Касал одам қандай намоз ўқийди?
Ислом дини енгиллик ва раҳмат динидир. Унинг енгилликларидан бири хаста инсонга имкониятига мувофиқ равишда намоз ўқиш жоизлигидир.
Имрон ибн Ҳусойн (разияллоҳу анҳу)дан ривоят қилинади: "менда бавосир (геморрой) хасталиги бор эди. Набий (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)дан бу ҳақда сўрадим. У киши: "туриб ўқи. Агар туриб ўқий олмасанг ўтириб ўқи. Агар бунга ҳам қодир бўлмасанг ёнбошлаб (ўқи)", дедилар" (Бухорий ривояти: 1117-ҳадис).
Шунга кўра туриб ўқишдан зарарланадиган хаста намозни ўзига қулай шаклда (чўкка тушиб ёки чордона қуриб ёхуд оёқларини узатиб ва ҳоказо) ўтириб ўқийди, бироқ руку ва саждаларни амалга оширган ҳолда. Мисол учун рукуга бироз эгилади, бошини тиззаларига яқинлаштириб, агар бу ҳолат унга оғриқ бермаса. Кейин, рукудан бошини кўтариб, одатий сажда қилади, еттита аъзосини ерга текказиб.
Тик туриб ўқиганда жисмида қаттиқ оғриқ ҳосил бўлса, боши айланиб кетса ёхуд хасталиги зиёда бўлса бу ҳолат ҳам ўтириб ўқишга имкон беради.
Кишини тик турган ҳолда намоз ўқишдан ман қиладиган ҳолат намоздан олдин содир бўлган ёхуд намоз асносида рўй берган бўлиши ҳам мумкин. Муаммо ва хасталик намоздан аввал мавжуд бўлса ўтириб ўқиш жоизлиги тушунарли. Намоз ичида бу ҳолат юзага келса ҳам ўтириб ўқиш жоиз бўлади.
Агар ўз ҳолича туриб ўқишга қийналадиган инсон бирор нарсага таянган ҳолда масалан, ҳасса ёки девор ёхуд тоати вожиб бўлган шахслардан бирига суяниб оёқда тура олса ва бу ҳолат унинг соғлиғига зарар бермаса, шундай қилиши лозим бўлади.
Чунки, тўлиқ қиёмга қодир инсонга тўлиқ туриб ўқиш лозим бўларди. Худди шунингдек, нотўлиқ қиёмга қодир бўлганга ҳам қодир бўлган ҳолатда ва қодир бўлган муддатда қиёмда туриш лозим бўлади. Бунинг шарти фақат жисмоний қодирлик эмас, балки бу ҳолатда зарарланмаслик ҳамдир.
Зарарланиш эса тажрибали, мусулмон шифокорнинг тавсияси ва сўзи билан белгиланади.
Агар тажрибали шифокор айтсаки, "икки ойча намозни ўтириб ўқинг. Чунки, тик туриш фалон аъзоингизга зарар келтиради ёхуд тузалишини ортга суради" деган бўлса, унинг тавсиясига амал қилиш мақсадга мувофиқ.
Юқоридаги ҳолат эса ҳасса ёки деворга таяниб, ёхуд ўз аёли, фарзанди ёхуд ходимига таянган ҳолда қиём билан намоз ўқиганда танаси зарарланмаслик ҳолатига тегишлидир. Яъни, ҳеч қандай зарарсиз шу тартибда ўқий олса, у намозда ҳассага таяниб туриши, деворга суяниб туриши ёхуд аёли, ўғли ва ходими каби итоати вожиб бўлган шахслар ёрдамида, уларга таяниб қиёмда туриши лозим бўлади.
Шунингдек, қироат асносида тўлиқ туриб ўқий олмаса ҳам имкони етган муддат давомида тик туриб ўқиши лозим. Масалан, энг камида такбири таҳримани айтиб оладиган муддатгагина тура олса, такбири таҳримани тик турган ҳолда айтиб, кейин ўтириб олади. Яъни, қироат асносида қанча вақт тура олса ўшанча вақт қиёмда туриш лозим, ундан уёғи машаққат ва қийинчилик туғдирса ўтириб давом эттиради.
Агар уйида ўқиганда туриб ўқий олсаю масжидга юриб чиққанда беҳол бўлиб қолиб, туриб ўқишга қодир бўлмай қолса, ундай инсон ўз уйида лекин, тик туриб намоз ўқигани афзал.
Қиёмга қодир аммо саждага қодир бўлмаса нима қилади?
Хастанинг туриб намоз ўқишда муаммоси йўқ, аммо руку ва саждаларни одатдагидек бажара олмайди оёқларидаги иллат ёки бошқа сабаб ва хасталик туфайли ёки қиём ва рукуга қодир, фақат саждага қодир эмас, бундай инсон ўтириб намоз ўқийди ва руку ва сужудларни имо-ишора билан амалга оширади.
Яъни, ўтирган ҳолида рукуга бироз эгилади ва саждада эса рукудаги ҳолатидан салгина кўпроқ эгилади ва ҳоказо. Яъни бу ҳолатда пешонасини ерга текказиши ёки ўзини қийнаб ерга ёки тиззаларига яқинлаштириши шарт эмас, балки, саждадаги эгилиши рукудаги эгилишидан бироз кўпроқ бўлса кифоя.
Лекин, қиём ва рукуга қодир аммо саждага қодир бўлмаган инсон ҳамма каби тик турган ҳолда намозга бошлаб, ҳамма каби руку қилиши ва навбат саждага келганда эса ўтириб имо-ишора билан сажда қилиб яна қиёмга туриши ҳам жоиз.
