Retroverse

​​Xudoybergan Devonov: O‘zbekistonning birinchi fotosuratchisi

🌟 Xudoybergan Devonov 1879-yilda Xivada, badavlat va ma'rifatparvar bir oilada dunyoga keldi. Uning otasi Nurmuhammad devon (mirza) Xiva xonining mulklarini boshqaruvchi bo‘lib, bu muhitda o‘sish, ilm va san'atga qiziqish Xudoyberganning keyingi faoliyatiga kuchli ta'sir ko‘rsatdi.

📚 Yosh Xudoybergan Xivadagi madrasada savodini chiqardi, arab tilini o‘rgandi va adabiyotga qiziqishi bilan she'rlar yozishni boshladi. U shuningdek, ko‘plab musiqa asboblarini chalishni o‘rganib, bog‘dorchilikka qiziqib, bog‘ida atirgullarning 40 ga yaqin navini o‘stirdi.

🔗 Xudoybergan Devonovning hayotida tub burilish yasagan voqea Oqmachit qishlog‘ida mennonit nemislari vakili Vilgelm Penner bilan uchrashuvi bo‘ldi. Mennonit nemislari, Niderlandiya, Germaniya va Polshadan Rossiyaga ko‘chib kelgan, an'anaviy nasroniylikdan farq qiladigan diniy e'tiqodi tufayli siquvga olingan insonlardir. Penner Xudoyberganga fotografiya va kinematografiyaga qiziqishni o‘rgatdi, natijada Xudoybergan Xiva xonligining ilk fotosuratchisi va kinooperatoriga aylanish imkoniyatiga ega bo‘ldi.

🤝 Muhammad Rahimxon II Feruzning ma'rifatparvar homiyligi, shuningdek, bosh vazir Islomxo‘janing qo‘llab-quvvatlashi bilan Xudoybergan 1908-yilda Sankt-Peterburgga yo‘l oladi. Bu safar davomida u fotografiya va kinematografiya sirlarini chuqur o‘rganadi, kinematografiya asboblari va materiallarini sotib olib, Markaziy Osiyodagi birinchi foto-kinolaboratoriyani tashkil qiladi.

🎬 Xudoybergan Devonov urushni, Xiva shahrining me'moriy obidalarini, xalq sayillarini, dehqonchilik hayotini va turli millatlarning madaniy hayotini aks ettiruvchi ko‘plab hujjatli filmlar suratga oladi. Uning ijodida o‘zbek kinosining boshlanishi, Xiva, Urganch, Toshsoqa, Toshhovuz, Xo‘jayli va To‘rtko‘l kabi shaharlarni o‘zida mujassam etgan go‘zalliklarni kashf etadi.

🎥 U "Oʻrta Osiyo meʼmoriy yodgorliklari“, "Turkiston koʻrinishlari“, "Xiva va xivaliklar“ kabi qisqa filmlarni ishlagan.

⚖️ 1920-yilda Xiva xonligi tugatilgach, Xudoybergan yangi davlatning moliya vaziri etib tayinlanadi. U "Sovkino" jamiyatining hududiy muxbiriga aylanadi, ko‘plab hujjatli filmlar suratga olib, o‘zining yurtiga qimmatli madaniy meros qoldiradi. Ammo, 1937-yilda u hibsga olinadi va 1938-yilda o‘limga hukm qilinadi.

🕊 Stalinning o‘limidan keyin, 1959-yilda Xudoybergan Devonovning jinoyat ishi qayta ko‘rib chiqilib, u mutlaqo aybsiz deb topiladi. Uning hayoti va faoliyati, bugungi kunda Urganch shahridagi Xudoybergan Devonov nomli kinoteatr orqali e'tirof etiladi.

🪙AQShning Garvard universiteti ilmiy izlanuvchisi Aleksandra Dennett o'z tadqiqotlarida Xudoybergan Devonov va boshqa jadidlar haqida izlanish o'tkazib, josuslikda nohaq ayblanib, Stalin qatag'oni qurboni bo'lganini ta'kidlagan.

📸 Xudoybergan Devonov o‘zidan boy ijodiy merosni qoldirib, ko‘plab foto va kinotasmalarni qoldirdi, ammo ularning ko‘pchiligi yo‘q qilingan. Uning asarlari o‘zbek tarixini, madaniyatini va san'atini o‘rganish uchun qimmatli manba hisoblanadi.

✨ Xudoybergan Devonovning nomi o‘zbek foto va kinematografiyasi tarixiga haqli ravishda zarhal harflar bilan bitilgan va uning merosi o‘zbek san'atining muhim qismidir.

📱Telegram 📱Facebook
📱Instagram📱 YouTube

#Kinotarix

🎥 Kinematografiyaning asoschilari – aka-uka Lyumerlar! 🎬

🔹 Bugungi kinolar, seriallar va videolar dunyosi qayerdan boshlanganini bilasizmi? Ularning tamal toshini Ogüst va Lui Lyumerlar qo‘ygan!

💡 1895-yil – kino tarixida inqilobiy yil! Aka-uka Lyumerlar “Kinematograf” nomli qurilmani ixtiro qilib, dunyodagi ilk filmlarni yaratishdi. Ularning eng mashhur filmlaridan biri “Fabrikadan ishchilarning chiqishi” (La Sortie de l’Usine Lumière à Lyon) bo‘lib, u kinoning tug‘ilgan kuni sifatida tarixga kirdi!

🎞 Lyumerlar kinoga nima berdi?
✅ Haqiqiy voqealarni tasvirlash – Ular birinchi bo‘lib hujjatli filmlar suratga olishdi.
✅ Dastlabki tomoshalar – 1895-yil 28-dekabr kuni Parijda ilk kino namoyishini o‘tkazishdi.
✅ Sanoatga yo‘l ochish – Ular kinoning tijorat imkoniyatlarini anglab, bu sohaning rivojiga hissa qo‘shishdi.

🔮 Ammo ular kinematografiya kelajagini kam baholab, bu ishni tezda tark etishdi. Ularning fikricha, kino faqat vaqtincha qiziqish uyg‘otuvchi ixtiro edi… Tasavvur qilyapsizmi?

🎬 Agar aka-uka Lyumerlar bo‘lmaganda, bugungi katta kinolar qanday bo‘lishini tasavvur qilish qiyin! 🎥✨

💬Bizni ijtimoiy tarmoqlarda kuzatib boring

📱Telegram | 📱Facebook
📱YouTube | 📱Instagram