Ziyo Ashraf

Китоб ўқимайдиган одам кўп нарсадан ғофил қолаётганини, умри не-не маъно дурдоналари-ю ҳикмат жавоҳирларидан бебаҳра ўтаётганини англамайди.

Китобхон эса бепоён бир уммон олдидаги қайиққа эндигина ўтириб, дунё саёҳатига чиққан ва эшкакларни эшиб, бор-йўғи бирнеча юз метргина илгарилаган одамдек ҳис қилади, ўзини.

Уммоннинг ҳеч бўлмаса ўртасига етиш учун ҳали қанча вақт эшкак эшиши, бунинг учун умрининг қанча қисмини бериши лозим, шуларни ўйлаб "нега эртароқ бу ерга келмадим-а?!", дея ўтказган вақтига афсус-надомат чекади.

Чунки, китоблар олами бу ҳақиқий оламдир. Бу олам шу қадар кенг ва бепоёнки, умр тугаб қолмасдан ундан имкон қадар кўпроқ жойларни кўриб олиш, кўпроқ саёҳат қилиш лозим. Бунинг учун эса бошлаш керак. Агар бир йилда ўнта китоб ўқиса ҳам, ўн йилда юзта китоб ўқир экан, инсон. Ҳолбуки, юзта китоб бу жуда ҳам кам.

Қанчалик кўп билганим сари шунчалик кам билишимни англаб етяпман, деган сўз нақадар ҳақ. Инсон қанчалик кўп китоб ўқиган сари шунчалик кам китоб ўқиганини англаб боради.

Аммо, кўз қўрқоқ, қўл ботир, деганларидек, таваккал қилиб, битта китоб харид қилиб, бошлаш керак. Бу борада ўзингизни ўзгаларга қиёсламанг. Фалончи юзлаб китоб ўқиган мен эса бир дона ҳам ўқимаганман дея ўкиниш билан вақт ўтказманг. Шунчаки, бошланг, секин-аста ўзгарасиз.

@ziyo_ashraf

Шундан ҳам билинадики, дардларимизни орттириб, уларга қарши бардошимизни камайтирувчи ва изтиробларимиз алангасини янада юксалтирувчи нарса бу жорий ҳолатимизни биздан афзалроқ ҳолатда бўлганлар билан ёхуд ўтмиш қувончларимиз билан қиладиган муқоясаларимиздир.

Кўпинча кишининг ўз ҳолатини ўзгалар билан таққослаши хато қиёс бўлади. Чунки, бунда қўлидаги имкониятларга эътибор қаратмасдан, қўлдан бой берган нарсаларни зеҳнида асосий ўринга қўяди. Бундай қиёс эса инсонни ғамга туширади, ҳаётдан ҳафсаласини пир қилиб, умидсизлик жарига қулатади, ношукрлик сари етаклайди.

Яъни, бундай нотўғри қиёс ижобийлик бағишламайди кишига, балки, уни депрессияга туширади, Аллоҳга нисбатан ношукр бўлишга ундайди.

Аммо, қачонки, инсон ўз ҳолини ўзидан ёмонроқ ва оғирроқ ҳолатдаги инсонлар билан таққосласа ана шунда ўзидаги эътибор бермаётган, кўрмасдан келаётган, шукрини адо этмаётган кўплаб неъматлар юзага чиқади.

Шунинг учун ҳам ҳадиси шарифларда дунё масаласида ўзидан пастроқдагиларга назар солиш тавсия қилинади.

Абу Ҳурайра (разияллоҳу анҳу)дан ривоят қилинган ҳадисда Расулуллоҳ (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) шундай дедилар: "ўзингиздан пастдагиларга қаранг, ўзингиздан юқоридагиларга боқманг. Зеро, мана шу Аллоҳ таолонинг устингиздаги неъматларини паст санамаслигингиз учун энг лойиқ бўлган ишдир" (имом Муслим ва имом Термизий ривояти).

Ушбу ҳадиси шариф ўз ичига олган ибрат ва ҳикматларни шарҳласак катта бир китоб бўлиши мумкин. Набий (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)нинг бу муборак ўгитлари мажруҳ қалбларга шифо беради, ярим кўнгилларга таскин ва тасалли бағишлайди, уларни қаноат, шукр ва ризо ҳислари билан тўлдиради. Шунингдек, унга амал қилинганда ўзидан мол-дунё, обрў эътибор, чирой ва жисмоний саломатлик жиҳатидан муфаззал қилинганларга нисбатан ҳасад ва нафрат ҳисларига берилиб кетишдан сақлайди. Нафсни жиловлашга, тавозели бўлишга, сабр, шукр ва зуҳду тақво касб этишга ёрдам беради.

Қачонки, молу дунё ва соғлиқ жиҳатдан ўзимиздан ёмонроқ аҳволда бўлганларга назар солсак, Аллоҳ таоло бизга ато этган кўп неъматларни кўра олар эканмиз.

Толтой айтади: "шикоят қилаётганимиз ҳаёт эҳтимол кимнингдир орзусидир".

@ziyo_ashraf

Қиёс

Бир кўзи ожиз одамни чиройли бўлмаган аёлга уйлантиришибди. Эр ўз аёлининг чеҳрасини кўра олмагани учун бошида ҳеч қандай муаммо юзага келмабди.

Кунлардан бир куни у инсоннинг кўзларини жарроҳлик йўли билан даволаш имкони пайдо бўлибди. Докторлар аёлга "яқинда эрингизнинг кўзи кўрадиган бўлади, лекин сиз бу амалиётни қабул қиласизми? Унга розилик берасизми?" деб сўрашибди.

Аёл узоқ ўйлабди, эримнинг кўзи очилгач, мени севмай қўяди, ҳатто мендан юз ўгиради, деган хавотир унинг фикру хаёлини қуршаб олибди. Аммо, турмуш ўртоғини азбаройи яхши кўрганидан, унинг учун фойдали бўлган нарсани танлабди.

"Майли, унинг кўзлари очилса бас, ундан сўнг мени истамаса ҳам майли", дебди ўзига ўзи ва амалиётга розилик берибди.

Жарроҳлик амалиёти муваффақиятли кечиб, беморнинг кўзларидаги боғич олинадиган вақт келгач, кеча-кундуз унинг ёнидан жилмаган вафодор рафиқасининг юраги ҳаяжон ва изтиробдан қинидан чиқиб кетгундай тез ва шиддат билан ура бошлади.

"Эрим мени кўрса, ҳафсаласи пир бўлади, мендан кўнгил узади" деган хавотир ҳали-ҳануз уни тарк этмаганди, чунки.

Беморхонада фақат эр-хотин иккиси эди.

Бироқ, кутилмаган нарса юз берди. Эр кўзларини очар-очмас қаршисида кўрган аёлига "сен нақадар гўзал экансан!", деди.

Бу ибратли ҳикоядан икки хил сабоқ олиш мумкин:

Биринчиси, эр аёлини кўзи билан эмас, қалби билан севган. Зотан, унинг аёли зоҳиран гўзал бўлмаса-да ботини гўзал эди. Шу боис, унинг ташқи кўриниши эр учун муҳим бўлмаган.

Иккинчиси эса, эр аввал ҳеч қандай аёл зотини кўрмагани учун унда ўзгалар билан солиштириш имкони бўлмаган.

Ҳаётда кўп ғам ва аламларимиз қиёслаш ортидан келади. Дард ва оғриқ, алам ва изтироблар нисбий бўлиб, солиштириш туфайли кўпайиб озайиши мумкин.

Доим ўз ҳолатимизни ўзгалар билан таққослаймиз ва ҳаётдан норози бўламиз. Тўрт мучаси соғ бўлган инсонларни кўрганда ўзимиздаги хасталикларни катталаштирамиз.

Иқтисодий масалада ҳам шундай: ўзимиздан бойроқ, ўзимиздан муваффақиятлироқ инсонларни кўрганда ғамга ботамиз.

Ўзгалар билан қиёслашни қўйинг, ҳатто ўзимизни ўзимиз билан қиёслаганда, бугунги бахтсиз ҳолатимизни ўтмишдаги қувончли кунларимиз, бахтли онларимизга қиёслаганимизда ҳам дард-дунёмиз қоронғи бўлиб кетади.

Шунинг учун айтадиларки, аввалдан осон ҳаётга ўрганган, егани олдида емагани ортида бўлган, дабдабали ҳаёт кечирган инсонлар бирдан пастга тушиб қолсалар, молу дунёлари қўлдан кетса, янги воқеликка кўниколмай қийналиб қоладилар.

Нима учун шундай?..

Чунки, бундай инсон ўзининг машаққатли кунларини аввалроқдаги фаровон ҳаётига таққослайверганидан дарди ҳам ортаверади.

