UFQ

Abdulloh ibn Muborak mohir jangchi boʻlgan(mi)?

Turkistonlik ilk muhaddislardan boʻlgan Abdulloh ibn Muborak (taxminan 736-798) Islom olamidagi mashhur qomusiy olim sanaladilar. Asli xorazmlik turkiylardan boʻlgan bu kishi jang sanʼatida ham juda mohir boʻlganlar. Hayotlari davomida bu bobomiz musulmonlarning Rumdagi gʻazotlarida qatnashib bir qancha dushmanni magʻlub etganlar. Bu toʻgʻrida Abdulloh ibn Sinon otli kishi quyidagi rivoyatni aytgan ekanlar:

“Ibn Muborak va Muʼtamir ibn Sulaymon bilan Tarasusda edim. Birdan jarchi: “Dushman...” - deb jar soldi. Ibn Muborak odamlar bilan chiqdilar. Ikki tomon saflanganida, bir rumlik chiqib, yakkama-yakka olishuvga odam chorladi. Bir kishi chiqdi, rumlik qattiq kurashib, uni oʻldirdi. Shu alpozda olti musulmon shahid boʻldi. Soʻngra u ikki saf oʻrtasida gerdayib yurib, oʻziga yana raqib talab qila boshladi, yuragi dov berib, hech kim unga raqib boʻlib chiqavermadi. Ibn Muborak menga yuzlanib: “Ey falonchi, mabodo men oʻldirilsam, u-bu ishlarni qilasiz“, dedilar. Soʻngra ulovlarini tez harakatlantirib, oʻrtaga chiqdilar va oʻsha rumlik bilan olishib ketdilar. Chamasi bir soatcha olishib, rumlikni oʻldirdilar va boshqa raqib talab qildilar. Ikkinchi kishi chiqdi, uni ham oʻldirdilar. Shu tariqa olti yogʻiyni oʻldirdilar va yana raqib talab qildilar. Raqiblardan hech kimning yuragi dov bermadi. Ibn Muborak ulovlarini yugurtirib, ikki saf orasidan oʻtdilar-da, koʻzdan gʻoyib boʻldilar. Biz nima boʻlganini sezmay qoldik. Qarasam, u kishi oʻz joylariga kelib turgan ekanlar. Menga qarab: “Ey Abdulloh (ibn Sinon), agar mening tirikligimda bu voqea toʻgʻrisida biror kimsaga ogʻiz ochsang...” deb, baʼzi soʻzlarni aytdilar”.

Manba: Imom Shamsiddin Zahabiyning
“Mashhur daholar siyrati” (“Siyaru aʼlom an-nubalo”) kitobi,
Azizxoʻja Inoyatov tarjimasi.

https://t.me/ufq_horizon

KOʻHNA TURKISTONDAGI XALQ QABULXONALARI

Turkiston ellarining eng mashhur umumiy bayrami Navroʻzdir (soʻgʻdchada Navsard, eski xorazmchada Navsorji). Turkistonning otashparast podshohlari aynan shu kuni elni qabul qilib, arz-dodlarni eshitgan. Navroʻz kuni hukmdor bayramni boshlab, odamlarga oʻzining xalqni qabul etish va ularga yaxshilik qilish maqsadini jar soldirgan, arzlarni tinglab hal qilgan. Hukmdorning oʻziga nisbatan shikoyatlar esa mubad-qozilarga havola etilgan.
Bunday qabullar kuzda Mehrjon bayramida ham oʻtkazilgan. Yildagi soʻnggi qabul Xurmoh yoki Xurram roʻz bayrami kuni boʻlgan. Bu soʻzning maʼnosi “donishmand podshoh va yaratuvchi aql egasi” demakdir. Shu kuni podshoh shohlik taxtidan tushib, oq kiyimlar kiyar va sahroda oq paloslarda oʻtirgan, dunyo ishlari va dunyo ahli uchun vaqt ajratgan. Biron narsa haqida podshoh bilan gaplashishga muhtoj boʻlgan istalgan tabaqadagi kishi unga yaqin borib arzini aytgan. Podshoh dehqonlar va korandalar bilan oʻtirib ovqat yeb, sharob ichgan. Bu kun goho “navad roʻz” (“90 kun”) deb ham atalgan, chunki bu bilan navroʻz orasi toʻqson kun boʻlgan.
Bunday qabullar arablarga qaramlik chogʻida ham davom etadi. Shunday qilib hozirgi xalq qabulxonalarining tarixi minglab yillarga borib taqaladi.

