Ёлғончи болалар ва болалар ёлғончилиги ҳақида
Уч ёшдан кичик болалар ҳам одатда ёлғонни билдириб қўядиган имо-ишораларни кўрсатмай, яъни ёлғонни ниқоблаб, алдашга қодир бўларкан.
Кузатувлардан маълумки, бола ёлғонлари кўпинча жазоланиш эҳтимолидан сақланиш усули бўлиб хизмат қилади.
Хусусан, болага қўлланадиган жазо даражаси қанчалик оғир бўлса, ёлғоннинг кўлами ва оғирлиги ҳам шунчалик юқори бўлади.
Бошқача айтганда, ёлғон ҳам ўзгарувчан ташқи муҳитга мослашишнинг ўзига хос усули сифатида хизмат қилади.
Бундан ота-она ва тарбиячиларга амалий хулоса:
Бола ёлғон гапира бошладими, демак, тегишли вазиятларда ўзини хавфсиз ҳис этмаяпти.
Бу мантиққа кўра, болага унинг хавотирлари ўринсиз эканини кўрсата олсак, бу билан ёлғонга ўзини ҳимоя қилиш воситаси сифатида мурожаат этиш заруратини сусайтирган бўлар эдик.
Нимани ёлғон деб тушуниш ҳам ёшга боғлиқ экан:
- 5 ёшли болалар ёлғон деганда ҳар қандай нотўғри маълумот бериладиган вазиятни тушунадилар;
- тахминан 7 ёшга келиб, болалар одам бировни атайин эмас, бехосдан чалғитиб қўйган ҳолатни ёлғон ишлатилган вазият деб баҳоламай қўяди;
- 11 ёшли болалар 9 ёшли болалардан фарқли равишда бирор нарсани била туриб, индамай қўя қолишни худди шундай ёлғон вазияти сифатида тушунмайди
5 ёшли болалардан фарқли ўлароқ 11 ёшли болалар яхшилик мақсадида қилинган ёлғонни энди ёлғон деб билмайди;
Мутахассислар ота-она ва педагогларга бола феъл-атворида ёлғон ишлатишдек зарарли одат чуқур илдиз отиб кетишига йўл қўймаслик учун қуйидагиларга алоҳида эътибор қаратишни тавсия этадилар:
1)бола ёлғонига дуч келганда асосий эътиборни ёлғон ишлатилган вазиятга эмас, шу вазиятни юзага келтирган сабабларга қаратиш ақллироқ ишдир;
2)“билганинг фақат ёлғон”, “алдаганинг алдаган”, “рост гапирганингни ҳам эшитармиканмиз” каби тамғасифат мулоҳазалардан фойдаланмаслик;
3)тарбиявий ишлар индивидуал ўтказилиши самаралироқ бўлиб, бунда ишни “аввалдан бекор қилинган танқид” услубида, яъни бола, албатта, муваффақият қозониши, ёлғондан қутила олишиги умид намоён этиш орқали унда ўзига ишончни уйғотиш муҳимдир;
4)болалар ёлғончилигини тўғрилашда унинг ҳам ақлий, ҳам эмоционал-мотивацион соҳасига таъсир кўрсатиш, яъни тарбиявий таъсирни вербал ва ҳаракат йўналишида амалга ошириш (масалан, ёлғончи болага бирор ўйинда шунчаки бошқалар назоратчиси эмас, балки қолганларга тўғри иш қилишни ўргатувчи ўқитувчи, маслаҳатчи қилиб тайинлаш тўғри бўлади.
Бир сўз билан айтганда, ёлғон ва ёлғончилик ҳам яхши инсон тарбияси йўлида ота-она ва педагоглар олдидан чиқадиган кўп сонли давонлардан биридир.
Уни енгиб ўтиш ҳам улкан сабр-тоқатни ва ҳаётий донишмандликни талаб қилади.
Бу жабҳадаги кураш ҳам осон кечмаслиги аниқ. Ахир бу ҳақиқий инсон учун тарбия майдонларида кечадиган оғир жангларнинг биридир.