Агар эскидан оддий ҳаёт кечирганда эди, қийинчилик кўрганда эди, фақирликнинг аччиқ таъмини тотганда эди, ҳаётида юз берган кескин ўзгаришлар, пулсизликлар эҳтимол уни бу қадар ларзага солмаган бўларди.

Бунга бир мисол келтираман. Ҳар куни югуриб-елиб, ўйнаб-кулиб юрган инсон бирдан тўшакка михланиб, оёқ-қўли ишламай қолса, унинг руҳий ҳолати туғилгандан бери ногирон бўлган инсон билан бир-хил бўлади, деб ўйлайсизми?.. Эҳтимол, у сиқилавериб, ўзини адои тамом қилади. Аммо, туғилгандан бери ёки гўдаклик чоғидан ногиронлик аравачасида юрадиган инсон эса ҳаётдан завқ олиб, ўз ҳолатидан мамнун бўлиб яшашда давом этаверади.

Ё бўлмаса, кейинчалик аъмо бўлиб қолган бир рассомнинг руҳий изтироблари билан туғилишдан кўзи кўрмайдиган инсоннинг руҳий ҳолати бир-хил бўлиши мумкинми?.. Ваҳоланки, айни дамда уларнинг вазияти бир-хил, дардлари муштарак, аммо ўз мусибатларига қарашлари ҳар-хил.

Худди шунга ўхшаб, бугунги қийинчиликларимизни азалдан чекиб келаётган бўлсайдик, уларнинг ҳозирги мавжудиятига қарамай умуман ҳис қилмасдик. Ҳатто, улардан қайсидир маънода лаззат ҳам олаётган бўлардик. Агар, аввалроқ бугунгидан ёмонроқ кунларни кўрган бўлсайдик, бугун муаммо сифатида кўраётган нарсаларимизнинг кўпини эҳтимол муаммо ҳисобламасдик.

Иван Гончаров "Обломов"да ҳаётнинг икки юзини бир жумлага сиғдиришга ҳаракат қилиб, шундай дейди: "кимдир ҳар куни эрта билан ишга кетиб, кеч соат бешгача ишлаш мажбуриятида бўлгани учун ғам чекса, кимдир бундай бахтдан маҳрумлиги учун хўрсинади".

бормаслиги ҳам мумкин. Бу эса чинакам хусрондир. Бундай зиёнкорликдан, соҳибига фойда етказмайдиган хайрсиз билимдан бадавийнинг қопнинг бирига буғдой, иккинчисига қум тўлдириб қилган аҳмоқлиги муборак бир аҳмоқликдир, таъбир жоиз бўлса.

Бу билан илмдан қайтариш қасд қилинмаяпти, балки, ундан тўғри фойдаланишга чақирилмоқда. Зеро, барча нарса ундан тўғри фойдаланганингизда фойда беради. Илм ҳам шундай.

Ушбу ҳақиқатларни англаган Ибн Сино, Ғаззолий ва Фахриддин Розий каби файласуфлар умрларининг сўнгида калом ва фалсафадан узоқлашиб, тасаввуфга, дин илмига йўналганлар.

Шунинг учун ҳам шоир Нафъий:

Ақла мағрур ўлма, Афлотуни вақт ўлсанг-да
Бир адиби комил кўрганда тифли мактаб ўл...

- дейди.

Яъни, гарчи замонасининг афлотуни бўлсанг-да, илминг ошиб-тошиб кетган бўлса-да ғурурга кетма, балки, бир комил, ориф зотни кўрганингда унинг ҳузурида мактаб боласидек тавозели бўл, ҳаддингни бил, демоқчи. Зеро, уларнинг илми сенинг илмингдан устун. Ки, улардаги илму ҳикмат сендагисидан фарқли ўлароқ Аллоҳ сари етаклайди, бинобарин, дунё ва охират саодатига етказади.

@ziyo_ashraf

Файласуф ва бадавий ҳақида ҳикоя

Жалолиддин Румий (Аллоҳ у зотни раҳмат қилсин!) маснавийда ҳикоя қилишича, бир бадавий араб туясининг бир тарафига бир қоп буғдой, иккинчи тарафига бир қоп қум ортиб, ўзи эса уларнинг ўртасига ўтирган ҳолда саҳрода кетар экан, йўлда уст-боши паришон ҳолдаги бир инсонга йўлиқади.

Бироз суҳбатдан сўнг ҳалиги одам қопларда нима борлигини сўрайди. Уларнинг бирида буғдой, наригисида эса қум бор, дейди бадавий.

Нотаниш йўловчи яна сўрайди: "нега нариги қопни қумга тўлдирдинг?". Бадавий жавоб беради: "қумли қоп буғдойли қопни мувозанатга келтириши учун шундай қилдим".

Шунда нотаниш йўловчи "бунинг ўрнига бироз ақлингни ишлатиб, буғдойнинг ярмини нариги қопга солсанг яхшироқ бўлмасмиди? Ҳам қоплар енгиллашар, ҳам туянгга камроқ юк бўларди?", деди.

Бадавий бу сўздан ҳайратланиб, қаршисидаги одам донишманд инсон эканлигини англади ва "эй ақл ва ҳукр фикр соҳиби бўлган ҳаким зот, бундай инжа тушунча ва ўткир назар соҳиби бўлганинг ҳолда ялангоёқ, ялангбош ва жулдур кийимда яёв юриб, машаққат чекишингнинг боиси недир?.. Сен бу ақл, бу фикр билан оддий одам бўлишинг мумкин эмас, аниқки, табдили қиёфат қилган бир подшоҳ ёки вазирсан", деди.

Униси ҳам, буниси ҳам эмасман, оддий бир инсонман, уст-бошимга боқсангчи, деди йўловчи.

У ҳолда сарватманд бириси бўлишинг керак, айтчи қанча ер-сувинг, қанча сурувинг, чорва ҳайвонинг бор (?), сўради бадавий.

Файласуф бош чайқади: "на униси бор менда, на буниси".

Демак, сен бир савдогарсан, айтчи, дўконингда қандай моллар сотасан, карвонинг қаерларга қатнайди(?), дея ҳайрат билан суриштиришда давом этди бадавий.

Афсуски, ҳеч қандай дўконим ҳам, маконим ҳам, карвоним ҳам йўқ, деди файласуф...

Ҳа, тушундим, сен олтинларингдан, хазиналарингдан гапир ундай бўлса. Ахир, оддий мисларни олтинга айлантирадиган кимё илми сен кабиларда бўлади. Бунча ақл ва илмнинг бир самараси бўлиши керак-ку, деди.

Шунда файласуф "эй араб қавмининг ифтихори, менда ҳеч нарса йўқ, бору йўғим, кечки таомимга ҳам етмайдиган бир йўқсилман. Ялангоёқ, ялангбош ҳолатда бир луқма таом бераман деган одамнинг кетидан эргашиб кетавераман. Тўғри, умримни дунёнинг ҳақиқати, табиат қонунларини ўрганишга сарфладим, фалсафаю мантиқни ва ҳар турли ҳикматни ўқидим. Аммо бу қадар илму ҳикматдан фақат паришонхотирлик, хаёлпарастлик ва бош оғриғига эга бўлдим, холос", деди.

Шунда бадавийнинг ундан ҳафсаласи пир бўлди ва ғазаб билан "мендан узоқлаш", деди. - Токи, сенинг хайрсизлигинг менга ҳам юқиб қолмасин. Зеро, менинг қоплардан бирига қум тўлдириб қилган аҳмоқлигим сенинг ақллилигингдан яхшироқ. Чунки, менинг билимсизлигим сенинг фойдасиз, фазилатсиз билимингдан афзал.

Қиссадан ҳисса:

Бу ҳикоянинг рисоласи шундай: илм инсонга фойда бериши керак, Аллоҳга олиб бориши керак. Ҳар турли фалсафани ўрганиб, Аллоҳнинг сўзлари ва ваҳйига эътиборсизлик қилган ва олган илми Аллоҳдан узоқлаштирган, яратувчи ҳақида турли-хил шубҳа-гумонларга туширган, ҳатто даҳрийлик саҳросида саросар кездирган "ҳикмат" ҳикмат эмас, залолат, адашишдир. Зеро, илм инсонни дунё ва охират саодатига олиб борувчи василадир. Бордию ундай бўлмаса демак унга нисбатан ёндашувда хатолик бор. Оламнинг моҳиятини ўрганишни қасд қилган файласуфнинг ҳамма нарсани ўрганиб, мазкур оламнинг яратувчисисидан узоқлашиши асл мантиқ ва фалсафага зиддир. Шунинг учун ҳам Румий айтади: "табиат ва хаёлдан туғилган ҳикмат (фалсафий тушунчалар) Аллоҳ нурининг файзидан бенасиб бир ҳикматдир. Зеро, дунё фалсафаси гумон ва шубҳани зиёда қилади. Дин ҳикмати (ваҳийга суянувчи ҳикмат ва тасаввуфий фалсафа) эса инсонни самоларга юксалтиради".

