Biz nega va qanday qilib "oq zaxar"ga "o'tirib qoldik"?
Pishiriqlar, gazli/gazsiz ichimliklar, konfetlar, shokoladlar, xullas do'kondagi 70% mahsulotlar: ularni nima bog'lab turadi? — Shakar. Kooo'p shakar.
Atigi ikki asr oldin, hatto eng boy mamlakatlarda ham shakar iste'moli kishi boshiga yiliga bir necha kilogrammdan oshmagan ekan. Bugungi kunga kelib, ko‘plab yuqori va o‘rta daromadli mamlakatlarda odamlar yiliga o'rtacha 30-40 kilogramm, AQShda esa 45 kilogrammdan ham ko‘proq shakar iste’mol qilishar ekan.
Tasavvur qilyapsizmi, odam boshiga, yiliga 45 kilogram-a?!
Biz o'zi shunday shakarga o'ch bo'lib tug'ulamizmi? yoki bu bizga singdirilganmi? Hammasi qanday boshlangan edi?
Shakarning asosiy manbayi bo'lgan — shakarqamishdan shakar ajratilib olish birinchi marta bundan 2,000 yillar oldin Hindistonda boshlangan ekan. Keyin u yerdan bugungi Eron yerlariga, keyin Arab yerlariga kirib keladi va u yerdan O'rtayer dengizi va Yevropaga tarqaladi.
U paytlarda shakar asosan tibbiyotda: hazm qilish va yaralarni davolashda dori sifatida, keyinchalik mevalarning ustini shakar bilan qoplab yoki shakar qo'shib qaynatish orqali ularni uzoqroq muddatga saqlab qo'yish maqsadida foydalanilgan.
15-16-asrlarda esa Xristofor Kolumb orqali Amerikagacha yetib bordi. U yerda esa bilasiz shakar plantatsiyalari tashkil etildi. O'sha paytlardagi odam savdosi(qullik)ning avj olib ketishining asosiy sababi — bu shakar plantatsiyalaridir.
Shu joyigacha shakar faqat tibbiyotda qo'llaniladigan yoki boylar iste'mol qiladigan noyob va qimmatbaho mahsulot bo'lgan.
17-asrlarga kelib Amerika va Braziliya yerlarida shakar katta miqdorda yetishtira boshlandi va Yevropada boshlangan sanoat inqilobi shakarning shakarqamishdan ajratilib olinishini va qayta ishlanishini tezlashtirib yubordi. Bu esa o'z navbatida uning narxi tushishiga sababchi bo'ldi.
Aynan ana shu sanoat inqilobida ishchi kuchi yetishmasligi muammosi paydo bo'ldi. Bor ishchi kuchining esa oziq-ovqat tanqisligi sabab kuni bilan ishlashga energiyasi yetmasdi.
Energiya? — muammo yo'q. Eng arzon va tez yo'li bor — shakar!
Hatto urushdagi askarlarning chidamliligini oshirish uchun ham ularga shakarli mahsulotlar yetkazib bera boshlandi.
20-asrda neft qanday mashinalar uchun yoqilg‘iga aylangan bo'lsa, xuddi shunday shakar insonlar yoqilg'isiga aylandi.
Shu tariqa shokolodlar va Coca-colalar ishlab chiqarish sanoati boshlanib ketdi. Zavod ishchilari, askarlar, oddiy insonlar, yosh bolalar shakarga juda tez o'rganishdi. Talab bor joyda albatta taklif ham shunga yarasha bo'ladi. Bozor iqtisodiyoti.
Shakar sanoati hamma narsaga shakar qo'shib har xil yo'llar bilan bzini shakarga o'rgata boshladi. Shakar — ommaviy narkotikka aylanganini biz sezmay ham qoldik.
Shakarning bugungacha bo'lgan qisqacha tarix shu.
Endi hayotimizning, kunlik ratsionimizning ajralmas qismiga aylanib qolgan shakarning foyda va zararlari haqida ham bilib qo'ysak foydadan xoli bo'lmaydi.
Keyingi postda shu haqida gaplashamiz.