Ислом дини енгиллик ва раҳмат динидир. Унинг енгилликларидан бири хаста инсонга имкониятига мувофиқ равишда намоз ўқиш жоизлигидир.
Имрон ибн Ҳусойн (разияллоҳу анҳу)дан ривоят қилинади: "менда бавосир (геморрой) хасталиги бор эди. Набий (соллаллоҳу алайҳи ва саллам)дан бу ҳақда сўрадим. У киши: "туриб ўқи. Агар туриб ўқий олмасанг ўтириб ўқи. Агар бунга ҳам қодир бўлмасанг ёнбошлаб (ўқи)", дедилар" (Бухорий ривояти: 1117-ҳадис).
Шунга кўра туриб ўқишдан зарарланадиган хаста намозни ўзига қулай шаклда (чўкка тушиб ёки чордона қуриб ёхуд оёқларини узатиб ва ҳоказо) ўтириб ўқийди, бироқ руку ва саждаларни амалга оширган ҳолда. Мисол учун рукуга бироз эгилади, бошини тиззаларига яқинлаштириб, агар бу ҳолат унга оғриқ бермаса. Кейин, рукудан бошини кўтариб, одатий сажда қилади, еттита аъзосини ерга текказиб.
Тик туриб ўқиганда жисмида қаттиқ оғриқ ҳосил бўлса, боши айланиб кетса ёхуд хасталиги зиёда бўлса бу ҳолат ҳам ўтириб ўқишга имкон беради.
Кишини тик турган ҳолда намоз ўқишдан ман қиладиган ҳолат намоздан олдин содир бўлган ёхуд намоз асносида рўй берган бўлиши ҳам мумкин. Муаммо ва хасталик намоздан аввал мавжуд бўлса ўтириб ўқиш жоизлиги тушунарли. Намоз ичида бу ҳолат юзага келса ҳам ўтириб ўқиш жоиз бўлади.
Агар ўз ҳолича туриб ўқишга қийналадиган инсон бирор нарсага таянган ҳолда масалан, ҳасса ёки девор ёхуд тоати вожиб бўлган шахслардан бирига суяниб оёқда тура олса ва бу ҳолат унинг соғлиғига зарар бермаса, шундай қилиши лозим бўлади.
Чунки, тўлиқ қиёмга қодир инсонга тўлиқ туриб ўқиш лозим бўларди. Худди шунингдек, нотўлиқ қиёмга қодир бўлганга ҳам қодир бўлган ҳолатда ва қодир бўлган муддатда қиёмда туриш лозим бўлади. Бунинг шарти фақат жисмоний қодирлик эмас, балки бу ҳолатда зарарланмаслик ҳамдир.
Зарарланиш эса тажрибали, мусулмон шифокорнинг тавсияси ва сўзи билан белгиланади.
Агар тажрибали шифокор айтсаки, "икки ойча намозни ўтириб ўқинг. Чунки, тик туриш фалон аъзоингизга зарар келтиради ёхуд тузалишини ортга суради" деган бўлса, унинг тавсиясига амал қилиш мақсадга мувофиқ.
Юқоридаги ҳолат эса ҳасса ёки деворга таяниб, ёхуд ўз аёли, фарзанди ёхуд ходимига таянган ҳолда қиём билан намоз ўқиганда танаси зарарланмаслик ҳолатига тегишлидир. Яъни, ҳеч қандай зарарсиз шу тартибда ўқий олса, у намозда ҳассага таяниб туриши, деворга суяниб туриши ёхуд аёли, ўғли ва ходими каби итоати вожиб бўлган шахслар ёрдамида, уларга таяниб қиёмда туриши лозим бўлади.
Шунингдек, қироат асносида тўлиқ туриб ўқий олмаса ҳам имкони етган муддат давомида тик туриб ўқиши лозим. Масалан, энг камида такбири таҳримани айтиб оладиган муддатгагина тура олса, такбири таҳримани тик турган ҳолда айтиб, кейин ўтириб олади. Яъни, қироат асносида қанча вақт тура олса ўшанча вақт қиёмда туриш лозим, ундан уёғи машаққат ва қийинчилик туғдирса ўтириб давом эттиради.
Агар уйида ўқиганда туриб ўқий олсаю масжидга юриб чиққанда беҳол бўлиб қолиб, туриб ўқишга қодир бўлмай қолса, ундай инсон ўз уйида лекин, тик туриб намоз ўқигани афзал.
Қиёмга қодир аммо саждага қодир бўлмаса нима қилади?
Хастанинг туриб намоз ўқишда муаммоси йўқ, аммо руку ва саждаларни одатдагидек бажара олмайди оёқларидаги иллат ёки бошқа сабаб ва хасталик туфайли ёки қиём ва рукуга қодир, фақат саждага қодир эмас, бундай инсон ўтириб намоз ўқийди ва руку ва сужудларни имо-ишора билан амалга оширади.
Яъни, ўтирган ҳолида рукуга бироз эгилади ва саждада эса рукудаги ҳолатидан салгина кўпроқ эгилади ва ҳоказо. Яъни бу ҳолатда пешонасини ерга текказиши ёки ўзини қийнаб ерга ёки тиззаларига яқинлаштириши шарт эмас, балки, саждадаги эгилиши рукудаги эгилишидан бироз кўпроқ бўлса кифоя.
Лекин, қиём ва рукуга қодир аммо саждага қодир бўлмаган инсон ҳамма каби тик турган ҳолда намозга бошлаб, ҳамма каби руку қилиши ва навбат саждага келганда эса ўтириб имо-ишора билан сажда қилиб яна қиёмга туриши ҳам жоиз.