UFQ

Ibn Xaldun haqidagi ba'zi maqolalar ro'yxati:

1. Ibn Xaldunga ko'ra xabarlar tasnifi
2. Ibn Xaldun shaxsiyati va faoliyati haqida maqola
3. Davlatlar tanazzulining sabablari haqida maqola
4. Asobiyya davrasi haqida maqola
5. Ibn Xaldun va Makiavelli haqida tarjima
6. Jamiyatning cho'kish belgilari haqida maqola
7. Asobiyya tushunchasi haqida
8. Xaldun va zamonaviy tarix haqida maqola tarjimasi
9. Ibn Xaldundan davlatlar tahlili tarjimasi
10. Muqaddima asaridan ta'lim borasidagi qarashlar
11. Tarixshunoslik haqida
12. Ibn Xaldun haqida suhbat
13. Ibn Xaldun haqida suhbat (mezbon sifatida)

14. Pandemiya va vabo haqida Ibn Xaldun
15. "Jug'rofiya — qadardir"
16. Ibn Xaldun donoligi
17. Ibn Xaldun va ta'lim
18. Ibn Xaldun hashamat haqida
19. Ibn Xaldunning iqtisodiy qarashlari
20. Farovonlik va aholi zichligi haqida
21. Ibn Xaldun ilm-fan haqida
22. Ibn Xaldun va tarix fani
23. Ibn Xaldun soliqlar haqida
24. Yetakchilik ilmi haqida
25. Davlatlarning umri
26. Muqaddimada Pedagogika
27. Ta'limning sifati
28. To'g'ri ovqatlanish
29. Ibn Xaldun shaharlar haqida
30. Shaharlar haqida (davomi)
31. Shaharning joylashuvi
32. Shaharlardagi hayotning sivilizatsiyalashuvi, madaniyatning yuksak darajalarga ko'tarilishi faqatgina davlatlarning mustahkamlanishi va chuqur ildiz otishi bilan ro'y berishi xususida
33. Ibn Xaldun effekti...

@ufq_horizon

Shaharlardagi hayotning sivilizatsiyalashuvi, madaniyatning yuksak darajalarga ko'tarilishi faqatgina davlatlarning mustahkamlanishi va chuqur ildiz otishi bilan ro'y berishi xususida

Buning sababi shudir: Madaniy hayot (hadariylik) ijtimoiy hayot uchun zaruriy holat emas, balki ijtimoiy hayot ehtiyojlaridan boshqa mohiyat kasb etadi. Xalqlarning farovonlik darajasi ozchilik va ko'plik jihatdan cheksiz farq qiladi. Xalqlarda madaniy hayotning ehtiyojlari, odatlari va turlari ortib borishi bilan barcha turdagi ehtiyojlarni yaratish hunarmandchilikning taraqqiy topishiga bog'liq bo'lib qoladi. Alaloqibat, bu madaniy ehtiyojlarining barcha turlari alohida ixtisoslashgan usta va hunarmandlar ta'minlash bilan qondiriladi.

Agar yahudiylar tarixini shu nuqtai nazardan ko‘rib chiqsangiz, Suriyada 1400 yil hukmronlik qilgani uchun ularning sivilizatsiyasi mustahkam poydevorlar ustida rivojlanganiga guvoh bo‘lasiz. Ular uzoq vaqt hukmronlik qilganliklari uchun tirikchilikning barcha sohalarida, madaniyatli turmush tarzida, oziq-ovqat, kiyim-kechak va barcha uy-roʻzgʻor anjomlarini yasashda mohir boʻlishgan. Bugungi kunda ham bu sohalardagi yangiliklarning ko'pchiligi ulardan olinmoqda. Aholisi bulardan va keyinchalik u yerda 600 yil hukmronlik qilgan Rimliklardan o'rnak olgani uchun jamiyat (Umran) hayotining shunga o'xshash ehtiyojlari va odatlari Suriyada rivojlandi. Rimliklar esa juda madaniyatli hayot kechirishgan. Qibtiylarning holati ham shunday. Ular dunyo yaratilganidan beri 3000 yil davomida hukmronlik surib, Misr shaharlari va qasabalarida madaniyatli hayotning ehtiyojlari va odatlarini saqlab qolishgan.

Keyinchalik Mag‘ribda aholi kamayib, mamlakat tanazzulga yuz tutdi, G‘arbiy Afrika xalqlari esa o‘zlarining eski odatlariga, ko‘chmanchi hayotga (badaviylik) qaytishdi.

[davomi bu yerda]

أَوَلَمْ يَسِيرُوا۟ فِى ٱلْأَرْضِ فَيَنظُرُوا۟ كَيْفَ كَانَ عَٰقِبَةُ ٱلَّذِينَ كَانُوا۟ مِن قَبْلِهِمْۚ كَانُوا۟ هُمْ أَشَدَّ مِنْهُمْ قُوَّةً وَءَاثَارًا فِى ٱلْأَرْضِ فَأَخَذَهُمُ ٱللَّهُ بِذُنُوبِهِمْ وَمَا كَانَ لَهُم مِّنَ ٱللَّهِ مِن وَاقٍ

Ma'nosi: Axir ular yer yuzida yurib, o‘zlaridan oldin o‘tganlarning oqibati qanday bo‘lganiga nazar solmaydilarmi?! O‘shalar ulardan ko‘ra quvvatliroq va yer yuzida asarlari ko‘proq bo‘lgan edilar. Bas, Alloh o‘shalarni gunohlari sababli tutdi. Ularga Allohdan o‘zga bir saqlovchi bo‘lmadi. [G‘ofir surasi 21-oyat]

©️ "Muqaddima", Ibn Xaldun

Mutarjim: Shahzod Mirzayev

@ufq_horizon

BERUNIYNING ASARLARI YEVROPAGA QACHОN YETIB BORGAN?