Чунки, ваҳийга суянувчи ҳикмат қусурсиздир ва у инсонни ўзи ва Раббини англашга чақиради, қалбини кибр, риё, ужуб каби иллатлардан поклаб, ахлоқини сайқаллайди. Ваҳийга таянмаган ва фақат ўз ақлини устун қўйиб, ичида мавжуд бўлган оламни гўё унинг устида тургандек ўрганаётган инсон эса кибри ва тизгинсизлиги, ваҳий нуридан фойдаланмаслиги туфайли қоронғуликларда адашиб, улоқиши ва пировард натижада умрини сарфлаган ҳолда қўлга киритган илму ҳикмати уни асл ҳақиқатга, борлиқнинг ягона ҳақиқатига олиб

Отанинг жарроҳлик амалиёти ўтказишга рози бўлишдан ўзга чораси қолмади ва ахийри бунга қарши эмаслиги ҳақида ноилож тилхатга имзо қўйиб берди. Боланинг икки кафти кесиб ташланди.

Бола наркоздан уйғонгач қараса, қўллари йўқ эди. Шунда у отасига мўлтиллаб боқиб: “дадажон илтимос мени кечиринг!.., илтимос!.., қўлларимни қайтариб беринг”.., бошқа ҳеч қачон ойна синдирмайман, энди яхши бола бўламан, бугундан бошлаб ҳечам тўполон қилмайман, мени кечиринглар!.. илтимо-о-о-с, қўлимни берақолинглар!..”, дея йиғлаб отасига ялина бошлади.

У ҳали ҳам отам мендан хафа ва қилган ишимга жазо тариқасида қўлларимни олиб қўйган, деб ўйларди.

Ота бундай оғир зарбага дош беролмади. Бунингдек аянчли кўргуликдан қочиб қутулгани жой тополмасди. Охири қаттиқ руҳий изтиробга тушиб қолганидан шифохонанинг юқори қаватида жойлашган беморхонанинг деразасидан ўзини ташлаб жонига қасд қилди, ўз ҳаётига якун ясади.

Интернетдан олинди (кичик тузатишлар билан)

@ziyo_ashraf

Ғазабланиш оқибати ёхуд синган ойнанинг оғир бадали

Дам олиш куни. Бир бола уй ичида ўйнар эди. Ўйнаб туриб бехостан деразани синдириб қўйди. Ойнанинг қарсиллаб синган товушини эшитган онаси кела солиб айюҳаннос қила кетди. “Ҳа, қўлгинанг узилиб тушсин сани илойим!.. Дадаси мана бу ярамасни қилган ишига қарамайсизми, деразани синдирди?!.. Қачон бундоқ ота бўлиб, болангизни уришасиз а?!..”.

Бу гаплар эрга оғир ботди ва ғазаб билан келиб, бор аччиғини болага сочди. Қараса ҳовлининг бир четида тахта бўлаги ётган эди. Ўшани олиб болани савалай кетди. Ҳали сенмисан, ойнани синдирадиган, дея боланинг кафтларини очиб таёқ билан шарақлатиб роса урди. Бола йиғлаб, чинқирар эди. Аммо ота шу топда нима қилаётганининг ҳам фарқида эмасди. Чунки, хотиннинг бояги ачитма гаплари уни ўз мувозанатидан чиқарганди. Яхши гапга илон инидан чиқади, ёмон гапга мусулмон динидан, деган сўз гўё мана шу ҳолатда ўз ифодасини топгандек эди.

У жонидан ортиқ кўрувчи ўғлини, жигарпорасини уриб чарчагач, бошини чангаллаганча ҳолсизланиб ерга ўтириб қолди. Куннинг аввалиданоқ бутун кайфияти бузилиб, дили хуфтон бўлди. Кейин сиқилиб кетганидан кўчага чиқиб кетди.

Бола эса оғриқдан ингранган кўйи базўр ўрнига етиб олди. Анча вақтгача кўз ёшлари тинмай, нафас олишга ҳам қийналиб, ўпкаси тўлиб, ҳиқиллаб ётди. Кўзлари бир нуқтага қадалиб қолган, даҳшатдан ўзини билмай ҳиқиллаб ётарди. Баданидаги оғриқлардан ҳам кўра, қалбига етган зарбалар алами уни кўпроқ қийнарди. Зеро, у дадасини жуда ҳам яхши кўрарди. Дадаси ҳам уни чексиз яхши кўрар, мен сен билан фахрланаман ўғлим, сен менинг ҳаётим давомчисисан, катта бўлсанг олим бўлиб, қори бўлиб мени масъуд қиласан, қиёматда бошимга тож кийдирасан, дея мақтаб қўярди. Аммо бугун у отасини умуман танимай қолганди.

У кечани ҳам мана шу алфозда ўтказди. Унинг бадани, айниқса икки қўллари кўкариб мўматалоқ бўлиб кетганди. Норасиданинг бу аҳволига осмон ҳам, Ер ҳам унсиз йиғлар, самодаги тўлин ой ҳам қовоғини солиб, маъюс тортган эди. Теварак атроф маъюс сукунат қаърига чўмган, золим, жоҳил отага эса гўё барча юлдузлар, атрофдаги барча дов-дарахту жонзотлар ҳам лисони ҳоли билан лаънат ўқиётгандек эди...

У бир неча кун ўрнидан турмади. Ейдиган овқатини ҳам онаси ётган жойига олиб келиб берарди. Ўғлининг шу ҳолга келишига ўзи сабабчи бўлиб, арзимаган нарса туфайли отасига урдирган ва қўлгинанг узилсин деб астойдил қарғаган она энди меҳрибон бўлиб қолганди.

Баданининг кўкарган жойларини бир-икки кунда ўтиб кетади, деб ўйлаб, докторга ҳам олиб боришмади.

Бир неча кундан кейин онаси эрталаб ўғлини уйғотишга келиб, қараса кафтининг кўкарган жойлари тарқаш ўрнига қоп-қора тусга кирган эди. Буни кўрган заҳоти “войдод, дадаси тез буёққа келинг!” деб қичқириб юборди.

Ота шарт ўрнидан туриб, ўғлининг хонасига югурди. Юз-кўзини даҳшат ва саросима қоплаб олганди. Ўғлининг қорая бошлаган қўлларини кўрдию, ўша заҳоти касалхонага олиб борди.

Шифокор болани кўрикдан ўтказгач, унинг қўллаларида қорасон (гангрена) пайдо бўлганини аниқлади. Боланинг кафтлари заҳарланган эди.

Маълум бўлишича, ота боласини урган ёғочда эски, занглаган майда михлар бор экан. Боланинг кафтларига урилганда ўша михлар унинг терисига кириб, зангнинг заҳри қон орқали баданига ўтиб кетган экан. Ота ўша вақтда азбаройи ғазаби қайнаб турганидан ёғочдаги михларга эътибор ҳам бермаган экан.

Шифокор боланинг икки қўлини билагидан жарроҳлик йўли билан кесиб ташлаш зарурлигини айтди. Агар кесилмаса, улардаги заҳар ва чириш тананинг бошқа аъзоларига ҳам ўтиб кетар экан.

Ота бу гапдан тамоман гангиб, карахт бўлиб қолди. Нима деб жавоб беришни ҳам билмасди. Шунда доктор: “бу амалиётни дарҳол қилишимиз зарур, орқага суриш асло мумкин эмас”, - деди, - “бугун кафтни кесиш керак бўлса, эртага тирсаккача кесишга тўғри келиши мумкин, индинга эса бу ҳолат елкагача етиб боради. Вақт ўтган сари иллат баданга кўпроқ тарқайди. Охири амалиёт ҳам фойда бермай қолиши ва бу ҳолат ўлим билан тугаши мумкин!”.

Қачонки, парда кўтарилса...

Иймон бу вақт масаласидир. Аллоҳ таоло "бас, ким хоҳласа иймон келтирсин, ким хоҳласа кофир бўлсин" (Каҳф сураси: 29-оят) дер экан, инсон учун фақат икки йўл борлигига ишора қилган: иймон ёки куфр йўли.

Чунки, Аллоҳ таоло инсонларга яхшиликни ёмонликдан, ҳақни ботилдан ажратувчи ақл берган, унга қўшимча равишда ҳидоятга чақирувчи оятлар нозил қилган, пайғамбарлар юборган. Ортиқ, унинг қаршисида икки йўл мавжуд: ё ақлу тафаккури, онгу зеҳнини тўғри ишлатиб, ҳидоятга эргашади ёки уларни ишлатмай ёхуд нотўғри қўлланиб, ҳақдан юз буради. Ва ҳар иккала ҳолатда ҳам ўз танловининг натижаси билан юзлашади.

