Inson olam yaralishiga nazar solsin. U minerallardan boshlanib, so’ngra asta-sekin o’simliklar va hayvonlarga o’tgan. Minerallarning so’nggi darajasi o’simliklarning o’tlar va urug’sizlar kabi birinchi darajasi bilan bog’langan. O’simliklarning xurmo va uzum toklari kabi so’nggi darajasi shilliqurt va mollyuska kabi faqatgina paypaslashga qodir bo’lgan birinchi bosqichdagi hayvonlar bilan bog’langan. Bu maxluqlarga nisbatan “bog’liq” so’zi ishlatilishi shuni anglatadiki, har bir guruhning so’nggi darajasi keyingi guruhning ilk darajasi bo’lishga mutlaqo tayyordir.

So’ngra hayvonot olami kengayib, uning turlari ko’payadi va asta-sekin, yaratilish jarayonida u oxir-oqibat fikrlash va munosabat bildirish qobiliyatiga ega bo’lgan insonga yetib keladi. Odamning oliy turiga maymunlar olamidan yetishiladi. Maymunlar ham qabul qilish, va munosabat bildirish qobiliyatiga egalar, ammo haqiqiy fikrlash va idrok etish qobiliyatidan mahrumlar. Shu yerdan insonning ilk bosqichi boshlanadi. Bu bizning (jismoniy) kuzatuvlarimiz yetib kelgan nuqtadir.

Ibn Xaldun, Muqaddima
(Translated by F.Rosenthal, Princeton University Press, 2015. Page 75)

P.S.
Bu fikrlar Molikiy mazhabi olimi, Qohira qozikaloni, vaziri a'zam va mutafakkir Abdurahmon ibn Xaldunning fikrlaridir. Bu fikrlarda haqiqat ham, kamchilik ham bo'lishi mumkin.

@ufq_horizon