@tafakkur_blogi
Pishiriqlar, gazli/gazsiz ichimliklar, konfetlar, shokoladlar, xullas do'kondagi 70% mahsulotlar: ularni nima bog'lab turadi? — Shakar. Kooo'p shakar.
Atigi ikki asr oldin, hatto eng boy mamlakatlarda ham shakar iste'moli kishi boshiga yiliga bir necha kilogrammdan oshmagan ekan. Bugungi kunga kelib, ko‘plab yuqori va o‘rta daromadli mamlakatlarda odamlar yiliga o'rtacha 30-40 kilogramm, AQShda esa 45 kilogrammdan ham ko‘proq shakar iste’mol qilishar ekan.
Tasavvur qilyapsizmi, odam boshiga, yiliga 45 kilogram-a?!
Biz o'zi shunday shakarga o'ch bo'lib tug'ulamizmi? yoki bu bizga singdirilganmi? Hammasi qanday boshlangan edi?
Shakarning asosiy manbayi bo'lgan — shakarqamishdan shakar ajratilib olish birinchi marta bundan 2,000 yillar oldin Hindistonda boshlangan ekan. Keyin u yerdan bugungi Eron yerlariga, keyin Arab yerlariga kirib keladi va u yerdan O'rtayer dengizi va Yevropaga tarqaladi.
U paytlarda shakar asosan tibbiyotda: hazm qilish va yaralarni davolashda dori sifatida, keyinchalik mevalarning ustini shakar bilan qoplab yoki shakar qo'shib qaynatish orqali ularni uzoqroq muddatga saqlab qo'yish maqsadida foydalanilgan.
15-16-asrlarda esa Xristofor Kolumb orqali Amerikagacha yetib bordi. U yerda esa bilasiz shakar plantatsiyalari tashkil etildi. O'sha paytlardagi odam savdosi(qullik)ning avj olib ketishining asosiy sababi — bu shakar plantatsiyalaridir.
Shu joyigacha shakar faqat tibbiyotda qo'llaniladigan yoki boylar iste'mol qiladigan noyob va qimmatbaho mahsulot bo'lgan.
17-asrlarga kelib Amerika va Braziliya yerlarida shakar katta miqdorda yetishtira boshlandi va Yevropada boshlangan sanoat inqilobi shakarning shakarqamishdan ajratilib olinishini va qayta ishlanishini tezlashtirib yubordi. Bu esa o'z navbatida uning narxi tushishiga sababchi bo'ldi.
Aynan ana shu sanoat inqilobida ishchi kuchi yetishmasligi muammosi paydo bo'ldi. Bor ishchi kuchining esa oziq-ovqat tanqisligi sabab kuni bilan ishlashga energiyasi yetmasdi.
Energiya? — muammo yo'q. Eng arzon va tez yo'li bor — shakar!
Hatto urushdagi askarlarning chidamliligini oshirish uchun ham ularga shakarli mahsulotlar yetkazib bera boshlandi.
20-asrda neft qanday mashinalar uchun yoqilg‘iga aylangan bo'lsa, xuddi shunday shakar insonlar yoqilg'isiga aylandi.
Shu tariqa shokolodlar va Coca-colalar ishlab chiqarish sanoati boshlanib ketdi. Zavod ishchilari, askarlar, oddiy insonlar, yosh bolalar shakarga juda tez o'rganishdi. Talab bor joyda albatta taklif ham shunga yarasha bo'ladi. Bozor iqtisodiyoti.
Shakar sanoati hamma narsaga shakar qo'shib har xil yo'llar bilan bzini shakarga o'rgata boshladi. Shakar — ommaviy narkotikka aylanganini biz sezmay ham qoldik.
Shakarning bugungacha bo'lgan qisqacha tarix shu.
Endi hayotimizning, kunlik ratsionimizning ajralmas qismiga aylanib qolgan shakarning foyda va zararlari haqida ham bilib qo'ysak foydadan xoli bo'lmaydi.
Keyingi postda shu haqida gaplashamiz.
@tafakkur_blogi