Иймон келтиришдаги ушбу танлов вақт масаласидир. Яъни, инсон бу дунёни тарк этар экан албатта ва албатта ҳақ нималигини англайди. Аллоҳ таолонинг биру бор зот экани, яккаю ягона ҳақ маъбуд экани, унинг рисолалари ҳақ экани, жаннат ва дўзах ҳам ҳақ эканига яқийнан имон келтиради. Аммо, бу вақтдаги иймон соҳибига манфаат бермайдиган иймон бўлади.

Инсон то бу дунёни тарк этмагунча ғафлат уйқусида бўлиши, вафот этганда оламнинг ҳақиқатини англаб етишига ишора қилиб, ҳазрат Али (разияллоҳу анҳу) "одамлар уйқудадирлар, қачонки, ўлсалар уйғонурлар" деганлар. Дарҳақиқат, шундай. Бу дунё бозорида, пасту баландликларида, қувонч ва ташвишларида мутақаллиб бўлган инсоният мудроқ ҳолдадир. Ва бу мудроқлик, эътиборсизлик, ғафлат, ҳақиқатдан кўз юмиш то ўлим они келгунча давом этади. Ўлим они келганда инсон уйғонади, эътиборсизлик билан юз ўгиргани ҳақиқатларга уйғонади, кўзлари очилади.

Шунинг учун ҳам Аллоҳ таоло: "(эй инсон), аниқки, сен бу (оғир Кун)дан ғафлатда эдинг. Бас, Биз сендан пардангни очиб юбордик. Энди, бу Кун сенинг кўзинг жуда ўткирдир" (Қоф сураси: 22-оят), дейди.

Инсон бу дунёнинг тузилиши, ундаги қонуният, одамлар, уларнинг интилишлари, ҳою ҳаваслари, муаммолари, табиатлари тақозосига кўра ҳаракат қилишлари, уруш-юришлар, тараққиёт, дабдабали ҳаёт ва ҳоказолардан иборат парда ила охиратдан, борлиқнинг асл ҳақиқатидан, ўзининг моҳиятидан тўсилгандир. Хўш, бу пардани нима кўтаради?.. Ақл, тафаккур, ҳақиқатни излаш, омон қолиш инстинкти, зиёнкор бўлиб қолишдан қочиш, ҳидоятни топиш, ўз ақлига юқори баҳо бериб, ўзига бино қўймаслик балки ҳаққа бўйсуниш ушбу пардани кўтаради инсон кўзидан.

Агар бундай бўлмасачи, у ҳолда барибир бир кун мазкур парда кўтарилади. Бироқ, унда кеч бўлади.

Жалолиддин Румий “кўзни юмгил, кўзга айлансин кўнгил!”, дер экан айнан шу нарсани ирода қилган. Яъни, эй инсон, сенинг кўзинг фақат ҳақиқатлардан тўсиб турган пардани кўряпти, холос. Шундай экан, ҳақиқатларни топишда жисмингдаги кўзларга суянма. Уларни асос қилма, балки, оламга кўнгил кўзинг ила боқ, тафаккур ила назар сол токи, қаршингдаги парда кўтарилсин, демоқчи.

Оламга қалб кўзи, ақлу тафаккур кўзи ила боқиб, ҳақни излаган инсон албатта ҳаққа етишгусидир, ундан парда кўтарилгусидир. Ортиқ, у ўлим онини кутиб яшашининг ҳожати йўқ. Балки, бу дунёда иймони қай даражада бўлса, ўлгандан кейин ҳам ҳеч нарса ўзгармайди.

Шу маънода ҳазрат Али (разияллоҳу анҳу)нинг яна бир сўзлари ҳам бор. У киши айтадиларки: "Аллоҳга қасамки, агар парда кўтарилса, ишончим зиёда бўлиб қолмайди". Чунки, у кишининг иймону ишончи, яқийни парда очилишидан аввал ҳам, парда очилганидан кейинги ҳолати кабидир.

Шундай экан, эй инсон, қалб кўзингни оч, бу дунё бозоридаги шовқин-сурон, жоҳил оломон, дунёга хос бўлган ташвишлар, шодликлар сени асл ҳақиқатдан чалғитиб, ҳақ томон қадам босишдан тўсиб қўймасин. Зотан, сенинг синовинг ҳам шунда, мазкур чалғитувчи нарсалардан, фитналардан омон қолишда. Шудир сенинг имтиҳонинг.

Имтиҳондан зинҳор йиқилма, на ўлур, жон дўстим!.. Йўлингни йўқотиб қўйма!..

@ziyo_ashraf

Файзуддин Мўмин ўзининг фейсбук саҳифасида ёзмоқда:

11 ёшли қизим китоб жинниси, индамасак кунига 15 соатлаб ўқийверади. Кеча ўртоғиникидан китоблар олиб келибди. 535 бетлик фантасика жанридаги китобни бир кунда ўқиб тугатди, бугун иккинчи қисмини бошлади.

Ҳаддан зиёд ўқийвергани учун Киндл электрон ўқигичини 6 ойга олиб қўйгандим. Икки ҳафта олдин бергандим яна ётволиб ўқияпти. Кечаси уйғониб кетиб қарасам қоронғуда Киндлда ўқиётган экан. Шу даражада қаттиқ яхши кўришига ҳайрон қоламан. Ҳари Потернинг 7та сериясини ҳам беш мартадан ўқиганман дейди.

----------------------------------------------

Жуда ҳам ҳавас қилишга арзигулик ҳолат. Бу ҳам қайсидир маънода бахт. Чунки, болаларни китоб ва мутолаага муҳаббатли қилиб ўстириш осон эмас ва ҳамма ҳам бу ишнинг нечоғли муҳимлигини англайвермайди.

Умид қиламизки, шундай инсонлардан келажакда албатта жамиятга ва инсониятга фойдаси тегадиган зиёли ва олима қизлар етишиб чиқажак, иншоаллоҳ.

@ziyo_ashraf

Шунда у мазкур пулларни нг барчасини ўғлини олим қилиш учун сарфлаганини айтади.

Муслима оналаримиз қадимда шундай бўлганлар, ўз фарзандларини илмли қилиб етиштириш учун ўзларидан кўп нарсаларни фидо қилганлар. Керак бўлса, ўз молу мулкларини, тилла тақинчоқларини, вақтларини сарфлаб фарзандларини гўзал равишда етиштирганлар. Уммат шунинг учун олий бўлган.

Набий (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) бир ҳадисларида инсонларни бўлажак зурриётлари учун она танлашга буюрганлар. Чунки, онанинг қандайлиги фарзандларнинг келажаги, хулқ-атвори ва бошқа ҳаётий ҳолатларига бевосита таъсир кўрсатади.

Илмнинг аҳамиятини билмайдиган аёл фарзандларига илм йўлида ёрдамлашиш тугул, билиб ёки билмасдан уларнинг йўлига тўғаноқ бўлади. "Ўқиб нима қиберарди, манга, шаҳар оберармиди?!" деганга ўхшаш сийқаси чиққан аҳмоқона гапларни ўзига шиор қилиб олади. Нодонлиги сабабли болаларига маънавий зарар етказади.

Ота зиёли бўлса ҳам она унинг акси бўлса, илм машаққати ва аҳамиятини ҳис қилмаса, отанинг ҳаракатлари охир-оқибатда йўққа чиқади.

Айни чоғда, илм-маърифат муҳимлигини ҳис қилувчи она эри вафот этган ёхуд ажрашган ёлғиз она бўлган тақдирда ҳам бир амаллаб, тиришиб болаларини ўқитади ва бу йўлда кўп нарсани, ўз вақти, меҳнати, уйқуси ва молини фидо қилади. Ва пировардида кўзланган натижага эришади. Чунки, у яхши билади, илм ҳосил қилиш осонмаслигини, талаба бўлиш ва университетда ўқиш нақадар машаққатли иш эканини ва шунга кўра ҳаракат қилади. Фарзандларига илм олишларида кўмакчи бўлади, сабр қилади, ёрдамлашади. Ахир, болани ўқимишли қилиш, олим қилиш асло осон эмас. Бу ҳар қандай жисмоний меҳнатдан қийинроқ бўлган иш. Аммо, улуғ иш, Аллоҳ ҳузурида ажри буюк бўлган иш.

Давлатлар ва жамиятлар мана шундай оналар туфайли юксалади, инсоният шундай оналар соясида илм нуридан баҳраманд бўлади. Жаннат оналар оёқлари остида деганда, айнан шундай солиҳа, маърифатли ва солиҳ ва олим зурриётлар етиштирувчи оналар ирода қилинган бўлса не ажаб.