Abu Rayhon Beruniyning shoh asarlaridan biri “Kitobu-t-tafhim”ning nodir qoʻlyozma nusxasi 2000-yil 11-aprelda Christies auksionining 6281-sonida 212,750 funt sterlingga sotib yuboriladi. Bu qoʻlyozmaning keyingi qismati bizga nomaʼlum. Mazkur nusxa xattotlik va ishlatilgan qogʻoz turiga koʻra XIV asrga oid boʻlib, Andalusiyada koʻchirilgan. Qoʻlyozmaning bizgacha yetib kelish tarixi, afsuski, maʼlum emas. Qogʻoz Yevropada, aniqrogʻi, Ispaniya yoki Italiyada ishlab chiqarilgan. Suv belgisi aniqlanmagan. Umuman, qoʻlyozmaning tashqi koʻrinishidan u biror zodagon yoki anchagina boy kishi uchun koʻchirilganligi seziladi. Odatda qoʻlyozmalar oʻzidan oldin yaratilgan ancha eskiroq nusxadan koʻchiriladi. Bunga asoslanib Beruniyning asarlari Yevropaga XIV asrdan oldin yetib borgan deyishimiz mumkin.
Mazkur maʼlumotlar Beruniyning asarlari XIII — XIV asrlardayoq ham Sharqda, ham Gʻarbda keng tarqalganligini isbotlaydi.

https://www.christies.com/lot/lot-1749862

​​Ibn Xaldun aytadiki, davlat 5 bosqichdan o’tadi.

Birinchisi – dushmanni yengish va “oldingi hukumat qo’lidan tortib olish” orqali hukmni qo’lga olish. Bu bosqichda hukmdor o’zidan keyingilar uchun soliq yig’ishda, hududini himoya qilishda, o’zini boshqalardan ihotalamaslikda namuna bo’ladi.

Ikkinchi bosqichda hukmdor odamlar ustidan avtokratik ravishda boshqaruvni yo’lga qo’yadi va o’zini ulardan uzoq tutadi, ihotalaydi. Davlatni boshqarishda unga raqobat qilishi mumkin bo’lgan qarindoshlari va o’z asabiyyasi vakillarining kuchini kesish va kamsitish uchun o’ziga ko’plab vassallar va ergashuvchilar jalb qilishga urinadi. Ularni iqtidordan uzoqda ushlar ekan, u hukmni o’zi va o’z oilasida saqlab qoladi. Endi uning atrofida qabiladosh yoki qondosh bo’lmagan “begonalar” qoladi.

Uchinchi bosqich bemalolchilik va sokinlik davri. Shuningdek, bunda hukmdor boylik to’playdi va o’z nomini ulug’lashtiradi. hukmdor butun kuchini soliq yig’ish, kirim-chiqimlarni yo’lga solish va katta binolar, ulkan obidalar, keng shaharlar qurishga qaratadi. Shu orada hukmdor o’z qo’l ostidagilarga juda saxovatli bo’lib qoladi va mablag’ va mansabni ayamaydi. U o’z qo’shiniga e’tibor qaratib, askarlarining maoshiga katta miqdorda ustama qo’shib beradi. Buning natijasini bayram kunlarida askarlarning kiyimi, zeb-ziynatlari va qo’llarida ko’rish mumkin. Shunday qilib, u ittifoqdosh davlatlarda taassurot uyg’otishi va dushman davlatlarni qo’rqitishi mumkin. Bu bosqich – hukmdor mustaqil hukm yuritadigan va mustaqil qaror qabul qiladigan so’nggi bosqich.

To’rtinchi bosqich – qoniqish va tinchlanish bosqichi. Hukmdorni o’zidan oldingilar erishgan yutuqlar qoniqtiradi. U o’z sheriklari va dushmanlari bilan kelishib, tinch-totuv yashaydi. U o’zidan oldingi hukmdorlarga taqlid qiladi, ularning izidan yuradi. Agar bunday qilmasam, obro’-e’tiborim tushadi, deb hisoblaydi.

Beshinchi bosqich – isrofgarchilik va dabdababozlik davri. Bu bosqichda hukmdor o’zidan oldingilar qurgan narsalarni o’z nafs-havosi, istaklari va o’z guruhidagi yaqinlariga saxovat ko’rsatib, vayron qiladi. U atrofida yolg’on do’stlar va yovuz insonlar to’playdi, ularga davlatning katta masalalarini topshiradi, ular esa eplay olmaydilar. U shahar oqsoqollari va xalqning katta vakillari bilan yomon munosabatda bo’ladi, shuningdek, o’zidan oldingi hukmdorlarga hurmat ko’rsatmaydi. Bu insonlarning hukmdordan jahllari chiqadi va uni qo’llamay qo’yadilar. Askarlarining maoshini ham o’z istaklari yo’lida sarflagan hukmdorni qo’shinning bir qismi ham tark etadi. Shunday qilib, u o’zidan oldingilar qurgan va yo’lga qo’ygan tizimni ishdan chiqaradi. Oqibatda bu davlat tanazzulga yuz tutadi, bunga esa deyarli chora yo’qdir.

@ufq_horizon

Biotexnologiya- qadimiy soha yoki organik kimyoga oid eksperimental tadqiqotlarga asos solgan Sharq olimlarining ishlari