Manba: Beruniyning “Qadimgi xalqlardan qolgan yodgorliklar” asari.

https://t.me/ufq_horizon

Hurmatli do'stlar!

Faoliyatni qo'llab-quvvatlashning turli xil uslublari paydo bo'lmoqda. Kontentimiz ko'pchilikka yetib borishi uchun endilikda "⭐️" reaksiyasini qoldirishingiz mumkin (100 ta ⭐️ 2$ turadi).
Keyinchalik bu yulduzchalardan kanalni reklama qilishda foydalanish mumkin.
Istaganlar ana shu kichik, ammo ahamiyatli e'tibor bilan birgalikda rivojlanishimizga hissa qo'shishlari mumkin!

Yevropani oʻzgartirgan kitob

Musulmon olimlarning dunyo ilm-fani va tamaddunidagi oʻrni haqida fikrlarimni eʼlon qilishni boshlagan edim. Avvalgi postimda kimyo otasi Jobir al-Hayyonning lotin tiliga tarjima qilingan asarlari Yevropa universitetlarida asosiy qoʻllanmalar boʻlganligini haqida yozgandim. Ana shu fikrlarimni davom ettirmoqchiman.

Oʻrta asrlar Yevropasida bir qator faylasuf olimlar yetishib chiqdi. Ular tabiiy fanlarning qator sohalarida bir qadar muvaffaqiyatlarga erishishdi. Tabiyotshunoslik, xususan, kimyo, tibbiyot, dorishunoslik va falsafa fanlari rivojida Albert Magnus, Rojer Bekon, Arnaldus de Villa Nova, Nikolas Flamel, Paratsels... Eʼtiborli jihati shuki, nomlari zikr etilgan ushbu olimlar Jobir Al-Hayyonning asarlarini oʻrganishgan. Jobir al-Hayyon Yevropada butun boshli fanlarning rivojiga oʻta kuchli taʼsir koʻrsatadi. Yevropa olimlari Jobir al-Hayyonning asarlariga sharhlar yozishgan. Birgina “Kitab al-Kimyo” asari yevropalik mutafakkirlar orasida juda mashhur boʻlib ketadi.

Oʻrta asrlarning mashhur mutafakkiri Albert Magnus “Kitab al-Kimyo” (lotinchasi “Liber de Alchemia”)ni oʻrganib, oʻzining asarlarida undan koʻp foydalanadi (iqtiboslar keltiradi), “Kitab al-Kimyo”ning butun Yevropada oʻrganilishini targʻib etadi.

Ingliz olimi Rojer Bekon ham Jobir al-Hayyonning ilmiy ishlaridan taʼsirlangan. Ilmiy tajriba va empirik usullarning qatʼiy tarafdori boʻlgan Bekon oʻz tadqiqotlarida “Kitab al-Kimyo”dan foydalanadi.

Kataloniyalik kimyogar va fizik Arnaldus de Villa Nova “Kitab al-Kimyo”ni oʻrganib, unga sharh yozadi, kimyo maʼruzalarida Jobir al-Hayyonning shu asaridan foydalanadi.

Soxta Geber nomi bilan Yevropada mashhur boʻlgan olimning “Summa Perfectionis” va “Liber Fornacum” kabi asarlariga “Kitab al-Kimyo” juda kuchli taʼsir koʻrsatadi. Asardagi koʻp usullarni oʻzlashtiradi.

Farmatsevtika va toksikologiya fanlari rivojiga katta hissa qoʻshgan Paratsels (Paracelsus) “Kitab al-Kimyo”dagi ishlarni davom ettiradi, undagi tajriba usullarini oʻz laboratoriyasida qoʻllaydi.

Xulosa oʻrnida aytajak fikrim shuki, nafaqat musulmon olimlar, balki ularning birgina kitobi – “Kitab al-Kimyo” oʻrta asrlar Yevropasidagi kimyo va unga bogʻliq qator fanlar rivojiga turtki berdi. “Kitab al-Kimyo”ga turli sharhlar yozildi, kimyo maʼruzalari shu kitob asosida tuzildi. Yevropa universitetlari kutubxonalarida asarning lotin tiliga qilingan tarjimalari eng qimmatbaho manba edi.

Umuman olganda, musulmon olimlarining hissasi shu birgina “Kitab al-Kimyo” bilan cheklanib qolmaydi. Nasib qilsa, keyingi maqolalarda har biriga alohida toʻxtalib oʻtamiz.

© Baxtiyor Abdug‘afur