Фарзандларни зиёли ва илмли қилишда отадан кўра онанинг роли муҳимлиги ҳақида айтдик. Чунки, она илм зиёсидан узоқ бўлса, унинг нечоғли муҳимлигини ҳис қилмаса болаларини илмдан узоқлаштиради, гарчи ота уларнинг илм олишларини қаттиқ хоҳласа ҳам.

Бордию акси бўлса, яъни ота болаларининг ўқишига эътиборсиз бўлиб, она уларнинг олим бўлишларини истаса у ҳеч кимга қармасдан, ҳеч қандай тўсиқ ва қийинчиликларга парво қилмасдан барча боласини ўқитади. Бу бир мўъжиза аслида.

Ҳаётда бунга мисоллар жуда кўп. Ҳар қандай олим, зиёли ва муваффақиятли инсонни кўрсангиз билингки, унинг бу ютуқ ва муваффақиятлари ортида меҳрибон ва фидокор она турибди. Агар она худбин бўлса, ўз нафсидан болалари учун нималарнидир қурбон қилиш унинг одатларига кирмаса унинг фарзандлари ҳаётда катта муваффақиятга эришишлари жуда қийин бўлади.

Имом Бухорийнинг имом Бухорий бўлишларига сабабчи у кишининг меҳрибон ва ўктам оналари эди. Оталари вафот этиб кетган, аммо шунда ҳам оналари ҳам ота, ҳам она бўлиб, у зотнинг ўқишларига жиддий аҳамият бердилар. Ёшликларида кўзлари кўрмай қолганда бир неча ойлар давомида кечалари таҳажудга утриб, Аллоҳга ёлвориб, шифо сўрадилар. Натижада у кишининг кўзлари қайта очилди. Ўз эридан қолган молу мулкни шу фарзандларининг таълими учун аямасдан сарфладилар. Бухородаги барча илмларни олиб бўлгач, у киши билан Ҳажга бориб, у ерда таълимни давом эттириш учун Муҳаммад ибн Исмоилни Ҳарамайнга ташлаб келдилар. Шундан сўнг, имом Бухорий яна 16 йил давомида илм талабида юриб, забардаст олим бўлиб етишдилар. Агар онанинг бу фидокорлиги бўлмаганда бу даражага ета олармидилар?!..

Тобеинларнинг катта олимларидан, ҳадис ҳофизи ва мужтаҳид фақиҳларидан бўлган Рабийъа ар-Раъйнинг ҳам олим бўлишига айнан онаси сабабчи бўлган. У кишининг отаси Суҳайла исмли аёлга янги уйланган бўлади ва унга ўттиз минг динор ташлаб ўзи Хуросон юртларига сафарга чиқади. Бу вақтда Рабийъа онасининг қорнида эди ва отасининг бундан хабари йўқ эди.

Рабийъанинг отаси Фаррух шу кетгани бўйича йигирма етти йил йўқ бўлиб кетади. Фаррух йигирма етти йилдан сўнг Мадинага келиб, масжиди набавийга кирса у ерда катта бир давра йиғилган ва уларга Рабийъ арРаъй дарс бермоқда. Фаррух эса бу олим йигитнинг ўз ўғли эканидан бехабар. Кейин, Мадинани айланиб, кечга томон ўз уйига борди. Уйга кирса бегона эркак бор, шартта қиличини суғуриб унга ҳужум қилмоқчи бўлди, бироқ унинг аёли Суҳайла чиқиб қолиб, ўртага тушиб, бу сенинг ўғлинг, дея зўрға тўхтатиб қолди. Фаррух хотинидан қолдирган пулларни сўради.

Аксинча, ўқимишли қизларга ўқимишли жойлардан, бадавлат ва маънили хонадонлардан совчилар келади. Ва улар ҳам ўқиш машаққатини билганлари учун қаттиқ босим ўтказмайдилар уй ишларини қил деб. Аксинча, ўқишига ёрдамлашиб юборадилар.

Бунинг аксича, баъзи ҳолатларни кўряпмизки, қиз фарзандларига на (қиз болаларга оид) ҳунар, на пазандалик, на академик таълим беришган, пировардида худди қийматсиз, арзон мато каби биринчи чиққан жойга суриштирмай узатиб юборадилар. Отаона ўз қизининг қадрини билмагач, келин бўлиб тушган жойи қадр бермаслиги табиий ҳол. Келинларнинг шунчаки энага ва чўрига айланиши мана шундан келиб чиқади.

Ҳолбуки, исломда ҳам кафоат (тенглик, бирбирига муносиблик) деган тушунча бор. Ҳусни жамоли бор, ўқимишли ва зиёли оиланинг қизлари ундай бўлмаган оилага узатилмаган одатда. Чунки, ўртадаги тафовут катта бўлса, кафоат бўлмаса уларнинг ўзаро бахтли ҳаёт кечиришлари қийин. Эр бошқа сайёрада, хотин умуман бошқа сайёрада бўлиб қолади. Маҳри мисл деган тушунча ҳам шундан келиб чиққан. Ҳаммага бир хил маҳр берилмаган урфда, қизнинг ўқимишлилиги, одоби, хулқи, гўзаллиги ва оиласига қаралган ва шундай қизларга одатда қандай маҳр берилса, шундай маҳр берилган.

Оддий ҳаётда, бир-бирига ғирт бегона бўлган инсонлар орасида билимлилари, ҳунарлилари ўз билим ва малакаларига қараб қадр топиб, оладиган маошлари ҳам шунга яраша бўлгач, бир қизга умр йўлдош сифатида талабгор бўлинганда унинг билими, ҳусни ва оилавий ҳолатининг умуман аҳамияти бўлмаслиги мумкинми?!..

Бироз мавзудан четлашган бўлдик, яна ўз сўзимизга қайтсак.

Аслида нафақат оталар балки, оналар ҳам қизболага қаттиққўл бўлмасликлари лозим, аммо отанинг қаттиқ урушиши қизнинг бутун оламини вайрон қилиб юборади ва ҳаётдаги умидларини пучга чиқариб, руҳан боши берк кўчага киргазиб қўяди.

Бунга ҳаётдан мисоллар жуда кўп. Қиз бола ҳам хато қилади худди ўғил фарзанд каби. Шу ҳолатда ота-она учун қизини ҳайдаб солиш, урушиш ва сазойи қилиш эмас бағрига босиш, кечириш ва қоқилган жойидан оёққа турғазиш муҳимроқ бўлади.

Рамазон Бутий (раҳимаҳуллоҳ) оилада ўғил фарзанд зино қилиб қўйса кечириб, қиз фарзанд шу гуноҳга тушиб қолганда уни асло кечирмай ўзини ўлдиришгача олиб борадиган ота-оналар ҳақида афсус ва куйиниш билан ёзган эдилар. Бунга ўзлари яшаган жамиятдан мисоллар ҳам келтирганлар. Бир оилада шу ҳолат содир бўлган ва отаона ва барча оила аъзолари, акаукалари қизга шу қадар нафрат билан кучли босимлар ўтказиб азоб берадиларки, охир қиз ўзини-ўзи ўлдиради. Ҳолбуки, қиз қилган ишига надомат қилган ва астойдил тавба қилган бўлади, аммо оиласи кечирмайди. Бу эса гуноҳ қилиб бўлингандан кейин асло фойда бермайдиган нарсадир. Бу бир мусулмонга қарши шайтонга ёрдамлашиш бўлади. Бундан оила ҳеч нарса ютмайди. Агар ҳикмат билан иш қилиб, насиҳат қилиб, ўз фарзандидан юз ўгирмай меҳр беришда давом этганда эди шоядки, у қиз хатосига қайтмай тўғри йўлини топиши мумкин эди.

Бу сўзлар билан асло-асло зино каби гуноҳни енгил санаш мақсад қилинмаган, балки, тавба қилган инсонни кечириш, қоқилган инсонни жарликка юзтубан қулатиб юборишдан қайтариш ирода қилинмоқда.

Набий (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) умматларига меҳрибон ва мушфиқ эдилар. Айниқса, аёл-қизлар, гўдаклар ва қариялар каби хилқати заиф инсонларга янада шафқатлироқ эдилар. Сафарлардан бирида туяларни хиргойи билан ҳайдаб борадиган Анжаша исмли занжи йигитга "эй Анжаша, секинроқ ҳайда, шиша идишларга юмшоқ муомалада бўл", дея танбеҳ бердилар.

