🇦🇫🇹🇯 27-fevral kuni ijtimoiy tarmoqlarda «Tolibon» harakati jangarilari Tojikistonni bosib olish ehtimolini muhokama qilayotgan videolavha tarqaldi. Toliblarning harbiy korpuslaridan birining qo‘mondoni Amanuddin Mansuriy uning jangchilari agar rahbariyat shunday buyruq bersa, ushbu davlatga bostirib kirishga tayyor ekanini aytdi.
Bu xabar ijtimoiy tarmoqlar va messenjerlarda katta bahs-munozaralarga sabab bo‘ldi. Ayniqsa, yaqinda Suriyada dunyoviy siyosiy rejim ag‘darilgani fonida bu boradagi xavotir va tashvish yanada kuchaydi.
Ushbu munosabatlar yaqin tarixiga nazar tashlasak adatda, Dushanbe bunday bayonotlarga e’tibor qaratmasligini ko‘ramiz. Chunki Tojikiston Tolibon hukumatini rasman tan olmaydi.
3,5 yil oldin Tolibon Afg‘onistonda hokimiyatni egallaganidan so‘ng, mintaqadagi vaziyat keskinlashib borayotgani sezilmoqda. Afg‘oniston bilan 1344 km umumiy chegaraga ega bo‘lgan Tojikiston tarixan bu hududda ma’lum ta’sirga ega bo‘lib kelgan. Afg‘oniston aholining 25-30 foizini tojiklar tashkil etadi va ularning aksariyati mamlakatning shimoliy va markaziy viloyatlarida, jumladan Bag‘lon, Qunduz, Panjshir hududlarida yashaydi. Tolibon hokimiyatga kelgunga qadar, tojiklar Afg‘onistonning harbiy-siyosiy hayotida muhim rol o‘ynagan, hukumat, qurolli kuchlar va xavfsizlik organlarida yuqori lavozimlarni egallab kelgan.
Tojikiston va Afg‘oniston o‘rtasidagi munosabatlarning keskin yomonlashuvi 2021-yil sentyabr oxirida yuz berdi. O‘shanda Tojikiston prezidenti Emomali Rahmon BMT Bosh Assambleyasi sessiyasida
Tolibon esa shimoliy hududlarning mustaqilligini yo‘qotishiga yo‘l qo‘ymaslik uchun hokimiyatga kelganidan so‘ng hududni pushtunlashtirish dasturini amalga oshira boshladi. Tojiklarni Afg‘oniston ichkarisiga ko‘chirish jarayoni boshlangani haqida xabarlar paydo bo‘ldi.
Bu holat, tabiiyki, Tojikiston hukumatini qoniqtirmaydi. Dushanbe turli xalqaro maydonlarda Tolibonning milliy va diniy ozchiliklarga nisbatan siyosatidan xavotir bildirmoqda, Afg‘onistondagi zo‘ravonliklardan qochayotgan qochqinlarni qabul qilmoqda va zarar ko‘rgan aholi qatlamlariga gumanitar yordam yetkazmoqda. Biroq, Tolibon ichidagi ayrim doiralar bu harakatlarni mamlakat ichki ishlariga aralashish sifatida baholamoqda.
Shu bilan birga, Tolibonning Tojikistonga amalda bostirib kirish ehtimoli hozircha past ekanligini misollar bilan tushintirsak:
Toliblar avvalo, Afg‘oniston ichida o‘z hokimiyatini mustahkamlash bilan band.
Hozirgi afg‘on rejimi turli infratuzilma loyihalarini amalga oshirishga e’tibor qaratmoqda. Ular qatoriga:
Xitoy va Yevropani bog‘lovchi temir yo‘llarni qurish,
O‘zbekiston bilan birgalikda gidrotexnika inshootlari – suv omborlari, dambalar barpo etish,
2024-yil aprel oyida Qozog‘iston va Turkmaniston bilan Xitoy yuk konteynerlarini tezkor o‘tkazish bo‘yicha kelishuv imzolash kabilar kiradi.
Shuningdek, Tolibon hisobga olishi kerak bo‘lgan geosiyosiy omillar ham mavjud:
• Tojikiston Kollektiv Xavfsizlik Shartnomasi Tashkiloti (KXSHT) a’zosi.
• Xitoyning Tojikistondagi manfaatlari.
• Afg‘onistonning Pokiston bilan jiddiy ziddiyatlari, ya’ni keng ko‘lamli harbiy mojaroda u ikki front orasida qolib ketishi mumkin.
- Bundan tashqari Markaziy Osiyo davlatlarining Tolibon bilan yaqinlashib borayotgan hamkorligi darhol to‘xtab qolishi va keskin ishonchsizlik qayta boshlanishi mumkin.
Bularning ba‘ri Tolibon hisobga olishi kerak bo‘lgan omillar. Bunga jahon hamjamiyatining qarshiligi va salbiy munosabati qo‘shilsa voqea qanday ko‘rinishdaligi yaqqol namoyon bo'ladi.
