Alisher Navoiyning nega uylanmaganligi yoki uylanganligi masalasi hamon ochiq. Manbalarda uning uylangani haqida umuman ma'lumot yo'q. Bu narsa ko'plab jumboqlar, taxminlar, nazariyalarni o'rtaga tashlaydi. Hatto uning orientatsiyasini shubha ostiga oladiganlar ham bor. Men ham bir taxminni ilgari surmoqchiman. Bunga kuchli ilmiy dalillarim bo'lmagani uchun shu yerda yozyapman. Bir kun kelib topsam kattaroq ilmiy maqola qilishim mumkin.
Xullas, Navoiy nega uylanmagan? Buning sababini uning shaxsiyatidan izlash eng to'g'ri yo'l bo'lsa kerak. Tarixchi Mirzo Haydar Do'g'lotiy Navoiyni ta'riflar ekan shunday deydi:
"U juda nozik aql va ajoyib tarbiyaga ega inson edi. U barchaning xuddi shunday tarbiyali va bilimdon bo‘lishini talab qilar edi, shu bois u odamlar bilan til topishishda qiyinchiliklarga duch kelardi, natijada (o‘zi va boshqalar uchun) ko‘plab noxush holatlar yuzaga kelardi. Mir Alisherda mag‘rurlik va tez jahllanishdan boshqa nuqson topilmagan".
Bobur ham shunga juda yaqin ta'rifni keltiradi:
"Alisherbekning fe’l-atvori mag‘rurligi bilan mashhur edi (…). Odamlar uning mag‘rurligi mansabidan faxrlanishidan kelib chiqadi deb o‘ylashardi, lekin bu unday emas edi: bu sifat unga tug‘ma edi va u Samarqandda bo‘lgan paytlarida ham o‘zini xuddi shunday mag‘rur tutardi".
Ko'rib turganimizdek, ikki ta'rifda ham Navoiy juda mag'rur inson qilib tasvirlangan. Mirzo Haydar esa Navoiy o'zidagi "komillik"ni hammada bo'lishini talab qilgan. Buni uning "komil inson" haqidagi yozganlaridan ham anglash qiyin emas. Bundan tashqari, XV asr oxiridagi mashhur rassom Mahmud Muzahhib tomonidan chizilgan shoirning portret-miniatyurasi, ushbu ta’riflarni to‘liq tasdiqlaydi. Tasvir uslubining shartliligiga qaramay, bu portret Alisher hayotining so‘nggi yillaridagi ichki mohiyatini juda aniq aks ettiradi: yuksak intellekt, nozik skeptisizm, deyarli sezilmas istehzoli tabassum, o‘z qadr-qimmatini anglash va mag‘rurlik – bularning barchasi nihoyatda ifodali yuzda aks etgan.
Mening o'ylashimcha, Navoiy uylanadigan qizda o'zidagidek mukammallikni topa olmaslikdan cho'chigan. Ya'ni uning talablari shu qadar yuqori bo'lganki, bu talablarga mos ayol topilmagan. Bugun ham bunday kishilar topiladi.
@ostonovminbari
Xullas, Navoiy nega uylanmagan? Buning sababini uning shaxsiyatidan izlash eng to'g'ri yo'l bo'lsa kerak. Tarixchi Mirzo Haydar Do'g'lotiy Navoiyni ta'riflar ekan shunday deydi:
"U juda nozik aql va ajoyib tarbiyaga ega inson edi. U barchaning xuddi shunday tarbiyali va bilimdon bo‘lishini talab qilar edi, shu bois u odamlar bilan til topishishda qiyinchiliklarga duch kelardi, natijada (o‘zi va boshqalar uchun) ko‘plab noxush holatlar yuzaga kelardi. Mir Alisherda mag‘rurlik va tez jahllanishdan boshqa nuqson topilmagan".
Bobur ham shunga juda yaqin ta'rifni keltiradi:
"Alisherbekning fe’l-atvori mag‘rurligi bilan mashhur edi (…). Odamlar uning mag‘rurligi mansabidan faxrlanishidan kelib chiqadi deb o‘ylashardi, lekin bu unday emas edi: bu sifat unga tug‘ma edi va u Samarqandda bo‘lgan paytlarida ham o‘zini xuddi shunday mag‘rur tutardi".
Ko'rib turganimizdek, ikki ta'rifda ham Navoiy juda mag'rur inson qilib tasvirlangan. Mirzo Haydar esa Navoiy o'zidagi "komillik"ni hammada bo'lishini talab qilgan. Buni uning "komil inson" haqidagi yozganlaridan ham anglash qiyin emas. Bundan tashqari, XV asr oxiridagi mashhur rassom Mahmud Muzahhib tomonidan chizilgan shoirning portret-miniatyurasi, ushbu ta’riflarni to‘liq tasdiqlaydi. Tasvir uslubining shartliligiga qaramay, bu portret Alisher hayotining so‘nggi yillaridagi ichki mohiyatini juda aniq aks ettiradi: yuksak intellekt, nozik skeptisizm, deyarli sezilmas istehzoli tabassum, o‘z qadr-qimmatini anglash va mag‘rurlik – bularning barchasi nihoyatda ifodali yuzda aks etgan.
Mening o'ylashimcha, Navoiy uylanadigan qizda o'zidagidek mukammallikni topa olmaslikdan cho'chigan. Ya'ni uning talablari shu qadar yuqori bo'lganki, bu talablarga mos ayol topilmagan. Bugun ham bunday kishilar topiladi.
@ostonovminbari