Туякашлар одатда ўзларининг кучли ва ширали овозлари билан хиргойи қилиб, туяларни сайрни давом эттиришга ундар эдилар. Уларнинг ҳайдови ва ҳиргойисидан таъсирланган туялар қадамларини илдамлатардилар. Бироқ, аёллар ўтирган туялар бирдан тез юриб кетса, бундан уларнинг устидаги аёллар зарарланиб қолишидан қўрқиб, Набий (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) мазкур туякаш болага туяларни секинроқ ҳайдашга ундадилар, токи, уларни минган аёллар машаққат чекмасинлар, дея.

Шунингдек, пайғамбаримиз (соллаллоҳу алайҳи ва саллам) "шиша идишларга (биллурларга) эҳтиёт бўл!" дея ташбеҳ ва мажоз қўлладилар. Яъни, ҳой Анжаша, туяларни шундай ҳайдагинки, гўё уларнинг устида биллур идишлар бор деб ҳисобла. Биллур идишларни ташиганлар улар синиб кетмаслиги учун ғоят эҳтиёткор бўладилар. Аёлларни ҳам шундай асрагин, чунки, улар ҳам зарарланиб қолишлари мумкин, деган маъно бор бунда.

Ҳадисдан олинадиган яна бир сабоқ шуки, аёл-қизлар хилқатда заиф бўлганлари каби қалблари ҳам нозикдир, эҳтиёт қилинмаса, гўзал муомала қилинмаса, қалбларига озор етади ва бу озор уларга қаттиқ таъсир кўрсатади. Сўнгра, эса чил-чил бўлиб синган биллур каби қайта тикланиши амримаҳол бўлиб қолади, Аллоҳ асрасин.

Шундай экан, қизларингизга, аёлларингизга худди шундай муомала қилинг, уларнинг қалб шишаларини синдириб қўйманг, дейилмоқчидек, гўё.

Инсон шиша идишни синдириб қўймаслик учун эҳтиёткор бўлади, аммо қизининг ёки аёлининг қалбини синдираётганига заррача парво қилмайди. Уйдаги ўзини тутиши худди ишхонадаги бошлиқнинг ходимлар билан муомаласига ўхшайди. Ҳаммадан субординация талаб қилади, ўзининг хатти-ҳаракати билан. Қизи ёки аёли салгина хато қилса қаттиқ уруш қилади. Билмасдан гап қайтариб юборса қаттиқ босим ўтказиб, кечирим сўраттириб, турли-хил маънавий қийноқлар қўллайди.

Бу жуда катта хато. Ундай инсоннинг ўз фарзанди билан ҳам ораси мағрибу машриқчалик узоқ бўлади ва буни ўзи сезмайди. Қизи ёки ўғли қалбидаги орзусини унга айтолмайди, ўзи ҳам уларнинг хоҳиш-истаклари билан ҳисоблашмайди. Чунки, у итоат деган нарсани нотўғри тушунади. Агар қизи у айтган инсонга турмушга чиқишни истамаса ёки отасининг истагига хилоф равишда институтда ўқимоқчи бўлса, оқ қилади, уйдан ҳайдайди, мени ота дема(!), дейди. Ва шунга ўхшаган сўзлар билан унинг қалбини вайрон қилади. Хатосини кечирмайди. Қиз болага шу қадар қаттиқ босим ўтказадики, у бир пачка юрак дори ёки уйқу дори ичиб ўз жонига қасд қилишгача олиб боради. Кейин эса йиғлаб ўтиради. Аллоҳ таоло бу ҳолатга тушишдан асрасин ҳар биримизни.

Шунинг учун ҳам қиз бола билан ўғил болага қилинадиган муомала тамоман бошқача бўлиши лозим. Ота ҳеч қачон, энг катта хато қилганда ҳам қизига қаттиқ босим ўтказмаслиги керак. Чунки, қизларнинг кўнгли нозик, ҳиссиётлари кучли бўлади. Битта қаттиқ босим уларнинг ҳаётини тубдан ўзгартириб юбориши, мувозанатдан чиқариши ва ҳатто ўз жонига қасд қилишгача олиб бориши мумкин. Аллоҳ асрасин. Ёки уларни бир умрга хаста қилиб қўйиши мумкин.

Ҳеч ким ўзга бир шахсни - гарчи у ўз фарзанди бўлса ҳам - ўз хоҳиши бўйича яшатишга ҳаққи йўқ, модомики, ҳаром ва жиноят бўлган ишни қилмаётган экан. Қайсидир ҳунарни ўрганишни қаттиқ хоҳлаяптими шунга ёрдамлашиб юбориш керак, халал бериш ўрнига. Қайсидир ўқишда ўқимоқчими, тўсқинчилик қилмаслик лозим, "сен қиз боласан, яқинда эрга тегасан, ўқишга бало борми?!" демасдан.

Оила қуриш бу бошқа нарса, лекин, ҳар бир инсоннинг ҳаётда ўзи учун мақсадлари, орзулари бўлади, шахсий ҳудуди бўлади. Ниманидир ўрганмоқчи, катта бўлганда кимдир бўлмоқчи бўлади. Булар бир-бирларига халақит қилмайдиган нарсалар аслида. Яъни, университетда ўқиса ҳам айнан ўша университет туфайли ўзига муносиб жуфт чиқиши мумкин ва бу воқеликда кўп кузатиладиган ҳолат. Университетда ўқиса оиласиз қолиб кетади деган нарса йўқ.

#siyratdan_suratlar

Пайғамбарлик нишоналари

Набий алайҳиссалом Маккада яшаган даврда У зоти бобаракотнинг қалблари қавмлари ғарқ бўлган ширк, бутпарастлик, қимор ва хамр ичиш каби иллатларга асло кўнмасди. У киши бирор марта ҳам бутларга сажда қилмаганлар, хамр ичмаганлар, қимор ўйнамаганлар. Аллоҳ таоло Ул зотни катта гуноҳлардан сақлагани каби, бахиллик, зиқналик, ваъдабозлик, чақимчилик каби олийжанобликнинг зидди бўлган тубан хислатлардан ҳам муҳофаза қилган эди.

У зот қавмдошлари қилаётган айрим фисқу фужур ишлардан ўзларини четга олиш ва ушбу олам ва унинг холиқи ҳақида фикр юритиш, Аллоҳни зикр қилиб, қалб хотиржамлигини топиш учун Ҳиро ғорига кириб, маълум кунларни у ерда узлатда ўтказардилар. Ушбу узлат У зотнинг руҳан покланиб, Парвардигорга қалбан боғланишларига сабабчи бўлди ва келажакда энг буюк вазифа бўлмиш Аллоҳнинг рисоласини инсониятга етказиш вазифасини қўлга олишларига замин ҳозирлади.

Набий алайҳиссаломнинг муборак умрлари қирққа яқинлашар экан, Аллоҳ таоло секин-секин У зотга каромат ўлароқ айрим хориқул одат ишларни, ғайри табиий ҳолатларни кўрсата бошлади. Бу ишлар у зотни аста-секинлик билан ваҳийни қабул қилишга ҳозирлаш эди. Чунки, агар бирданига ваҳий келса, Ул зот буни кўтаролмас эдилар. Бу ҳолатлар шаръий истилоҳда ирҳос деб аталади.

Набий алайҳиссалом қазои ҳожат учун уйларидан узоқ-узоқларга кетардилар. Шундай узоқ кетардиларки, ҳатто, биронта уй кўринмай қоларди. Чунки, у пайтларда шароитлар ҳозирги даврдагидек эмасди, алоҳида ҳожатхоналар бўлмаган.

Хуллас, Набий алайҳиссалом ҳожатлари учун уйларидан узоқлашиб кетган пайтларида бирор тош ёки дарахт олдидан ўтсалар албатта улардан: “ассалааму алайка я Росулаллоҳ” деган товушлар эшитиларди. У киши ҳайрон бўлиб, ўнгу сўлларига ва ортларига ўирилиб қарардилар, лекин ҳеч кимни кўрмасдилар.

У зот Пайғамбар бўлганларидан сўнг айтган бир ҳадисларида шундай деган эдилар: “Мен бир тошни биламан, пайғамбар қилиб юборилишимдан олдин менга салом берарди. Ўша тошни (қайси эканлигини ва қаерда эканлигини) ҳали ҳам биламан” (Муслим ривояти).

@ziyo_ashraf

Тонг вақти болалар паркида ўйнаётган кичкина қизча скамейкаларнинг бирида бир ўзи хомуш ўтирган одамга кулимсираб қаради. Ғамгин киши ўзига бегона бўлган бу қизчанинг ҳеч қандай сабабсиз аммо, ниҳоятда самимий бўлган табассуми туфайли кайфияти кўтарилиб, ўзини яхшироқ ҳис қила бошлади.

