўқиш ҳукми
Шу ўринда бир нарсани айтиб ўтиш фойдадан холи эмас. У ҳам бўлса курсида намоз ўқиш масаласи. Баъзи хасталиклар борки, одатий ҳолда ерда ўтириш ҳам машаққат туғдиради. Шу ҳолатда, тажрибали, мусулмон шифокор маълум муддат ёхуд доим стулда ўтириб ўқишга буюрса унга қулоқ солиш мақсадга мувофиқ.
Шунда бу инсон намозни курсида ўтирган ҳолда адо этиб, руку ва саждани имо-ишора билан амалга оширади. Имо билан руку ва сажда қилиш ҳолати эса юқорида баён қилинди. У ҳам бўлса, рукуга бироз эгилиш, саждада эса ундан сал кўпроқ эгилиш билан ҳосил бўлади. Ва бунда ўзини қийнаш шарт эмас.
Ёхуд юқорида айтилганидек, тик турган ҳолда намоз ўқиб, тик турган ҳолда руку қилиб, навбат саждага келганда стулга ўтирган ҳолда имо-ишора билан (яъни бироз эгилиб) сажда қилиши ҳам мумкин.
Юқоридаги каби хасталарга курсида ўтириб намоз ўқишнинг жоизлиги Аллоҳ таолонинг "Аллоҳ ҳеч бир жонга унинг тоқатидан ташқарида бўлган нарсани юкламайди" (Бақара сураси: 286-оят), деган сўзининг умумидан ҳам келиб чиқади.
Бошқа бир ояти каримада эса Аллоҳ таоло шундай марҳамат қилади "ва У (Аллоҳ) динда сизлар учун бирор ҳараж-танглик пайдо қилмаган" (Ҳаж сураси: 78-оят). Яъни, Аллоҳ таоло бу динда инсонларнинг тоқати етмайдиган, уларни машаққатга соладиган нарсаларни жорий қилмаган.
Бу эса бирор ҳолат машаққат туғдирса унда енгиллик пайдо бўлишига ҳам ишорадир. Шундай экан, кўплаб ояти карима ва ҳадиси шарифлар мазмунига таянган ҳолда барча уламолар ижмоъ қилган "المشقة تجلب التيسير" "машаққат енгиллик жалб қилади" ҳамда "إذا ضاق الأمر اتسع" "бирор ишда танглик юзага келса, албатта ўша ишда кенглик пайдо бўлади" қоидаларига биноан ҳам ерда ўтириб ўқиш машаққат туғдирган инсонларнинг курсида намоз ўқишлари жоизлиги келиб чиқади.
Боз устига, баъзи фиқҳий китобларимизда қиёмга қодир бўлмаган ва ўз ҳолича ҳам ўтира олмайдиган инсон бирор нарсага таянган ёки суянган ҳолда ўтириши мумкинлиги тилга олинади. Бу эса курсига ўтириш ҳолатини ҳам ўз ичига олади. Зеро, курсига ўтириш унга таяниш демакдир.
Ундан ташқари, мақоламизнинг бошида зикр қилганимиз Имрон Ибн Ҳусойн (разияллоҳу анҳу)дан қилинган ривоят ҳам ва умуман бу диннинг енгиллик, олийжаноблик дини эканлиги ҳам баданидаги хасталик туфайли одатий ҳолда ўтириб намоз ўқишга қийналадиган инсоннинг курсида намоз ўқиши жоизлигига далолат қилади.
Туриб ҳам, ўтириб ҳам намоз ўқий олмайдиган инсон қандай намоз ўқийди?
Агар хаста ҳақиқатан ёки ҳукман ўтира олмаса (ҳақиқатан ўтира олмаслик ундаги қайсидир хасталик, аъзолар ишламаслиги ёхуд ўтирса қаттиқ оғриқ пайдо бўлиши ва ҳоказолар сабаб ўтириш имконсизлиги. Ҳукман ўтира олмаслик эса шифокор маълум муддат ўтириш мумкин эмаслигини айтган бўлса) у ҳолда чалқанча ётиб ўқийди. Оёқларини қиблага қарата узатиб, курагини ерга қаратиб, ўзи тепага қараб ётган ҳолда намоз ўқийди.
Агар машаққат туғдирмаса, тиззаларини тикка қилиб олади. Зеро, қиблага оёқ узатиш макруҳдир. Аммо, бу кароҳат таҳримий эмас танзиҳийдир.
Боши остига ёстиқ ҳам қўйиши яхши ва мустаҳаб бўлади, токи руку ва сужудларга боши билан имо-ишора қилиши осонроқ бўлиши учун.
Шунингдек, боши остида баландроқ ёстиқ бўлса, унинг юзи ҳам қиблага юзланган бўлади.