Устоз кундалиги жамоаси (психол. ф. д. П.С. Эргашев илмий таҳрири остида)
@Ustoz_kundaligi
Уч ёшдан кичик болалар ҳам одатда ёлғонни билдириб қўядиган имо-ишораларни кўрсатмай, яъни ёлғонни ниқоблаб, алдашга қодир бўларкан.
Кузатувлардан маълумки, бола ёлғонлари кўпинча жазоланиш эҳтимолидан сақланиш усули бўлиб хизмат қилади.
Хусусан, болага қўлланадиган жазо даражаси қанчалик оғир бўлса, ёлғоннинг кўлами ва оғирлиги ҳам шунчалик юқори бўлади.
Бошқача айтганда, ёлғон ҳам ўзгарувчан ташқи муҳитга мослашишнинг ўзига хос усули сифатида хизмат қилади.
Бундан ота-она ва тарбиячиларга амалий хулоса:
Бола ёлғон гапира бошладими, демак, тегишли вазиятларда ўзини хавфсиз ҳис этмаяпти.
Бу мантиққа кўра, болага унинг хавотирлари ўринсиз эканини кўрсата олсак, бу билан ёлғонга ўзини ҳимоя қилиш воситаси сифатида мурожаат этиш заруратини сусайтирган бўлар эдик.
Нимани ёлғон деб тушуниш ҳам ёшга боғлиқ экан:
- 5 ёшли болалар ёлғон деганда ҳар қандай нотўғри маълумот бериладиган вазиятни тушунадилар;
- тахминан 7 ёшга келиб, болалар одам бировни атайин эмас, бехосдан чалғитиб қўйган ҳолатни ёлғон ишлатилган вазият деб баҳоламай қўяди;
- 11 ёшли болалар 9 ёшли болалардан фарқли равишда бирор нарсани била туриб, индамай қўя қолишни худди шундай ёлғон вазияти сифатида тушунмайди
5 ёшли болалардан фарқли ўлароқ 11 ёшли болалар яхшилик мақсадида қилинган ёлғонни энди ёлғон деб билмайди;
Мутахассислар ота-она ва педагогларга бола феъл-атворида ёлғон ишлатишдек зарарли одат чуқур илдиз отиб кетишига йўл қўймаслик учун қуйидагиларга алоҳида эътибор қаратишни тавсия этадилар:
1)бола ёлғонига дуч келганда асосий эътиборни ёлғон ишлатилган вазиятга эмас, шу вазиятни юзага келтирган сабабларга қаратиш ақллироқ ишдир;
2)“билганинг фақат ёлғон”, “алдаганинг алдаган”, “рост гапирганингни ҳам эшитармиканмиз” каби тамғасифат мулоҳазалардан фойдаланмаслик;
3)тарбиявий ишлар индивидуал ўтказилиши самаралироқ бўлиб, бунда ишни “аввалдан бекор қилинган танқид” услубида, яъни бола, албатта, муваффақият қозониши, ёлғондан қутила олишиги умид намоён этиш орқали унда ўзига ишончни уйғотиш муҳимдир;
4)болалар ёлғончилигини тўғрилашда унинг ҳам ақлий, ҳам эмоционал-мотивацион соҳасига таъсир кўрсатиш, яъни тарбиявий таъсирни вербал ва ҳаракат йўналишида амалга ошириш (масалан, ёлғончи болага бирор ўйинда шунчаки бошқалар назоратчиси эмас, балки қолганларга тўғри иш қилишни ўргатувчи ўқитувчи, маслаҳатчи қилиб тайинлаш тўғри бўлади.
Бир сўз билан айтганда, ёлғон ва ёлғончилик ҳам яхши инсон тарбияси йўлида ота-она ва педагоглар олдидан чиқадиган кўп сонли давонлардан биридир.
Уни енгиб ўтиш ҳам улкан сабр-тоқатни ва ҳаётий донишмандликни талаб қилади.
Бу жабҳадаги кураш ҳам осон кечмаслиги аниқ. Ахир бу ҳақиқий инсон учун тарбия майдонларида кечадиган оғир жангларнинг биридир.
Устоз кундалиги жамоаси (психол. ф. д. П.С. Эргашев илмий таҳрири остида)
@Ustoz_kundaligi