Эрталабдан қалбига инган ушбу илиқ ҳислар оғушида экан, бирдан дўстига бир масалада кўрсатган ёрдами учун миннатдорчилик билдириб қўйишни унутгани ёдига тушди ва дарҳол ёнидан қоғоз-қалам чиқариб, унга ташаккур мактуби битди. Унинг бу яхшилигини ҳеч қачон унутмаслигини айтди.

Нариги одам мактубни ресторанда тушлик қилаётган вақтда олди. Ташаккурномани ўқиб, қаттиқ таъсирланди. Кайфияти шу қадар кўтарилиб, кетдики, хизмат қилган официантга олийжаноблик билан бир даста "чойпули" бериб юборди.

Официант ҳаётида биринчи марта бу қадар катта миқдорда "чойпули" олиши эди. Пулларни оларкан, қанчалик ҳайратда бўлса, шунчалик мамнунлик ҳам ҳис қиларди.

Официант кечаси уйга қайтишда тушган пулнинг бир қисмини кўчанинг бошида ўтирган фақир кишига берди. Фақир киши пулларни кўриб, хурсанд бўлиб кетди. Икки кундан бери, томоғидан бир луқма ўтмаганди, чунки. Қорни оч эди. Мана энди мазза қилиб, қорнини тўйдирадиган бўлди.

У кабобхонага кириб, шоҳона таомланди ва турар-жой биноларидан бирининг ертўла қаватида жойлашган бир хонали уйига қайтар экан, кайфи чоғлигидан ҳуштак чалар, ҳар-турли қўшиқларни ҳиргойи қилиб келарди.

Шу зайлда димоғи чоғ бўлиб, уйга яқинлашар экан, хонадон кираверишида совуқдан титраётган бир кучукчага кўзи тушди. Уни қўлига олиб, бағрига босди.

Кучукча совуқ тунда иссиқ қучоқ топгани учун енгил тортган, ортиқ совуқдан қалтирамаётганди. У ҳалиги кишининг иссиқ уйида анча вақтгача югуриб, ирғишлаб, ўйнади.

Ярим кечаси ҳамма уйқуда экан баногоҳ бинони тутун қоплай бошлади. Тутун исини олган кучук бор кучи билан тинмай вовуллаб уй эгасини уйғотишга муваффақ бўлди.

Фақир киши уйғониши билан нима бўлаётганини англаб етди. Ёнғин яқинда бошланган эди. Дарҳол бино аҳлини уйқудан уйғотди. Оталар ва оналар болаларини шартта кўтариб, югурганча ташқарига отилдилар ва ҳеч қандай зиён-заҳматсиз ўт балосидан омон қолдилар.

Буларнинг ҳаммаси молиявий жиҳатдан ҳеч қандай қийматга эга бўлмаган, оддий бир табассум соясида рўй берди. Ҳаммаси биргина кулимсираб боқишнинг натижаси эди.

"Яхши кўрганларингизга гул беринг, гулингиз бўлмаса кулиб беринг"

Жалолиддин Румий

Hakan Mengüç [Her Şey Vaktini Bekler]

@ziyo_ashraf

Ризқ нима?

Ризқ деганда одамлар кўпинча, еб-ичиладиган, кийиладиган ва моддий аҳамиятга эга бўлган нарсаларнигина тушунадилар. Бу эса ризқ тушунчасининг ниҳоятда тор ва хато талқинидир.

Инсон очлиги ва юпунлигини кетказадиган егулик ва либослар, жонини сақлайдиган уй ва ҳовлилар, кишига зийнат ва камолот бағишлайдиган улов-маркаблар ва мазкурларни қўлга киритишга васила бўлган пул ва бойликлар ҳам шубҳасиз ризқ.

Аммо, ризқ фақат шуларнинг ўзидан иборат эмас.
Ризқ бу - луғатда "марзуқ"қа (ризқланувчига) яъни инсонга ато этилган фойдали нарсанинг номи бўлиб, у фойдаланадиган барча нарсани ўз ичига олади.

Машҳур адиб, луғатшунос, фақиҳ ва муаррих олим Ибн Манзур айтади: الرزق : هو ما تقوم به حياة كل كائن حي ماديا كان أو معنوي" яъни "ризқ бу - ҳар бир тирик жоннинг ҳаётига тиргак бўладиган нарсадир, хоҳ моддий бўлсин, хоҳ маънавий".

Инсон ҳаётда фақат моддий нарсалардан манфаатланмайди, балки иймон, тақво, Аллоҳ муҳаббати, Аллох қўрқуви, билганига амал қилишга муваффақ қилиниш, ақл-заковат, илм, обрў, маданият, ахлоқ, солиҳа завжа, солиҳ фарзандлар, солиҳ ва содиқ дўстлар, вафодор шогирдлар билан ҳам манфаатланади ва бинобарин улар ҳам ҳеч шубҳасиз мўминга ато этилган буюк ризқдир.

Холис ниятда, Аллоҳ ризоси учун амалга оширганингиз ҳар қандай эзгу амал учун Аллоҳ томонидан ато этиладиган савоб-мукофот ҳам ризқдир.

Бу фоний дунёда баданга фойда етказадиган ризқ бу еб-ичиш, либос ва тан соғлигидир. Аммо қалбларимизга нафи тегадиган ризқлар ҳам борки, уларга бепарвомиз. Аллоҳ таоло уларни қўл етар жойларга қўйиб қўйган бўлса-да фойдаланмаймиз, олмаймиз. Олсак ҳам унумли фойдаланмаймиз, қадрига етмаймиз.

Қалб ризқи бу иймон, илм ва бошқа кўплаб маънавий ризқлардир. Ризқнинг бу тури моддий ризқдан чандон-чандон ортиқ ва устундир. Зеро, моддий ризқ мўминга ҳам, кофирга ҳам бирдек берилаверади. Аммо, қалб ризқининг энг олий намунаси бўлмиш иймон неъмати фақат мўминларга ато этилади.

Мўминлар ҳам қалб ризқлари борасида баробар эмаслар. Кимгадир илму ирфон, зеҳну заковат, фаросату ахлоқ ва тақво кўпроқ ато этилади.

Шундай кишиларнинг гарчи, моддий ҳолатлари ҳавас қиларли даражада бўлмаса ҳам аммо, уларга ато этилган ризқ бу нарсалардан камроқ берилган давлатманд, бой одамларга берилган ризқдан устундир.

Ризқнинг бу турини танасида ҳис қилган, унинг мазасини тотиб кўрган ва ундан фойдаланадиган инсонлар бу устунликни ҳар қадамда сезиб яшайдилар. Тўғри, улар кўпинча истаганларидек яшай олмаслар, фарзандларига ҳам кийим-кечакларни бекаму кўст олиб бериб, озиқ-овқатни уйларида бадастир қилиб қўя олмаслар.

Аммо, шу ҳолатда ҳам уларнинг бировга тиш ёриб шикоят қилмасдан шукр ва зикрда, тоату ибодатда бардавом бўлишларини эгниларидаги иффат либосидан билиб оласиз.

Шундай экан, азиз биродарим, нега менинг ризқим тор, нега қўлим калта, дея асло ўкинма. Ахир, Аллоҳ таоло ўз марҳамати ва фазлу карами билан моддиятдан афзал бўлган анвойи ризқларни сенга савқ этмадими?.. Иймон, илм, ахлоқ, солиҳа жуфт ҳамда солиҳ фарзандлар бериб қўймадими?.. Солиҳ дўстлар билан сени зийнатлаб қўймадими?.. Одамлар қалбида сенга бўлган муҳаббат, эҳтиром ва ихлос туйғуларини ўстириб қўймадими?.. Билки, маҳбубият ҳам, мақбулият ҳам ризқдир.

Ёхуд танингни соғ қилиб қўймадими?.. Атрофингга қара, қанча одам беморликдан нолийди. Қанча одам кечалари оғриқ азобидан тўлғаниб чиқади.

Бас, шундай экан, ғам-андуҳ ва ташвишларингни елкангдан улоқтир. Ўзингдаги бебаҳо ризқлар билан хушҳол бўл. Нигоҳингни бир зум ўзингдан пастроқдагиларга ҳам қарат.

@ziyo_ashraf

Қарғишга учраш учун бировга катта бир моддий ёки жисмоний зарар бериш шарт эмас. Балки, ноҳақ равишда қалбини синдирган бўлсангиз ва ўша кимса сизни ошкора ёхуд яширин баддуо қилса, шунинг ҳам натижаси ҳаётингизда у ёки бу кўринишда акс этиши мумкин. Лекин, айнан қайси кўринишда таъсир қилаётганини гоҳо билолмай қоласиз. Эҳтимол, умуман баддуо қилинганингизни сезмасдирсиз.