Kanalga obuna bo‘ling
🖌@Sharqshunos_tarixchi
Bu xabar ijtimoiy tarmoqlar va messenjerlarda katta bahs-munozaralarga sabab bo‘ldi. Ayniqsa, yaqinda Suriyada dunyoviy siyosiy rejim ag‘darilgani fonida bu boradagi xavotir va tashvish yanada kuchaydi.
Ushbu munosabatlar yaqin tarixiga nazar tashlasak adatda, Dushanbe bunday bayonotlarga e’tibor qaratmasligini ko‘ramiz. Chunki Tojikiston Tolibon hukumatini rasman tan olmaydi.
3,5 yil oldin Tolibon Afg‘onistonda hokimiyatni egallaganidan so‘ng, mintaqadagi vaziyat keskinlashib borayotgani sezilmoqda. Afg‘oniston bilan 1344 km umumiy chegaraga ega bo‘lgan Tojikiston tarixan bu hududda ma’lum ta’sirga ega bo‘lib kelgan. Afg‘oniston aholining 25-30 foizini tojiklar tashkil etadi va ularning aksariyati mamlakatning shimoliy va markaziy viloyatlarida, jumladan Bag‘lon, Qunduz, Panjshir hududlarida yashaydi. Tolibon hokimiyatga kelgunga qadar, tojiklar Afg‘onistonning harbiy-siyosiy hayotida muhim rol o‘ynagan, hukumat, qurolli kuchlar va xavfsizlik organlarida yuqori lavozimlarni egallab kelgan.
Tojikiston va Afg‘oniston o‘rtasidagi munosabatlarning keskin yomonlashuvi 2021-yil sentyabr oxirida yuz berdi. O‘shanda Tojikiston prezidenti Emomali Rahmon BMT Bosh Assambleyasi sessiyasida
Tolibonni o‘z mamlakatida saylovlar o‘tkazish va turli siyosiy harakatlar, millatlar va diniy guruhlar vakillaridan iborat inklyuziv hukumat tuzishga chaqirdi.
Tolibon esa shimoliy hududlarning mustaqilligini yo‘qotishiga yo‘l qo‘ymaslik uchun hokimiyatga kelganidan so‘ng hududni pushtunlashtirish dasturini amalga oshira boshladi. Tojiklarni Afg‘oniston ichkarisiga ko‘chirish jarayoni boshlangani haqida xabarlar paydo bo‘ldi.
Bu holat, tabiiyki, Tojikiston hukumatini qoniqtirmaydi. Dushanbe turli xalqaro maydonlarda Tolibonning milliy va diniy ozchiliklarga nisbatan siyosatidan xavotir bildirmoqda, Afg‘onistondagi zo‘ravonliklardan qochayotgan qochqinlarni qabul qilmoqda va zarar ko‘rgan aholi qatlamlariga gumanitar yordam yetkazmoqda. Biroq, Tolibon ichidagi ayrim doiralar bu harakatlarni mamlakat ichki ishlariga aralashish sifatida baholamoqda.
Shu bilan birga, Tolibonning Tojikistonga amalda bostirib kirish ehtimoli hozircha past ekanligini misollar bilan tushintirsak:
Toliblar avvalo, Afg‘oniston ichida o‘z hokimiyatini mustahkamlash bilan band.
Hozirgi afg‘on rejimi turli infratuzilma loyihalarini amalga oshirishga e’tibor qaratmoqda. Ular qatoriga:
Xitoy va Yevropani bog‘lovchi temir yo‘llarni qurish,
O‘zbekiston bilan birgalikda gidrotexnika inshootlari – suv omborlari, dambalar barpo etish,
2024-yil aprel oyida Qozog‘iston va Turkmaniston bilan Xitoy yuk konteynerlarini tezkor o‘tkazish bo‘yicha kelishuv imzolash kabilar kiradi.
Shuningdek, Tolibon hisobga olishi kerak bo‘lgan geosiyosiy omillar ham mavjud:
• Tojikiston Kollektiv Xavfsizlik Shartnomasi Tashkiloti (KXSHT) a’zosi.
• Xitoyning Tojikistondagi manfaatlari.
• Afg‘onistonning Pokiston bilan jiddiy ziddiyatlari, ya’ni keng ko‘lamli harbiy mojaroda u ikki front orasida qolib ketishi mumkin.
- Bundan tashqari Markaziy Osiyo davlatlarining Tolibon bilan yaqinlashib borayotgan hamkorligi darhol to‘xtab qolishi va keskin ishonchsizlik qayta boshlanishi mumkin.
Bularning ba‘ri Tolibon hisobga olishi kerak bo‘lgan omillar. Bunga jahon hamjamiyatining qarshiligi va salbiy munosabati qo‘shilsa voqea qanday ko‘rinishdaligi yaqqol namoyon bo'ladi.
Kanalga obuna bo‘ling
🖌@Sharqshunos_tarixchi