Бир саҳобий сафарда тез юрмай, секинаклик қилгани учун туясини лаънатлади. Шунда Набий алайҳиссалом дарҳол қарғалган туядан тушишни буюрдилар ва "лаънатга учраган нарса билан бизга ҳамроҳлик қилма!", дедилар.

Шундан келиб чиқиб, баъзи уламолар гоҳо ноҳақ қилинган баддуо ҳам ижобат бўлиши мумкинлигини айтадилар. Бунда баддуо қилган шахс гуноҳкор бўлади, аммо синов ва Аллоҳга маълум бўлган бирор сабаб ва ҳикмат туфайли унинг қарғиши ижобат бўлади. Бунга сабаб баддуо қилинган кимсанинг бошқа гуноҳлари ва зулми бўлиши мумкинлигидир. Шу боис бошқа бировнинг ноҳақ баддуоси унинг ҳаққида гоҳо ижобат қилинади.

Бу сўзлар кишини эҳтиёткор бўлишга ундайди. Эҳтимол бировга зулм қиларсиз ва у сизни баддуо қилмас. Аммо, бошқа ўринда бошқа киши билан қайсидир масалада тортишиб қолганингизда, аслида ҳақ сиз томонда бўлса ҳам тортишувни ошириб юборганингиз ва меъёрни бузиб, хусуматлашувчини хафа қилганингиз учун у сизни баддуо қилгудек бўлса, бошқа гуноҳларингиз ва ҳал қилинмаган зулмларингиз, бўйнингиздаги ҳалол этилмаган маънавий ҳақлар туфайли Аллоҳ томонидан жазо тариқасида бу қарғиш ижобат бўлади. Баддуо қилувчининг гуноҳкорлиги эса бошқа масала. Бунга ўзи жавоб беради. Аммо, сиз зарарга учрашингиз ҳеч гап эмас.

Бунинг мисоли худди дайди ўқдан вафот этган ёки ноҳақ равишда кимдандир зиён кўрган кишининг ҳолатига ўхшайди. Эҳтимол, ўша дайди ўққа нишон бўлган кишининг бошқа гуноҳлари ва зулмлари бордир.

Худди шунга ўхшаб, лойиқ бўлмаган ҳолда қарғиш олишдан ҳам эҳтиёт бўлиш керакки, бошқа гуноҳларимиз туфайли ўша қарғиш ижобат бўлиб қолмасин!..

Албатта, бирор кимса ўзидан-ўзи бировни қарғамайди. Нимадир сабаб бўлади. Сабабнинг ўринли ёки ўринсизлиги эса алоҳида масаладир. Етарки, ўша сабабни вужудга келтирмасликка ҳаракат қилиш, имкон қадар ўзни тийиш ва таҳаммул қилишга интилиш лозим.

Аксинча бўлиб, битта кичкина тош отган одам устига бутун бошли тоғни ағдариб юборсак, бунда унинг баддуосидан омонда бўлишимиз қийин.

Агар баддуо қилса, гарчи хусуматни ўзи бошлаган бўлса ҳам бизнинг ҳаққимизда унинг қарғиши Аллоҳ билган ҳикматга кўра ижобат бўлиши эҳтимолдан йироқ эмас.

Ота-онанинг фарзандини қарғашдан қайтарилиши ва умуман динимизда лаънатлаш ва қарғиш ҳолатларидан узоқроқ бўлишга тарғиб қилинишининг ҳикмати ҳам шунда. Муайян соатларга тўғри келса ижобат бўлади.

Энди ўйлаб кўрайлик, ғазаб устида ноҳақ қилинган баддуо ижобат бўлиши мумкин экан, кимгадир қилган ҳақиқий зулмимиз туфайли олган қарғишимиз ижобат бўлишидан қандай хотиржам бўламиз?!..

@ziyo_ashraf

Шундай замонда яшаяпмизки, илмдан кўра маълумот замони дейиш мумкин.

Қайсидир китоб трендга чиқса ўшани ўқиш керак, қайсидир сериал машҳур бўлса ўшани кўриш лозим...

Зеҳнимизни "ниманидир ўтказвордимми?", "наҳотки, билмай қолган бўлсам?!" каби фақат ижтимоий тармоқда трендга чиққан нарсалар билан тўлдириш билан овора бўлиб қолдик.

Бу бизга илм эмас, жаҳолат беради. Жаҳолатимизни орттиради, холос. Чунки кераксиз маълумотнинг кўплиги керакли билимга тўсиқ бўлади.

"Лутфан нималарнидир ўтказиб юбор, лутфан баъзи нарсаларни билмай қол, яхшиси. Ҳамма кўраётган сериалларга эмас, ўз танловларингга боқ. Ҳамма ўқиётган китобларни эмас, ўз қизиқиш ва эҳтиёжинг бўлган китобларни ўқи", дейди Хоқон Мангуч.

Ҳақиқатан тўғри, ижтимоий тармоқ одамларни манипуляция қилади. Ким машҳур бўлса, чиройли ва ақлли гаплардан, диний гаплардан гапирса дарров унинг мухлиси бўлиб қолади одамлар. Кейин вақт ўтади — у сизни манипуляция қила бошлайди.

Ҳар қаёқдан узуқ-юлуқ, тартибсиз маълумот эмас, ҳақиқий илм олинг, ўзингиз қизиққан соҳани аниқлаб, эътиборингизни ўша нарсага қаратинг.

Ҳамма ўқиган китобни ўқий олмайсиз, умрингиз етмайди. Ҳамма таниган машҳурни таний олмайсиз, ҳамма кўрган подкастларни кўриб чиқа олмайсиз, ҳар бир трендга чиққан мавзудан хабардор бўла олмайсиз. Агар шундай бўлаётган бўлса, демак, ижтимоий тармоқда йўқ бўлиб кетяпсиз, ўзингизни унутяпсиз. Ижтимоий тармоқ сизга эмас, сиз ижтимоий тармоққа хизмат қиляпсиз.

Китоблардан ўзингиз қизиққан ва эҳтиёжингиз бўлганларини ўқинг, ҳаётингиздан кераксиз нарсаларни камайтиринг, зеҳнингизни ортиқча ва фойдасиз маълумот билан тўлдирманг.

@ziyo_ashraf

Имом Ғаззолий "Иҳёу улуми - д - дин" асарида дўст-биродарликни уч мартабага бўлади. Биринчи, энг қуйи мартабадаги дўстлик шундан иборатки, дўст ўз дўстига худди қулига муомала қилгандек муомалада бўлади.

Буни шундай тушунмоқ лозим: хожа қулини худди ўзи каби таъминламаса ҳам аммо, оч - яланғоч бўлиб қолмайдиган даражада ўртача ейиш - ичиши ва ўртача кийиниши, ётоғи ва касал бўлиб қолса даволанишини таъминлаганидек, дўстини оч ва юпун ҳолда қолдирмайди, касал бўлганини эшитгач, билиб туриб, ўлиб кетишига қараб турмайди.

Иккинчи мартабадаги дўстликда киши ўзига қандай қараса, дўстига ҳам шундай қарайди. Ўзи учун яхши кўрган нарсани дўстига ҳам илинади. Бу биринчи мартабадан юқорироқ албатта.

Учинчи олий мартабадаги дўстлик эса киши ўз дўстининг эҳтиёжини ўзиникидан устун қўйишида акс этади. У ўзи учун яхши кўрган нарсасини энди ўзига эмас, дўстига илиниб, уни ўзидан ийсор этади.

Мазкур асарни ўқир эканмиз дўстлик тушунчаси ва у тақозо қилувчи мажбуриятлар борасида ҳам ажиб сўзларга дуч келамиз: "агар дўстингга бирор ҳожатинг тушадиган бўлса, буни унга айт. Мабодо унда ҳеч қандай ҳаракат кўрмасанг, яна бир марта эслат, зеро, инсон унутувчидир. Эҳтимол ёдидан кўтарилгандир. Агар яна эсидан чиқиб қолса, яна эслат. Бордию, шунда ҳам сенинг эҳтиёжинг бўйича унда ҳаракат сезмасанг, унга тўрт марта такбир айтгинда, йўлингда давом этавер. Зеро, у кимса ўлик экан" ("Иҳёу улуми - д - дийн").

Демак, дўст фақат ўлик ҳолда бўлсагина дўстининг шикоятини тингламас, унга ёрдам қўлини чўзмас экан. Тирик бўла туриб, дўсти учун югуриб - елмаган инсон ҳам ўлик мақомида бўларкан.

Чақимчиликдан сақланиш ва қутулиш Аллоҳдан қўрқиш ҳамда мўминларга нисбатан қалбини гина-кудуратлардан пок ва саломат ҳолда сақлаш лозимлигини мудом ёдда тутиш билан ҳосил бўлади. Зеро, қалб саломатлиги мўмин кишининг энг асосий сифатларидан биридир.